Ljósmæðrablaðið - 01.07.2015, Blaðsíða 34

34 Ljósmæðrablaðið - júlí 2015
væri að gera. Mér fannst það svo áberandi í þessari fallegu fæðingu
hvað Lilja hafði mikla trú á sjálfri sér og fæðingunni og þá fór ég að
hugsa um hvað það er algengt að konur séu hræddar í fæðingunni,
ekkert endilega þannig að hræðslan taki yfirhöndina heldur skína í
gegn efasemdir um eigin getu. Ég spurði Lilju áður en ég fór heim af
vaktinni hvernig hún hefði undirbúið sig fyrir fæðinguna og hvernig
fæðingu hún hafi séð fyrir sér. Hún sagðist hafa farið í jóga, lesið
sér til og allan tímann stefnt að náttúrulegri fæðingu. Ég spurði
hana hvort hún hefði verið hrædd á einhverjum tímapunkti, fyrir
eða í fæðingunni. Hún neitaði því og sagðist frekar hafa hlakkað
til að takast á við fæðinguna. Lilja sagðist hafa verið alveg róleg í
fæðingunni því hún hafi fundið að líkaminn vissi hvað hann var að
gera.
Þegar ég var lítil stelpa varð ég oft svolítið önug og pirruð
þegar ég náði ekki tökum á því sem ég tók mér fyrir hendur. Þá
var pabbi vanur að segja við mig að það skipti svo miklu máli að
vera jákvæður, þá gengi allt svo miklu betur. Nú langar mig til að
nota tækifærið og kanna hvort þessi speki föður míns eigi við þegar
kemur að upplifun kvenna og útkomu fæðinga. Auka jákvæð viðhorf
kvenna til fæðingarinnar líkur á eðlilegri fæðingu, jákvæðri útkomu
eða góðri upplifun? Hafa hræðsla og neikvæð viðhorf neikvæð áhrif?
Skiptir máli að vita hvað maður vill eða er betra að vera opinn fyrir
öllu og taka því sem að höndum ber?
Áhrif viðhorfa á fæðinguna
Árið 1987 var gerð stór rannsókn í Bretlandi þar sem væntingar
og viðhorf barnshafandi kvenna til fæðingarinnar voru könnuð.
Einnig voru ýmis atriði varðandi fæðinguna og útkomu hennar
skoðuð. Rannsóknin var svo endurtekin árið 2000 til að athuga hvort
breytingar hefðu orðið á viðhorfum kvenna síðustu áratugi. Í ljós
kom að konur voru marktækt jákvæðari í garð inngripa árið 2000 en
þær höfðu verið 1987. Konur með minni menntun og ungar konur
voru almennt jákvæðari en aðrar konur fyrir inngripum. Samband
var á milli viðhorfa og fæðingarmáta, auknar líkur voru á áhalda- og
keisarafæðingu ef konur voru jákvæðar í garð inngripa og voru þær
sem voru mjög jákvæðar tvöfalt líklegri til þess að enda í áhalda-
eða keisarafæðingu en þær sem voru neikvæðar í garð inngripa.
Til að kanna þetta samband nánar voru gerðar tölfræðiprófanir
á áhrifum ýmissa þátta sem vitað er að hafa áhrif á fæðingarmáta,
eins og gangsetningar, örvanir og mænurótardeyfingar. Í ljós
kom að þegar þessir þættir eru teknir með inn í jöfnuna þá voru
viðhorf til inngripa ekki lengur marktækur áhrifaþáttur. Viðhorf
til inngripa hafði ekki áhrif á líkur á gangsetningu eða örvun en
tengdist á marktækan hátt notkun mænurótardeyfinga. Konur sem
voru jákvæðari í garð inngripa voru 2,5 sinnum líklegri til að fá
mænurótardeyfingu og konur sem fengu deyfingu voru 5,93 sinnum
líklegri til að lenda í áhalda- eða keisarafæðingu þegar búið var
að útiloka áhrif menntunar, aldurs, fjölda barna, gangsetningar,
örvunar og viðhorfa til inngripa. Mikil aukning var á notkun
mænurótardeyfinga milli áranna en á sama tíma hafði hlutfall þeirra
kvenna sem óttuðust sársauka fæðingarinnar aukist verulega. Það
getur verið varasamt að draga ályktanir um orsakasamband á milli
mænurótardeyfinga og fæðingarmáta þar sem mænurótardeyfing er
oft á tíðum viðbragð við erfiðri fæðingu en áhugavert var að einnig
var samband á milli fæðingarmáta og viðhorfum kvenna á meðgöngu
til mænurótardeyfingar, óháð því hvort þær enduðu með því að fá
deyfingu eða ekki (Green, Baston, Easton og McCormic, 2003;
Green og Baston, 2007).
