Litli Bergþór - 01.07.2016, Blaðsíða 24

24 Litli-Bergþór
Hér á eftir fer viðtalið við Kristján orðrétt úr Tímanum.
„Ég held, að ég hafi oftast gert eins og ég gat,“
Fyrir nokkrum dögum var aldinn bóndi úr Biskups-
tungum á ferð í Reykjavík. Blaðamaður hjá Tímanum
fékk pata af þessu og sótti bónda heim, þar sem hann
dvaldist hjá syni sínum, og því er ekki að leyna að
stundin sem við röbbuðum saman þótti undirrituðum
of fljót að líða.
Sporin liggja um Árnes- Rangárvalla- og Skafta-
fellssýslu.
Bóndinn sem hér um ræðir, heitir Kristján Loftsson.
Hann er nú á hinu nítugasta ári, en ber aldur sinn svo
vel, að flestir gætu auðveldlega trúað því að hann væri
að minnsta kosti einum áratug yngri. Kristján hefur
búið í Biskupstungum í marga áratugi, á bæjunum
Felli og Haukadal. Þess vegna liggur beint við að
spyrja:
-Ert þú ættaður úr Biskupstungum Kristján?
-Nei, það er ég ekki. Ég fæddist í Gnúpverjahreppi,
en foreldrar mínir voru Rangæingar. Þau fluttust úr
Rangárvallasýslu út í Gnúpverjahrepp, fengu þar
vesaldarbýli, þar sem þau voru aðeins eitt ár, fóru svo
að Dalbæ í Ytrihrepp og voru þar í tvö ár, en fluttust
síðan að Kollabæ í Fljótshlíð. Móðir mín var þaðan,
faðir hennar bjó þar þá enn, og vildi nú fá þau til sín.
Í Kollabæ bjuggu foreldrar mínir í tíu ár, en fluttu sig
þá aftur út í Hrunamannahrepp og bjuggu þar á tveim
jörðum, Miðfelli og Gröf unz þau hættu búskap.
-Ættir þínar liggja þá um Suðurland?
-Já, fólk mitt er af þessum slóðum, en dreifist
auðvitað nokkuð, eins og oftast vill verða. Skyldfólk
mitt var margt í Fljótshlíð, undir Eyjafjöllum og úti í
Vestmannaeyjum. Það hafa lengi verið talsverð brögð
að því að Rangæingar flyttu út í Eyjar. Margir reru
þaðan og ílentust svo þar, ýmissa orsaka vegna.
Smértunnan og nautið misfórust bæði
-Einhvern grun þykist ég hafa um að þú sért líka
Skaftfellingur í ættir fram, - er það ekki rétt?
-Jú, rétt er það. Móðurætt mín er frá Borgarfelli í
Skaftártungu. Þar bjó eitt sinn forfaðir minn sem Bárður
hét og var Sigvaldason. Upp úr Móðuharðindunum
flosnaði hann allslaus upp af jörð sinni og mun hafa
lent alla leið á Suðurnes, ásamt fólki sínu, þar á meðal
dóttur, sem Sigríður hét, og var þá barn að aldri.
Þegar aftur fór að verða lífvænlegra í sveitum eftir
ósköpin, sneru margir til æskustöðva sinna á ný, og
svo gerði Bárður einnig. Hann kom að Keldum á
Rangárvöllum, og þá réðist svo að hann fékk leigt
smákot þar í grenndinni, þar sem hann mun hafa
hokrað við næsta þröngan hag. En nú voru örlögin
ráðin að því leyti, að þetta fólk ílentist á Rangárvöllum
og síðan hafa spor ættarinnar legið um þessar slóðir,
Rangárþing, Vestmannaeyjar og út í Árnessýslu.
En það er af Sigríði Bárðardóttur að segja, að
hún giftist manni sem hét Brynjólfur Jónsson. Þau
voru foreldrar Brynjólfs í Bolholti og Katrínar á
Lækjarbotnum sem margir Sunnlendingar kannast við.
