Morgunblaðið - 17.11.2018, Blaðsíða 27

27
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 17. NÓVEMBER 2018
Enginn veit hvað átt
hefur fyrr en misst
hefur. Íslendingar
njóta þess að vera með
lægsta hlutfall sýkla-
lyfjaónæmis í Evrópu
og hafa þess vegna
ekki kynnst því hversu
alvarlegar afleiðingar
sýklalyfjaónæmis geta
verið. Hinn 5. nóv-
ember birtist grein í
Lancet Infectious Diseases um sjúk-
dómsbyrði af völdum helstu sýkla-
lyfjaónæmu bakteríanna í Evrópu.
Niðurstöðurnar sýndu að árið 2015
mátti kenna sýklalyfjaónæmi um
33.110 dauðsföll og 874.541 glötuð
góð æviár (disability adjusted life
years, DALY). Þetta samsvarar 6,44
dauðsföllum og 170 glötuðum góðum
æviárum að jafnaði á 100.000 íbúa á
ESB/EES-svæðinu. Ísland kemur
lang best út í þessum samanburði
með 0,3 dauðsföll og 5,2 glötuð góð
æviár á 100.000 íbúa (sjá mynd).
Sýklalyfjaónæmi fer alls staðar vax-
andi og fjöldi þeirra sem sýkist af
völdum sýklalyfjaónæmra baktería í
Evrópu hefur meira en tvöfaldast
frá árinu 2007. Ef við náum með-
altali Evrópu á næstu árum jafn-
gildir það 22 dauðsföllum og 487
glötuðum góðum æviárum á ári á Ís-
landi.
Í skýrslu ritstýrðri af Jim O’Neil
fyrir bresku ríkisstjórnina 2016 kom
fram að ef ekkert væri aðhafst til að
hefta frekari útbreiðslu sýkla-
lyfjaónæmis, þá myndu 10.000.000
deyja árlega af völdum sýklalyfja-
ónæmis í heiminum eða fleiri en
deyja í dag af völdum krabbameins.
Kostnaður heilbrigðiskerfa vegna
þessa fram til ársins 2050 var áætl-
aður um 100 billjónir bandaríkjadala
(12.300 billjónir (milljón milljónir)
íslenskra króna). Mikilvægt er að
sporna við þessari þróun til að
vernda líf heilsu og fjármuni. Þar
sem nýir sýklalyfjaflokkar eru ekki
væntanlegir á markað er ekki annað
til ráða en að reyna að hægja á þró-
uninni eins og hægt er.
Vegna landfræðilegrar einangr-
unar eru Íslendingar í einstakri að-
stöðu til að hægja á þróuninni. Litl-
ar líkur eru á því að nær-alónæmar
bakteríur verði til hér á landi, en
slíkar bakteríur berast í auknum
mæli til landsins með ferðamönnum
og matvælum frá löndum þar sem
slíkar bakteríur eru útbreiddar.
Ferðamenn
Rannsóknir sýna að ferðamenn,
sem fara til landa þar sem sýkla-
lyfjaónæmi er útbreitt
(t.d. Indland, Kína,
Suðaustur-Asía, löndin
fyrir botni Miðjarð-
arhafsins og lönd
Norður-Afríku), eru
líklegir til að smitast af
bakteríum sem eru
ónæmar fyrir mjög
mörgum sýklalyfjum.
Þessar bakteríur taka
sér þá bólfestu í lík-
amanum, og geta dval-
ið þar (t.d. í þörm-
unum) í vikur og
mánuði, án þess að viðkomandi verði
þeirra var nema þær valdi sýk-
ingum. Heilbrigt fólk sýkist sjaldn-
ast, heldur einstaklingar sem eru
veikburða og/eða með skertar varn-
ir. Þessar bakteríur geta smitað ein-
staklinga sem eru á sama heimili eða
á sjúkrahúsum. Á sjúkrahúsum er
reynt að koma í veg fyrir dreifingu
þeirra með því að taka ræktanir frá
öllum sem leggjast inn og koma frá
löndum utan Evrópu og Bandaríkj-
anna, til þess að leita að fjölónæm-
um bakteríum. Þeir sem bera slíkar
bakteríur fara þá í einangrun. Utan
sjúkrahúsa er mikilvægt að salernis-
og hreinlætisaðstæður á fjölsóttum
ferðamannastöðum séu fullnægj-
andi, til að minnka líkur á því að
sýklalyfjaónæmar bakteríur berist
út í umhverfið frá erlendum ferða-
mönnum.
