Morgunblaðið - 17.11.2018, Page 30

30 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 17. NÓVEMBER 2018
Við þekkjum líklega
flest einhvern sem
greindur er með syk-
ursýki hvort sem við
vitum af því eða ekki.
Sykursýki af tegund 2
breiðist eins og faraldur
yfir heimsbyggðina.
Hvað getum við gert?
Besta forvörnin er
heilbrigt líferni það er
að hreyfa sig reglulega,
borða hollan mat og vera sem næst
kjörþyngd en það dugir ekki alltaf til.
Sykursýki af tegund 2 er mjög flók-
inn sjúkdómur og hegðar sér misjafn-
lega milli sjúklinga, þróun sjúkdómsins
er einnig misjöfn. Því er aldrei hægt að
bera saman meðferð og stöðu milli
manna. Það að það dugi einum að vera
eingöngu á lífsstílsmeðferð og annar
þurfi insúlínmeðferð þýðir engan veg-
inn að sá sem er á insúlínmeðferðinni
sé ekki að standa sig, þróun sjúkdóms
er einfaldlega önnur.
Mikilvægt er að hafa í huga að við
tölum ekki lengur um áunna sykursýki
þegar við tölum um sykursýki af teg-
und 2 þar sem erfðaþátturinn er sterk-
ur. Offita er vissulega sterkur áhættu-
þáttur í viðbót við erfðaþáttinn en þá
skiptir máli hvar fitusöfnun á sér stað,
söfnun á kviðfitu eykur áhættuna
vegna þess að hún veldur insúl-
ínviðnámi.
Við þurfum öll á sykri eða kolvetn-
um að halda í hæfilegu magni sem
orkugefandi efni í líkamanum, sum líf-
færi geta ekki nýtt sér neinn annan
orkugjafa, dæmi um það er heilinn. Í
eðlilegu ferli færast kolvetni inn í
vöðvafrumur, heila og fituvef.
Í heilbrigðum líkama er samspil in-
súlíns og kolvetna þannig að til þess að
opna leið kolvetna inn í frumu þarf in-
súlín, insúlín er hormón sem sest á
ákveðinn viðtaka á frum-
unni sem þá opnar leið
orku inn í frumuna.
Sykursýki er sjúkdóm-
ur sem gerir það að verk-
um að þetta ferli truflast.
Alþjóðlega er sykursýki
skipt í sykursýki af tegund
1, tegund 2 og með-
göngusykursýki.
Sykursýki af tegund 1
og tegund 2 eru í grunn-
inn mjög ólíkir sjúkdóm-
ar, en báðir hækka blóð-
sykur, þegar
einstaklingur er með tegund 1 þá er
engin framleiðsla á insúlíni í brisinu
en með tegund 2 er oftast um insúl-
ínviðnám að ræða, það er nóg af insúl-
íni en það virkar ekki sem skyldi. Í
stað þess að setjast á viðtakann í
frumunni þá skautar það hjá.
Það sama á sér stað þegar um með-
göngusykursýki er að ræða en hún
hverfur yfirleitt þegar barnið er fætt,
móðirin er hins vegar í aukinni hættu
á að fá sykursýki af tegund 2 og þarf
því að fylgjast með því. Mælt er með
að kona sem þurft hefur insúlín á með-
göngu komi í skimun á sykursýki 2-4
mánuðum eftir fæðingu, annars á 1-3
ára fresti.
Of hár blóðsykur í langan tíma veld-
ur skemmdum á líffærakerfum þess
vegna er mikilvægt að ná góðri stjórn.
Fylgikvillar sykursýkinnar geta verið
bæði í smáæða- og stóræðakerfinu.
Í smáæðakerfinu hefur hár blóð-
sykur áhrif á augnbotna, nýru og út-
taugakerfi. Í stóræðakerfinu eru áhrif-
in í formi kölkunar innan á
æðaveggjum, í kransæðum sem veldur
þrengingum og getur endað með
kransæðastíflu, æðum upp í heila sem
getur valdið heilablæðingu eða blóð-
tappa í heila og í útæðakerfinu í formi
æðaþrengsla í fótleggjum.
Bjargráð
Fyrsta og alla tíð mikilvægasta með-
ferð einstaklinga með sykursýki hvort
sem um er að ræða tegund 1 í viðbót
við insúlín eða tegund 2 þar sem hún
getur í sumum tilfellum verið eina
meðferðin er lífsstíllinn.
Þá er átt við
– Mataræði – borða hollan mat
reglulega yfir daginn í hæfilegum
skömmtum.
– Hreyfing – hreyfa sig reglulega, að
minnsta kosti 30 mín. í senn þrisvar til
fimm sinnum í viku ef geta er til, ann-
ars eins og geta leyfir, allt er betra en
ekkert og oft hægt að setja sér mark-
mið um að auka hana skipulega. Mik-
ilvægt að finna sér hreyfingu sem veit-
ir ánægju.
