Ný Dögun - 01.11.1991, Blaðsíða 30

Dogun.
og betri. Breytíng í þessa átt hefur verið
veruleg, svo sem í erfðarétti, sifjarétti,
skattarétti og bótarétti, þ.m.t. bætur al-
mannatrygginga. Þar sem erindi þessu er
ætlað að taka tíl ekkna og ekkla verður ekki
farið ítarlega út í réttarstöðu langlífari
sambýlismanns. En það er eins með það
sambúðarform, að staða þess fólks bæði í
lifandi lífi og eins við andlát hefur orðið
tryggari og réttíndi í mörgum tílfellum hin
sömu og í hjúskap, einkum á sviði almanna-
trygginga og skattamála. Hins vegar verður
að leggja mikla áherslu á, að reginmunur er
á réttarstöðu giftra og ógiftra, sérstaklega
við skilnað (samvistarslit) og andlát.
Hjúskaparformið er það samvistamynstur
karls og konu, sem réttarskipanin hefur
miðast við og verndar einkanlega.
Tilkynning andláts
Sú skylda hvílir á maka, en einnig fleirum
að tilkynna skiptaráðanda í lögsagnarum-
dæmi hins látna um andlátið. Er það fært í
spjaldskrá, svokallaða dánarskrá. Við andlát
fellur niður fjárfélag hjóna. Framvísa á
dánarvottorði, en hluti þess er rifinn frá og
fær tílkynnandi þann hluta afhentan til baka.
Gert er ráð fyrir, að það sé afhent presti eða
forstöðumanni trúfélags. Ekki má jarðsetja
lík fyrr en framvísað er þessu skilríki eða
öðru til sönnunar því, að tilkynningarskyld-
unni til skiptaráðanda hafi verið fullnægt.
Ekki er ætíð unnt að framvísa dánarvottorði
til sönnunar því að maður sé látinn. Sé
maður horfinn og veruleg líkindi fyrir því,
að hann sé látínn, getur sá sem hefur lög-
mætra hagsmuna að gæta, snúið sér til
skiptaráðanda með kröfu um að með bú
hins horfna skuli fara, sem væri hann látinn.
Sé slík krafa tekin til greina má taka bú hans
til skipta sem dánarbú með venjulegum hættí
að liðnum áfrýjunarfrestí. Sá úrskurður sem
byggist á 1. kafla laga um horfna menn
heimilar hins vegar ekki, að hinn horfni
teljist látinn í öðrum tílvikum, en til þess
þyrfti dóm sem byggðist á 3. kafla laganna.
Meðferð máls, samkvæmt þeim kafla verður
hins vegar að vera með þeim hættí, að ekki
eru miklar líkur til að út í það sé farið og er
mér ekki kunnugt um neitt slíkt tílvik. í
framkvæmd virðist þ ví látið sitja við úrskurð
samkvæmt 1. kafla, þó ekki sé það samkvæmt
ýtrustu lagakröfum, t.d við greiðslu trygg-
ingarfélaga á bótum vegna horfinna manna,
og þjóðskrá virðist einnig skrá horfna menn
látna án dóms um að maður sé talinn látinn.
Óskipt bú - Erfðaskrá
Algengt er að langlífari maki fái leyfi
skiptaráðanda til setu í óskiptu búi. Til
óskipts bús teljast hjúskapareignir beggja
hjóna og séreign, sem samkvæmt ákvæðum
laga eða kaupmála á að hlíta reglum um
hjúskapareign að öðru hjóna látnu. Sjálfs-
aflafé og annað verðmæti, sem sá eignast
sem situr í óskiptu búi, rennur til búsins
nema það eigi að lögum að falla til séreignar
hans. Arfur eða gjöf, sem lánglífari maka
hlotnast, rennur þó ekki inn í óskipt bú, ef
hann lýsir því fyrir skiptaráðanda innan
tveggja mánaða frá því hann fékk vitneskju
um arf eða gjöf, að verðmæti þessi skuli ekki
renna inn í óskipta búið. Verða þau þá
séreign langlífari maka. Ber að halda þeim
og annarri séreign aðgreindum frá eignum
óskipta búsins.
Mjög veigamikil réttarbót hefur verið gerð
á síðasta áratug, að þessu leyti langlífari
maka til hagsbóta. Nú gilda þær reglur, að
eftir lát annars hjóna á hitt sem lengur lifir,
rétt á að sitja í óskiptu búi með niðjum
beggja og einnig ófjárráða stjúpniðjum
sínum, sem hið langlífara fer með forsjá eða
lögráð yfir, nema hið látna hafi mælt svo
fyrir í erfðaskrá, að skipti skuli fara fram.
Því hjóna sem lengur lifir, er einnig heimilt
að sitja í óskiptu búi með ófjárráða niðjum
maka síns, sem ekki eru niðjar þess, með
samþykki forsjáraðila eða lögráðamanns
stjúpniðjans. Loks á það hjóna sem lengur
lifir rétt á setu í óskiptubúi, með stjúpniðjum
sínum hvort sem þeir eru fjárráða eða
ófjárráða, án þess að aflað sé samþykkis eins
og nefnt var, en þá er nauðsynlegt að hið
látna hafi mælt fyrir um þann rétt í erfðaskrá.
30