Matvæli
Í fjölmörgum löndum er meira
notað af sýklalyfjum í landbúnaði en
mönnum, t.d. Bandaríkjunum þar
sem 80% þeirra eru notuð í landbún-
aði. Sum þessara sýklalyfja brotna
lítið og/eða hægt niður og safnast
fyrir í umhverfinu. Þessi notkun
endurspeglast svo í sýklalyfja-
ónæmum bakteríum í dýrum, mat-
vælum og umhverfi. Á Íslandi og í
Noregi er minnst notað af sýklalyfj-
um í landbúnaði í Evrópu og er
munurinn á notkuninni milli landa
gríðarlega mikill (4,7 mg/PCU á Ís-
landi, en t.d. 453,4 og 362,5 mg/PCU
á Kýpur og Spáni, European Medic-
ines Agency, 2018). Sýkla-
lyfjaónæmar bakteríur geta borist
til Íslands með kjöti og grænmeti
sem er flutt til landsins frá löndum
þar sem sýklalyfjanotkun er mikil í
landbúnaði og sýklalyfjaónæmi út-
breitt í dýrum og umhverfi. Þar sem
kjúklingar mengast mikið af iðra-
bakteríum við slátrun eins og t.d. E.
coli-bakteríunni, þá geta kjúklinga-
afurðir verið mjög mengaðar af slík-
um bakteríum. Í nýjustu skýrslu
European Food Safety Authority
um sýklalyfjaónæmi í dýrum, þá var
Ísland eina landið af 30 löndum í
Evrópu þar sem ekki fundust fjöló-
næmar E. coli-bakteríur í kjúkling-
um (EFSA Journal 2018;16:5182).
Munurinn á milli landa var mjög
mikill og skera Norðurlöndin sig
nokkuð frá öðrum löndum Evrópu
(ónæmi fyrir allt að níu sýklalyfjum
fannst í Kýpur, Póllandi og Portú-
gal). Mikilvægt er að takmarka eins
og hægt er innflutning á óhita-
meðhöndluðum landbúnaðar-
afurðum (sérstaklega kjúklingum)
frá löndum þar sem sýkla-
lyfjaónæmar bakteríur eru út-
breiddar. Almenningur þarf jafn-
framt að vera vel upplýstur um
ástæður þess.
Ætla má að takmarkanir á inn-
flutningi landbúnaðarafurða til
landsins eigi þátt í því að á Íslandi er
lægsta ónæmishlutfall þarmabakt-
ería í Evrópu. Nýlega hefur inn-
flutningur verið að aukast með
rýmri tollareglum. Dómur EFTA
dómstólsins um að við megum ekki
takmarka innflutning ferskra kjöt-
vara, og staðfesting Hæstaréttar Ís-
lands, gæti leitt til þess að heimilað
yrði að flytja inn ferskar kjötvörur.
Innflutningur á ódýru fersku kjöti
mun væntanlega stórauka innflutn-
ing á kjötvörum frá Evrópu, og gæti
komið frá löndum þar sem sýkla-
lyfjaónæmi er mjög útbreitt. Ef Al-
þingi breytir íslenskri reglugerð til
samræmis við þessa dóma án frekari
takmarkana, mun það leiða af sér
hraðari útbreiðslu fjölónæmra bakt-
ería í landinu.