– Lyfjagjöf ef með þarf, hún getur
verið misflókin.
– Streitustjórnun – mikil streita hef-
ur óæskileg áhrif á blóðsykurgildi. Það
er erfitt að skipuleggja daglegt líf ef
mikil streita er í gangi.
– Góður svefn – grunnur að góðum
degi.
– Hætta að reykja.
Hreyfing hefur jákvæð almenn
heilsufarsleg áhrif. Hún lækkar blóð-
sykur þar sem insúlínnæmi eykst í
vefjunum, það er insúlínið sest frekar á
viðtakann sem opnar leið inn í frum-
una. Hún hefur einnig áhrif til lækk-
unar á blóðþrýstingi, blóðfitu og getur
minnkað streitu.
Mikilvægt er að stunda hreyfingu
reglulega til að viðhalda jákvæðum
áhrifum hennar. Það getur verið
hvatning að vera með skrefamæli í
gangi daglega. Nota stiga í stað lyftu,
fara til og frá vinnu gangandi, á hjóli
eða með strætó. Einnig er gott að
standa upp reglulega ef fólk er í kyrr-
setuvinnu.
Sjálfsumönnun
Þegar fólk greinist með sykursýki
eða annan langvinnan sjúkdóm er mik-
ilvægt að gera sér grein fyrir því að
meðhöndlun er að mestu í höndum
þess sem sjúkdóminn ber. Hluti af
þeirri meðferð er að mæta reglulega í
eftirlit. Þar er hægt að sjá hvar maður
stendur og hvort markmiðum varðandi
blóðsykurstjórnun er náð. Einnig er
fylgst reglulega með tilkomu fylgi-
kvilla. Það krefst góðarar samvinnu
einstaklings með sykursýki og heil-
brigðisstarfsfólks að halda utan um
sjúkdóminn.
Vil minna á að heilbrigðisstarfsfólk
er á vegum Lionshreyfingarinnar víða
um land að mæla blóðsykur í dag, laug-
ardaginn 17. nóvember.
Sykursýki – hvað er að gerast?
Eftir Hafdísi Lilju
Guðlaugsdóttur
» Besta forvörnin er
heilbrigt líferni, það
er að hreyfa sig reglu-
lega, borða hollan mat
og vera sem næst kjör-
þyngd en það dugir ekki
alltaf til.
Hafdís Lilja
Guðlaugsdóttir
Höfundur er sykursýkishjúkr-
unarfræðingur og stjórnarmaður í
fagdeild sykursýkishjúkrunarfræð-
inga.
Nýverið var sagt frá
því að fleiri hefðu tæki-
færi til þess að nýta sér
þjónustu sjúkraþjálfara
eftir að nýtt greiðslu-
þátttökukerfi tók gildi.
Einstaklingar sem
þurfa á sjúkraþjálfun að
halda greiða núna að
meðaltali 20 þúsund í
stað nærri 50 þúsund
krónur á ári, það munar
um minna. Þessi breyt-
ing, þetta aukna aðgengi hefur gert
það að verkum að fleiri sem tilheyra
lægri tekjuhópum nýta sér þjónustu
sjúkraþjálfara. Áður voru þekkt dæmi
um að einstaklingar neituðu sér um
þjálfunina vegna kostnaðar. Ávinning-
urinn er, m.a. að færri fara á örorku
vegna stoðkerfissjúkdóma eða með
öðrum orðum, sjúkraþjálfun skilar ár-
angri.
Annað höfuðatriði er að sjúkraþjálf-
arar hafa nú möguleika á að starfa
sjálfstætt sem eykur val þeirra sem
þurfa sjúkraþjálfun, það þýðir ekki að
biðlistar lengist, þvert á móti. Fólk
hefur aukið val um sjúkraþjálfara sem
oft hentar einstaklingum betur.
Rammasamningur Sjúkratrygg-
inga Íslands við sjúkraþjálfara rennur
út í byrjun næsta árs. Sjúkraþjálfarar
hafa lýst yfir áhyggjum af hugs-
anlegum skilyrðum þess efnis að þeir
geti ekki starfað sjálfstætt. Þeir eru
vel meðvitaðir um hvað það þýðir
verði þeim aðeins gert kleift að starfa
innan stofnana með tilheyrandi bið-
listum sem skapar óbærilegar þján-
ingar hjá þeim sem þurfa að bíða. Bið
eftir sjúkraþjálfun getur þýtt að bæði
andleg og líkamleg vanlíðan ein-
staklinga eykst.
