Fréttablaðið - 27.10.2018, Síða 84

V ið skulum byrja á for-sögunni, af hverju að þýða Dante?E i n a r : „ No n n i hringdi í mig óforvar-andis þegar ég hafði
lokið við þýðingu á Vetrarævintýri
eftir Heinrich Heine sem kom síðan
út árið 2011. Hann var með svaka-
lega hugmynd sem hann nefndi svo
seint og um síðir.“
Jón: „Ég var dálítið eins og í áfalli
þegar ég var búinn að lesa Heine-
þýðinguna. Ég var svo gagntekinn
af því hvað hún var lipur, andrík
og ótrúlega skemmtileg. Ég hugs-
aði með mér: Svona þýðingarstarf
verður að halda áfram. Það var ekki
bara út af skemmtuninni heldur
fannst mér íslensk tunga og íslenskt
brageyra þurfa eitthvað verulega gott
til að hressa upp á sig. Þannig að ég
hugsaði: Hvaða krassandi efni get
ég látið Einar fá sem hristir verulega
upp í brageyra íslensku þjóðarinnar?
Þá fékk ég hugljómun, svo sterka að
ég get ennþá kallað hana fram, að
það ætti að vera Dante. Það hentaði
líka af því Einar kann ítölsku.“
Einar: „Það er skemmtilegt í þessu
sambandi að hafa í huga að Heine
endar Vetrarævintýri á áskorun
til kóngsins um að vera ekki að
ritskoða skáldin og spyr hann í
lokaerindinu: Kannastu við helvíti
Dantes, passaðu þig svo þú verðir
ekki sendur niður. Mig grunar að
þessi orð hafi sest að í undirmeð-
vitund Nonna.“
Jón: „Það hlýtur eiginlega að vera
því hugljómunin var raunveruleg.“
Frumleiki Dantes
Hvað var erfiðast í sambandi við
þýðinguna?
Einar: „Þessi þýðing er í réttum
bragarhætti, þeim sama og Gunnars-
hólmi, rímið sækir yfir í næsta erindi.
Rímið var það erfiðasta. Ég
skrifaði niður öll rímorð sem
ég kunni og svo var að negla
þau inn og stundum að búa
þau til.
Ég tók mér ákveðið frelsi
varðandi rímorðin. Ég nota til
dæmis jöfnum höndum ljáði
og léði. Þannig að ég negli inn
orðum sem passa ekki alveg
varðandi ströngustu reglur
í stafsetningu eða málfræði
Björns Guðfinnssonar. Í göml-
um þjóðsögum er þó talað um
hellira og læknira, þannig að ég
hafði nokkuð frjálsar hendur
þrátt fyrir allt.“
Jón: „Ég var svo hissa á því
hvað hann gat sótt í þjóðvísur,
gömlu Edduna og Íslendingasög-
urnar. Ég skil ekki hvaðan maður-
inn hefur þetta minni. Ég hef ekki
svona minni. Samt hef ég kvalist út
af minni mínu. Maður tekur út smá
þjáningar með því að hafa frekar
gott minni, það er ekkert auðvelt.
En þetta er ofurminni!“
Hvað er svo skemmtilegt og áhuga-
vert við helvíti Dantes?
Einar: „Það er hugmyndaflugið og
svo líka hvað Dante er í rauninni.
nútímalegur.“
Jón: „Ég vil nefna nokkuð sem ég
undrast í sambandi
við listbrögð Dantes.
Ö n n u r vi ð a m i k i l
skáld sem ég hef borið
saman við hann, til
dæmis Walt Whitman
og William Blake, eru
oft með langar upp-
talningar og maður
nennir ekki að lesa
þær af því að þeim
er bara hrúgað upp.
Þetta sér maður aldrei
hjá Dante. Það er allt-
af spennandi að lesa
upptalningar hans og
ætíð er listfengi í þeim.
Annað sem hann stillir
afskaplega vel af eru
viðræður hans við
leiðsögumann sinn
Virgil. Dante er með
alls konar útskýringar
og efasemdir og þeir
skiptast á skoðunum.
Svo koma á hárréttum
stöðum landslagslýs-
ingar, himinhvolfslýs-
ingar, stjörnumerkja-
lýsingar og fleira til
að skapa tilbreytingu.
Frumleikinn er alltaf
til staðar hjá Dante,
þar er ekkert vél-
rænt.“
Mórölsk veruleikatenging
Verkið er um helvíti. Þótt ég þykist
vita svarið verð ég að spyrja hvort þið
trúið á helvíti.