Í sænsk-ástralskri rannsókn var gerð tilraun til að kanna áhrif
hræðslu, viðhorfa og trúar á fæðingunni á fæðingarmáta og
fæðingarupplifun. Ýmsir spurningalistar voru lagðir fyrir konur
á meðgöngu og þær svo flokkaðar í þrjá hópa eftir svörum við
þeim. Konur sem höfðu sterkar skoðanir á fæðingunni og voru
ekki hræddar flokkuðust í sjálfsákvörðunarhóp, þær konur sem
höfðu ekki fastmótuð viðhorf til fæðingarinnar og vildu halda
öllum möguleikum opnum flokkuðust í „taka því sem koma skal“
hóp. Í þriðja hópinn, hræðsluhóp, flokkuðust svo konur sem lýstu
yfir áhyggjum og hræðslu við fæðinguna á meðgöngu. Í ljós kom
að viðhorf til fæðingar hafði mikil áhrif á útkomu hennar. Konur í
sjálfsákvörðunarhópnum voru lang líklegastar til þess að fæða um
fæðingarveg án áhalda eða 44% kvennanna. Aðeins 27% kvenna í
hræðsluhópnum og 29% kvenna úr „taka því sem koma skal“ hópnum
fæddu um fæðingarveg án áhalda. Konurnar í hræðsluhópnum voru
einnig líklegri en konurnar í sjálfsákvörðunarhópnum til þess að
upplifa fæðinguna á neikvæðan hátt (Haines, Rubersson, Pallant
og Hildingson, 2012). Upplifun kvenna af fæðingunni er afar
mikilvægur þáttur þegar horft er á útkomu fæðinga. Sambandið á
milli fæðingarupplifunar, sársauka og verkjalyfjanotkunar er flókið
en rannsóknir sýna að konur sem óttast sársaukann sem fylgir
fæðingunni séu líklegri til að lýsa neikvæðri upplifun. Svo virðist
þó vera að jákvæðar væntingar kvenna, stuðningur umönnunaraðila
í fæðingu, gæði sambandsins við umönnunaraðila og áhrif kvenna á
ákvarðanatöku séu það mikilvægir þættir þegar konur meta upplifun
sína af fæðingum að þeir yfirskyggja áhrif annarra þátta eins og
verkja, inngripa, fæðingarundirbúning og félagslega stöðu (Hodnett,
2002).
Ekki er nóg að konur viti hvað þær vilji í fæðingu ef umhverfið
sem þær eru í styður ekki á fullnægjandi hátt við viðhorf og
væntingar þeirra. Nýverið var gerð eigindleg rannsókn þar sem sýn
22 kvenna á vali og væntingum í tengslum við fæðinguna var skoðuð
í samhengi við fæðingarreynsluna sjálfa. Í ljós kom að konurnar
upplifðu sjálfar sig í neytendahlutverki í fæðingarundirbúningnum
þar sem þeim fannst eins og þær gætu valið hvernig fæðingu þær
vildu upplifa. Flestar konurnar sóttust eftir eins náttúrulegri fæðingu
og mögulegt var og vildu sem fæst inngrip. Helmingur kvennanna
endaði í keisaraskurði og aðeins tvær konur fæddu án allra inngripa.
Þrátt fyrir áætlanir og upplýstar ákvarðanir fyrir fæðinguna þá
virtist erfitt fyrir konurnar að halda áfram að vega og meta kosti
og galla þegar inn í fæðinguna var komið. Margar konur lýstu
snjóboltaáhrifum þess þegar fyrsta inngripið kom til sögunnar og að
þær hefðu ekki haft forsendur til þess að taka ákvarðanir um það sem
fylgdi á eftir. Konurnar upplifðu að ýmsir valmöguleikar hefðu verið
í boði í aðdraganda fæðingarinnar en þegar á hólminn var komið
og boltinn farinn að rúlla upplifðu þær ákveðið valdleysi. Þær voru
yfirleitt þakklátar heibrigðisstarfsmönnum en kenndu sjálfum sér um
ef reynsla þeirra var ekki í samræmi við væntingar (Malacrida og
Boulton, 2014).
UMRÆÐUR
Margt bendir til þess að útkoma fæðinga og fæðingarupplifun
tengist tilfinningum og mótun viðhorfa á meðgöngu. Að stefna
að jákvæðri upplifun kvenna af fæðingunni hlýtur að vera eitt af
meginmarkmiðum ljósmæðraþjónustu á meðgöngu og í fæðingu
og því mikilvægt að ljósmæður séu meðvitaðar um áhrif viðhorfa
og væntinga þar á. Það gæti verið sérstaklega mikilvægt fyrir
ljósmæður að gefa þeim konum gaum sem ekki hafa sérstakar óskir
eða væntingar til fæðingarinnar. Sá hópur virðist viðkvæmur og
líklegri til að lenda í áhalda- eða keisarafæðingu en þær sem hafa
skoðanir á fæðingunni og eru ekki hræddar (Haines o.fl., 2012). Ég
velti því fyrir mér hvort hlutleysi ljósmæðra þegar þær fræða konur
um fæðingu og fæðingarundirbúning sé ef til vill of mikið. Þar sem
tengsl viðhorfa og útkomu fæðinga virðist helst liggja í gegnum
notkun mænurótardeyfinga gæti aukin vitundarvakning um áhrif
deyfingarinnar á fæðingar haft áhrif á viðhorf kvenna í hennar garð
og minnkað notkun hennar.
Fæðingin hennar Lilju var svo ótrúlega lærdómsrík fyrir mig. Það
var ekki beint vegna þess að eitthvað gerðist eða gerðist ekki heldur
var það sjálfsöryggi hennar, róin og trúin á eigin getu sem vakti mig
til umhugsunar um svo ótalmargt. Ég fór að hugsa um hvað það er
mikilvægt fyrir mig sem ljósmóðurnema að komast í snertingu við
náttúrulegar fæðingar í náminu til þess að læra að þekkja og treysta
lífeðlislegu ferli. Það væri óskandi að á höfuðborgarsvæðinu væri
líka fæðingarstaður sem legði áherslu á náttúrulegar fæðingar. Annars
er hætt við því að dýrmæt ljósmæðraþekking tapist smá saman því að