Ákveðnir aðilar berjast fyrir því
að fá reglunum breytt sem fyrst,
væntanlega vegna viðskiptahags-
muna. Því miður hefur lýðheilsa og
dýraheilsa iðulega vikið fyrir við-
skiptahagsmunum. Viljum við að
það verði í þessu hagsmunamáli?
Neytendur myndu njóta góðs af
ódýrara kjöti og mögulega meira
vöruúrvali. En, þar værum við að
fórna meiri hagsmunum fyrir minni.
Hraðari aukning á sýklalyfjaónæmi
fjölgar dauðsföllum og glötuðum
góðum æviárum vegna sýkinga af
völdum sýklalyfjaónæmra baktería
og auka kostnað við heilbrigðis- og
velferðarmál. Einangrun íslensks
búfjár þýðir að fjöldi smitsjúkdóma í
íslensku búfé er margfalt minni en á
meginlandi Evrópu. Ferskt kjöt
gæti borið með sér nýja sýkla í ís-
lenskt búfé með ófyrirsjáanlegum
og óafturkræfum afleiðingum fyrir
íslenskt búfé, bændur og landsmenn
alla. Minnkandi eftirspurn eftir ís-
lenskum landbúnaðarafurðum leiðir
af sér færri störf í landbúnaði og
færri býli í rekstri. Með því minnkar
fæðuöryggi Íslendinga, t.d. ef landið
einangrast vegna náttúruhamfara
eða styrjalda. Aukinn innflutningur
eykur kolefnisspor Íslendinga, and-
stætt innlendri framleiðslu með
náttúrulegum auðlindum. Hvaða
hagsmunir vega þyngra? Við höfum
val. Ríkisstjórn Íslands getur sent
sendinefnd til Brussel til að semja
um frest á breytingum á íslenskri
löggjöf á meðan aflað verður sönn-
unargagna á sérstöðu Íslands. Þau
gögn voru ekki fyrir hendi þegar
málið var rekið fyrir EFTA-
dómstólnum á sínum tíma, en stöð-
ugt bætist við slíkar upplýsingar.
Það mætti jafnframt óska eftir að-
stoð EFSA við að afla gagna sem
væru fullnægjandi til þess að fá mál-
ið endurupptekið fyrir EFTA-dóm-
stólnum. Enda segir í 13. grein laga
um Evrópska efnahagssvæðið:
Ákvæði 11. og 12. gr. koma ekki í
veg fyrir að leggja megi á innflutn-
ing, útflutning eða umflutning vara
bönn eða höft sem réttlætast af al-
mennu siðferði, allsherjarreglu, al-
mannaöryggi, vernd lífs og heilsu
manna eða dýra … Þetta hagsmuna-
mál snýst einmitt um vernd lífs og
heilsu manna og dýra.
Eftir Karl G.
Kristinsson »Ef Alþingi breytir ís-
lenskri reglugerð til
samræmis við þessa
dóma án frekari tak-
markana mun það leiða
af sér hraðari útbreiðslu
fjölónæmra baktería í
landinu.
Karl G. Kristinsson
Höfundur er prófessor í sýklafræði.
Að fórna meiri hagsmunum fyrir minni
Fjöldi
tilfella
(miðgildi)
Dauðsföll
(miðgildi) Land Sjúkdómsbyrði (glötuð góð æviár á hverja 100.000 íbúa)*
201.584 10.762 Ítalía 449,3
18.472 1.626 Grikkland 427,7
25.077 1.470 Rúmenía 256,5
24.021 1.158 Portúgal 242,1
1.192 66 Kýpur 232,6
124.806 5.543 Frakkland 221,2
7.622 379 Slóvakía 217,3
41.069 2.218 Pólland 186,6
4.347 240 Króatía 182,8
671.689 33.110 ES / EES 170,4
10.271 543 Ungverjaland 160,8
5.374 280 Búlgaría 155,5
608 29 Malta 145,4
4.893 219 Írland 118,3
2.280 96 Slóvenía 117,6
10.438 486 Tékkland 109,0
12.892 530 Belgía 107,7
41.345 1.899 Spánn 105,3
52 971 2.172 Bretland 80,0
6.634 276 Austurríki 77,5
847 44 Lettland 76,5
1.828 90 Litháen 74,9
487 19 Lúxemborg 71,0
54.509 2.363 Þýskaland 64,4
3.351 124 Danmörk 52,5
4.571 167 Svíþjóð 45,0
2.524 90 Finnland 42,2
1.882 69 Noregur 33,2
4.982 206 Holland 29,1
365 15 Eistland 28,0
27 1 Ísland 5,2
Sjúkdómsbyrði af völdum sýklalyfjaónæmra
baktería mæld í glötuðum góðum æviárum*
ES- og EES-lönd árið 2015
*Disability adjusted life years (DALY).
