Litli Bergþór - 01.07.2016, Blaðsíða 26

26 Litli-Bergþór
að fara „útfyrir“. Sá bær er eiginlega inni lokaður, því
að Laxá er fyrir sunnan, og Hvítá fyrir vestan.
Þá hefur verið öðruvísi um að litast
á Haukadalsheiði.
-Hafa Biskuptungur ekki fengið að vita af
sandfoki og uppblæstri, eins og fleiri sveitir á
Íslandi?
-Jú, það er búið að gera mikil spjöll í Haukadal og á
afréttinum þar fyrir ofan. - Eins og menn vita, þá fellur
Tungufljót eftir sveitinni og klýfur hana. Í eystri hluta
Tungunnar eru líka mikil skersli, allt til byggðar, en nú
er hætt að blása þar upp, og er heldur farið að gróa upp
aftur. Nú er lagt mikið kapp á að sá í þessi landsvæði
og bera á þau. Þetta virðist bera mikinn árangur,
jafnvel uppi á afrétti, þar sem þó er alveg ógirt land.
Jörðin er fljót að breytast, þegar hún fær áburð, ef
einhver ofurlítill gróður hefur verið þar fyrir. Ég vona
fastlega að þessari starfsemi verði haldið áfram, því að
þá verður vörn áreiðanlega snúið í sókn. Hins vegar
má nærri geta, að við ramman er reip að draga, þar
sem sand- og vikurlög eru svo laus, að hestar kafa þau
í miðjan legg. Slíkur jarðvegur er ekki lengi að fjúka
burt í vindum, jafnvel þótt þar sé talsverður gróður.
-Þú hefur auðvitað ekki farið varhluta af þeim
búsifjum, sem uppblásturinn olli, þegar þú varst í
Haukadal?
-Ónei, maður fékk að vita af því þar, en á Felli hefur
slíku ekki verið til að dreifa. En einhvern tíma hefur
verið blómlegra um að litast í Haukadal en nú. Páll
Guðmundsson, sem lengi var bóndi og hreppstjóri
í Haukadal á nítjándu öld, átti stóð, sem gekk á
Haukadalsheiði, og vafalaust hafa hrossin gengið þar
úti að mestu leyti, allan ársins hring. Slíkt hefði ekki
getað gerzt í minni þeirra manna sem nú lifa, því að
nú er ekki meir en svo að þar sé bithagi fyrir kindur að
sumrinu. Mestan part er landið melar og grjótflákar, en
gróður lítill og gisinn. - Inn með Ásbrandsá er dálítil
rönd, sem liggur lægra en landið í kring, og hún er
gróin, en þar er gróðurlendið alltaf að ganga að sér,
eins og því miður hefur víða verið raunin hér á landi
síðustu mannsaldrana.
Páll Guðmundsson í Haukadal var ágætur hesta-
maður og tamdi gæðinga. Einu sinni ól hann upp
móálóttan fola af reiðhestakyni sínu, tamdi hann og
gaf hann Jóni Jónssyni lögsagnara og umboðsmanni,
sem alltaf var kallaður Jónson. Mósi varð afbragðs
reiðhestur, og átti Jónson hann lengi. En þau urðu
örlög Jónsons og Mósa hans, að báðir fórust - niður
um vök á Þjórsá snemma vetrar árið 1842. „Mánuði
eftir veturnætur“, segir sagan. En um þetta allt
geta menn lesið í Sögunni af Þuríði formanni og
Kambsránsmönnum, því að þetta var einmitt á dögum
Kambsránsmanna. Já, það eru ekki nema rúm hundrað
ár síðan stóð gekk á Haukadalsheiði, þar sem nú er
blásið land. Þetta er ekki lengi að breytast.
Þetta er óhjákvæmilegur þáttur búskaparins
-Var fjölbyggðara í Biskupstungum, þegar þú
komst þangað til búsetu fyrir hálfum sjöunda
áratug, en það er núna?
-Nei, það held ég ekki. Að vísu er ekki alveg dæma-
laust, að jarðir hafi farið í eyði á þessum tíma, en allar
verulegar bújarðir, sem þá voru, eru enn í byggð. Það
var mjög ánægjulegt að setjast að í þessari fallegu og
búsældarlegu sveit, og sveitarbragurinn var líka mjög
aðlaðandi. Þá voru í Biskupstungum margir bændur
sem höfðu gaman af söng og gleðskap, og samkomur
voru haldnar að vetrinum sem þó var ekki orðið
alsiða í sveitum á þeim tíma. Nú eru flestir þessara
gömlu bænda horfnir af sviðinu en afkomendur þeirra
eru enn í Biskuptungum og, enn er þar gott fólk og
skemmtilegir menn sem gaman er að hitta og deila
geði við.
-Búa menn við kýr eða sauðfé í Biskuptungum,
eða kannski hvort tveggja?
-Flestir eru með blandaðan búskap, en þó er til að
menn haldi sig nær eingöngu við eina grein búskapar.
-Það hlýtur að vera langt fyrir ykkur að reka á
fjall?
-Já, við erum á þriðja sólarhring, að minnsta kosti
þeir sem búa í framsveitinni, en hinir sem nær eru
afréttinum, eru degi fljótari. Það verður að reka hægt,
þegar farið er svo langan veg með lambfé, en það venst
eins og allt annað. Á haustin fara um þrjátíu menn til
þess að smala í fyrsta safn, og þeir eru í sex daga, en
réttin er á sjöunda deginum. Það eru því talsverðir
erfiðleikar á því að koma fénu í heiðina á vorin og ná
því þaðan aftur á haustin, en þetta er óhjákvæmilegur
þáttur búskaparins, og þar af leiðandi eins og hver
annar sjálfsagður hlutur.
„Þegar ég tek á mig náðir að loknum degi..“
- Nú hefur þú, Kristján, átt heima í þessari
sögufrægu sveit, Biskupstungum, í hálfan sjöunda
áratug og rösklega þó. Hvernig er þér nú í hug,
þegar þú lítur yfir þennan langa feril?
-Ég hef ekki undan neinu að kvarta. Biskupstungur
eru ágæt sveit og fólkið ekki síður. Mér hefur liðið
vel þar, þótt aldrei hafi verið auður í búi hjá mér, sízt
framan af árum. En ég komst þetta allt klakklaust, ég
á tíu börn á lífi, og það er ekki lítill afrakstur einnar
mannsævi. Ég komst á nítugasta árið, núna fyrir fáum
dögum enda er ég nú að verða lélegur til vinnu, sem
einhverja orku þarf við. En sjónin má heita góð og ég
les eitthvað alla daga. - Ég held að ég hafi oftast gert
eins og ég gat, og stundum var vinnudagurinn langur.
Biskupstungur eru fyrir löngu orðnar hluti af sjálfum
mér. Örlög mín tengdust þessari fögru sveit órjúfandi
böndum, ég á þar margt skyldmenna og venzlafólks,
sumt af því er enn í fullu fjöri, annað er komið undir
græna torfu. Ég á þar meðal annars bæði eiginkonu og
börn í jörðu, og hjá þeim vil ég vera þegar ég tek á mig
náðir að loknum degi.
-VS
Svava Theodórsdóttir