Lærdómurinn sem draga má af
þessu er að nú er ekki eftir neinu að
bíða með að auka aðgengi að sál-
fræðiþjónustu, lengi hefur verið bent
á það. Sálfræðingar eiga að fá ramma-
samning við Sjúkratryggingar Íslands
þannig að allir hafi tækifæri til þess að
nýta sér þjónustu þeirra. Nú þegar
eru sálfræðingar komn-
ir til starfa í grunnþjón-
ustu heilsugæslunnar
sem svo vísa ein-
staklingum áfram til
geðsviða heilbrigð-
isstofnana eða til sjálf-
stætt starfandi sálfræð-
inga ef þörf er á frekari
meðferð. Í dag eru að-
eins níu sálfræðingar
með rammasamning við
Sjúkratryggingar Ís-
lands en til þess að kom-
ast á slíkan samning
þarf viðkomandi sál-
fræðingur að hafa starfað í tvö og hálft
ár hjá hinu opinbera. Vitað er að biðin
er löng eftir því að komast að hjá sál-
fræðingi innan heilsugæslunnar, sl.
vor var biðtíminn allt að níu mánuðir.
Börn þurfa sem betur fer ekki að bíða
eins lengi, engu að síður getur biðin
verið allt að þremur mánuðum. Vegna
fjölda þeirra sem leita til sálfræðinga
á heilsugæslu er boðið upp á hóptíma.
Við biðina sem einstaklingar þurfa að
halda út bætist svo við hinn hái kostn-
aður við hvern tíma. Fólk hefur ein-
faldlega ekki efni á því að fara til sál-
fræðings. Það er nauðsynlegt að
innleiða nýtt greiðsluþátttökukerfi
fyrir alla þá sem bíða eftir tímum hjá
sálfræðingum. Við sjáum að árang-
urinn af sjúkraþjálfun er gríðarlegur,
hið sama mun gilda um sálfræðiaðstoð
og þá á ekki að skipta máli hvort sál-
fræðingurinn er á vegum hins op-
inbera eða sjálfstætt starfandi. Bregð-
ast þarf við strax, við þurfum engar
frekari sannanir, staðreyndirnar blasa
við.
Staðreyndir
blasa við
Eftir Önnu Kol-
brúnu Árnadóttur
» Lærdómurinn sem
draga má af þessu er
að nú er ekki eftir neinu
að bíða með að auka að-
gengi að sálfræðiþjón-
ustu.
Anna Kolbrún
Árnadóttir
Höfundur er þingmaður Miðflokks-
ins.
annakolbrun@althingi.is
Framtak-Blossi er umboðsaðili
fyrirVOLVO PENTA á Íslandi
Dvergshöfða 27 , 110 Reykjavík | www.blossi.is | blossi@blossi.is
Framtak-Blossi
kappkostar að bjóða
góða þjónustu og
sanngjarnt verð á
varahlutum.
Hafið samband við
Hafþór í síma 895-3144
eða hafthor@blossi.is
Fjölbreytt úrval af gæða viftum frá Vent-Axia fyrir eldhúsið, baðherbergið, skrifstofuna,
verkstæðið eða hesthúsið. Við aðstoðum ykkur við rétta valið.
Lo-Carbon Silhouette 125 Centrif-duo Silent
12in Wall fan Hi-line Sabre Plate
DALVEGI 10-14 | 201 KÓPAVOGI | SÍMI 540 7000 | FALKINN.IS
Hreint loft og vellíðan
Það borgar sig að nota það besta
VENT–AXIA VIFTUR
Móttaka aðsendra greina
Morgunblaðið er vettvangur lifandi umræðu í landinu og birtir aðsendar grein-
ar alla útgáfudaga.
Þeir sem vilja senda Morgunblaðinu greinar eru vinsamlega beðnir að nota
innsendikerfi blaðsins. Kerfið er auðvelt í notkun og tryggir öryggi í sam-
skiptum milli starfsfólks Morgunblaðsins og höfunda. Morgunblaðið birtir
ekki greinar sem einnig eru sendar á aðra miðla.
Kerfið er aðgengilegt undir Morgunblaðslógóinu efst í hægra horni forsíðu
mbl.is. Þegar smellt er á lógóið birtist felligluggi þar sem liðurinn „Senda inn
grein“ er valinn.
Í fyrsta skipti sem innsendikerfið er notað þarf notandinn að nýskrá sig inn
í kerfið. Ítarlegar leiðbeiningar fylgja hverju þrepi í skráningarferlinu. Eftir að
viðkomandi hefur skráð sig sem notanda í kerfið er nóg að slá inn kennitölu
notanda og lykilorð til að opna svæðið. Hægt er að senda greinar allan sólar-
hringinn.
Nánari upplýsingar veitir starfsfólk Morgunblaðsins alla virka daga í síma
569-1100 frá kl. 8-18.