Heimild: Cassini A, et al., Attributable
deaths and disability-adjusted
life-years caused by infections with
antibiotic-resistant bacteria in the
EU and the European Economic Area
in 2015: a population-level modelling
analysis. Lancet Infect Dis, Nov 2018.
Fagurfextur Blesóttur hestur fylgist með mannaferðum í Flóahreppi.
Eggert
Fyrir Vilmundi
heitnum Gylfasyni var
réttlæti alfa og ómega.
Hann sá sparnað gamla
fólksins verða að engu í
verðbólgu samtíma
síns. Gamalt fólk verða
fátækt að bráð vegna
verðbólgu. Lögverndað
rán. Merkilegt nokk þá
brugðust pólitískir
andstæðingar hans við
og komu á verðtryggingu. Sá sem
átti fé skyldi ekki verða rændur því;
hann skyldi a.m.k. fá það til baka sem
hann hafði léð. Nú heitir það víst ok-
ur að fá til baka sömu verðmæti og
lánuð voru óskert.
Íslenska þjóðsagan um að verð-
trygging tíðkist hvergi í viðskiptum
nema hér er svo eitt. Hver skyldi
vera höfundur hennar? En að því
slepptu, eru breytilegir vextir virki-
lega áhættuminni fyrir
lántakendur?
Ný verkalýðs
hreyfing
Það er nú svo að
engir njóta lágra vaxta
í sama mæli og stórfyr-
irtækin. Þeir sem efast
geta flett upp hluta-
bréfamörkuðunum
þegar vaxtalækkun er
tilkynnt. En ekki hvað?
Lækkun vaxta eykur
hagnaðinn samdæg-
urs. Almenningur, eigendur spari-
fjárins, sér nú fram á nýja tíma. Ný
verkalýðshreyfing er komin til skjal-
anna. Kaupið skal margfaldast. Og
hvar er nú fé að fá til þess? Jú, eft-
irlaunin eru greinilega of há. Afnám
verðtryggingar hefur nefnilega
hreint engin áhrif, nema verðbólga
komi til skjalanna. Þangað skal
stefnan aftur tekin. Glittir ekki í
gamlan útrásarvíking bak við hug-
myndafræðina? Gamla trixið enn og
aftur; nema hvað, ræna ellilífeyr-
inum – eina ferðina enn.
Vextirnir
Þau eru miklir spekingar þessir
nýju verkalýðsleiðtogar. En eitt geta
þau verið sammála um; 3% vextir of-
an á verðbólgu eru okur. Spurningin
er þá þessi: Hversu mikið skal ævi-
sparnaðurinn rýrna ár hvert til að
viðunandi sé að þeirra mati? Svari nú
hvert þeirra fyrir sig.
Ég segi bara fyrir mig; vont er
þeirra ranglæti, en verra er þeirra
réttlæti.
Vextir, verðtrygging og
verkalýðshreyfing
Eftir Einar S.
Hálfdánarson » Vont er þeirra rang-
læti, en verra er
þeirra réttlæti.
Einar S. Hálfdánarson
Höfundur er starfandi hæstaréttar-
lögmaður og löggiltur endurskoðandi
að mennt.