Eitthvað mun Sigríði hafa orðið minnisstætt
harðréttið og allsleysið á uppvaxtarárum hennar því
að hún var sögð mikil búkona og framúrskarandi
áhugasöm um að vera sjálfri sér nóg, og ekki upp á
aðra komin. Þegar hún var orðin ekkja og gömul
manneskja, ætlaði hún í hornið til Brynjólfs sonar síns
í Bolholti, og gerði það. Þá var sagt, að hún hefði átt
fulla tunnu af súru sméri, sem hún vildi leggja á borð
með sér. En þá voru ekki nein önnur samgöngutæki
en hesturinn, og þar sem tunnan var meira en klyf, og
búferlaflutningur gömlu konunnar hefur trúlega farið
fram að vorlagi, þá var tunnunni velt á milli bæjanna.
Brynjólfur í Bolholti var framkvæmdamaður, og nú
stóð svo á, að hann var nýbúinn að byggja sér heyhlöðu.
Þangað var tunnan látin, því að vitaskuld hefur ekki
átt að eyða innihaldi hennar strax, heldur geyma það
og grípa til þess, ef að kreppti með viðbit. Síðan var
hey hirt í hlöðuna, en vafalaust hefur eitthvað hitnað í
heyinu, eins og oftast verður, og þegar til átti að taka,
var tunnan fallin í stafi og smérið allt runnið saman
við heyið. Svo fór um sjóferð þá. En ærnar hafa notið
góðs af, því að þá var ekki farið að gefa fóðurbæti með
heyi, eins og seinna varð.
En smértunnan var ekki eina eignin sem Sigríður
Bárðardóttir hafði geymt sér til ellinnar. Hún átti
líka tvævett naut, sem hún ætlaði að leggja í heimili
sonar síns. Nautið átti að ganga í Víkingslækjarheiði,
en Víkingslækur er víst gamalt býli, og heiðin kennd
við hann. En þegar til átti að taka, fannst boli hvergi,
hvernig sem leitað var, þangað til menn loks gengu
fram á leifarnar af honum niðri í gjótu, þar sem hann
hafði borið beinin, og allt ein maðkahrúga. Boli varð
því að enn minna gagni en smértunnan. -
Grunur minn er sá, að talsvert hafi verið talað um
þetta, og að það hafi verið í minnum haft. Sjálfsagt
hefur sumum fundizt sem gamla konan hafi verið
óþarflega ötul við að safna, og að hún hafi ef til vill
stundum gengið full langt í því efni. En varlega skyldu
seinni kynslóðir dæma það fólk, sem mundi ógnir
Móðuharðindanna og allsleysið sem fylgdi þeim.
Hver hefði ekki orðið sparsamur á þeim tímum?
Hver kaupstaðarferð tók viku
-En svo við höldum áfram að tala um sjálfan þig;
Hvenær fluttist þú í Biskupstungur?
-Ég var í foreldrahúsum til 1910, en fór þá að
Haukadal. Þar kvæntist ég Guðbjörgu Greipsdóttur,
systur Sigurðar Greipssonar í Haukadal, sem allir
Íslendingar hafa heyrt talað um. Í Haukadal bjuggum
við í nítján ár, en fórum þá að Felli, þar sem ég hef átt
heima síðan. Árið 1952 tóku tveir yngri synir mínir
við búskapnum, þótt ég héldi áfram að eiga allmargt
fé og nokkuð af hrossum.
-Var ekki ákaflega erfitt um aðdrætti í
Biskupstunum, áður en bílaöldin hófst?
-Það er rétt, sveitin er langt uppi í landi, kaupstaður
ekki á næstu grösum. Það var farið í kaupstað haust
og vor, sumir fóru til Reykjavíkur en aðrir niður
á Eyrarbakka. Ef allt gekk skaplega tók ferðin til
Reykjavíkur viku, talsvert á þriðja dag hvora leið
og svo stanzinn í kaupstaðnum. Þeir sem áttu heima