Einar: „Nei, en í bókinni eru teikn-
ingar þar sem Ragnar Kjartansson
sýnir sínar hugmynd um helvíti, eins
og til dæmis deGaulle-flugvöllinn.“
Jón: „Nei, ég get ekki trúað á hel-
víti. Það er svo skrýtið með víti
Dantes að þar fá skáldlegar myndir
líkamningu. Maður veltir fyrir sér
refsingunni sem er veitt fyrir hverja
synd og Dante finnur alltaf þá réttu.
Hann gefur skáldskapnum nánast
óheft hugmyndaflug án þess að
missa veruleikatengingu. Það er
þessi móralska veruleikatenging
sem gerir helvíti hans svo raunveru-
legt.“
Þið trúið ekki á helvíti, eins og
skiljan legt er, en hvað með trú á æðri
mátt?
Jón: „Ég geri það nú.“
Einar: „Maður getur ekki neitað,
maður veit aldrei.“
Jón: „Ég hallast að jáinu, annars
hefði ég ekki fengið þessa hug-
ljómun.“
Eruð þið samrýndir?
Jón: „Já.“
Einar: „Nonni er eins og hundur
sem rekur á eftir mér en dinglar þó
rófunni.“
Ágætis hálmstrá
Það er ekkert sjálfgefið að fá þýðingu
eins og þessa gefna út. Var það mikil
píslarganga?
Einar: „Nei, þetta var það ekki
vegna þess að ég átti aldrei von á því
að nokkur maður vildi gefa þetta út.
Svo barst þessi þýðing í tal og Sig-
urður Gísli Pálmason sagði við mig
að láta sig vita ef hann gæti verið
mér innan handar og mér þótti það
ágætis hálmstrá. Hann er fjárhags-
legur bakhjarl.“
Jón: „Svo var hóað í Bjössa, Björn
Jónasson, sem á sínum tíma gaf út
Nafn rósarinnar og hann er útgef-
andinn. Þessar tvær bækur kallast
ágætlega á. Það er ágætt að lesa
Umberto Eco með Dante.“
Þetta er einn þriðji af Hinum guð-
dómlega gleðileik, hvað með fram-
haldið?
Einar: „Ég er kominn nokkuð á
veg með þýðingu á Skírnarfjall-
inu‚ þýddi tvö erindi í gær. Ég er
í stöðugri leit að rímorðum, það
getur tekið tvo til þrjá daga að
finna þau.“
Eruð þið báðir miklir bókamenn?
Einar: „Nonni veit allt um bók-
menntir. Hann byrjaði að lesa
Thomas Mann á þýsku með orða-
bók 22 ára gamall og kunni þá ekk-
ert í þýsku. Síðan hefur hann lesið
allan litteratúrinn og man það sem
hann les. Ég veit ekkert um litteratúr
en er sennilega góð hermikráka. Ef
maður veit hvað skáld er að segja þá
getur maður hermt eftir því. Það er
mitt hlutverk.“
Uppljómun um helvíti
Einar Thoroddsen læknir var nær áratug í ígripum að vinna að þýðingu sinni á Víti eftir Dante Alighieri. Það var
bróðir hans Jón sem kallaði hann til verksins. Nú er vegleg og falleg bók komin út með teikningum Ragnars Kjart-
anssonar sem dregur þar upp sínar eigin myndir af helvíti. Jón er ritstjóri verksins og skrifar jafnframt inngang.
Bókina prýða
teikningar þar sem
Ragnar Kjartansson
sýnir sínar hug-
myndir um helvíti.
Jón og Einar, en það var fyrir hvatningu hins fyrrnefnda sem þýðingin á Víti Dantes varð að raunveruleika. FRéttaBlaðið/SigtRygguR aRi
Þá fékk ég huglJómun,
svo sTErka að ég gET
EnnÞá kallað hana
fram, að Það æTTi að
vEra DanTE.
Jón
nonni Er Eins og hunDur
sEm rEkur á EfTir mér
En Dinglar Þó rófunni.
Einar
Kolbrún
Bergþórsdóttir
kolbrun@frettabladid.is
2 7 . o k t ó b e r 2 0 1 8 L A U G A r D A G U r36 H e L G i n ∙ F r É t t A b L A ð i ð
2
7
-1
0
-2
0
1
8
0
4
:2
0
F
B
1
1
2
s
_
P
0
9
3
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
1
2
s
_
P
0
8
4
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
1
2
s
_
P
0
2
0
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
1
2
s
_
P
0
2
9
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 2
1
3
3
-D
A
6
C
2
1
3
3
-D
9
3
0
2
1
3
3
-D
7
F
4
2
1
3
3
-D
6
B
8
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
4
B

F
B
1
1
2
s
_
2
6
_
1
0
_
2
0
1
C
M
Y
K