Fréttablaðið - 07.03.2019, Qupperneq 54

Það er svo skrítið með erfiðleika að þeir opna gjarnan augu okkar fyrir tækifærum sem
við sæjum annars ekki. Nú standa
yfir harðvítug átök á vinnumarkaði.
Verkalýðsfélögin krefjast mikillar
hækkunar launa á sama tíma og það
kreppir að þeim atvinnuvegum sem
bera uppi efnahagslíf þjóðarinnar.
Launþegar í lægri kantinum segjast
ekki geta lifað mannsæmandi lífi af
tekjum sínum og fyrirtækin halda
því fram að þau myndu enda í þroti
ef launakostnaður ykist. Í þessu til-
felli er ekki loku fyrir það skotið að
báðir aðilar hafi rétt fyrir sér. Það er
því ekki líklegt að aðilar vinnumark-
aðarins geti komist að samkomu-
lagi án þess að eitthvað mikilvægt
í íslensku samfélagi liggi í valnum.
Það er yfirleitt litið svo á að það sé
óæskilegt að ríkisstjórnir skipti sér
beint af deilum á vinnumarkaði en
akkúrat núna er það ekki bara rétt-
lætanlegt heldur skynsamlegt. Það
sem meira er, það býður upp á tæki-
færi fyrir ríkisstjórnina til þess að
sýna töluverða stjórnkænsku við að
verja hagsmuni beggja aðila. Það er
mikilvægt að gera sér grein fyrir því
að verkefnið er ekki bara að verja
efnahagslega heldur líka aðra hags-
muni aðila vinnumarkaðarins eins
og tilfinningar þeirra og sjálfsmynd.
Eftirfarandi framlag ríkisins gæti
gjörbreytt ástandinu:
1. Ríkisstjórnin hafi milligöngu um
að leikskólar yrðu ókeypis. Það
myndi létta byrðina svo um mun-
aði hjá ungu fólki. Það er skringi-
legt að það skuli vera skólagjöld
á því eina stigi skólakerfisins þar
sem börn þeirra sem minnst eiga
eru í meirihluta.
2. Hætt yrði að innheimta greiðslu
af þeim sem leita til heilbrigðis-
kerfisins, það yrði fjármagnað
alfarið af skattfé. Þegar það er
skattlagt til þess að greiða fyrir
heilbrigðisþjónustu er ekki verið
að taka fé úr umferð sem gæti
búið til meira verðmæti annars
staðar sem er algeng röksemd
fyrir því að lækka skatta, vegna
þess að heilbrigðisþjónustan er
ekki munaður heldur nauðsyn
og það er borgað fyrir hana hvort
sem er. Það má leiða að því rök að
um væri að ræða greiðsludreif-
ingu sem lenti að vísu þyngra á
þeim ríku en þeim fátæku, sem er
kostur í stöðunni.
3. Auka stuðning við grunnskólana
vegna þess að þeir eru sá staður
þar sem hægt er vinna að því
að börn í erfiðum aðstæðum
fái tækifæri til jafns við önnur
börn.
4. Ríkisstjórnin sjái til þess að verð
á rafmagni og hita haldist innan
ákveðinna marka. Landsvirkjun,
sem er í eigu ríkisins, skilaði betri
afkomu á síðasta ári en nokkru
sinni fyrr en gaf samt út yfirlýs-
ingu um að hún ætlaði að hækka
gjaldskrá sína töluvert. Meira að
segja í Bandaríkjunum, heima-
landi hins óhefta kapítalisma, er
fyrirtækjum sem selja rafmagn
og hita (utilities) sniðinn þröngur
stakkur við verðlagningu.
5. Ríkisstjórnin sjái til þess að laun
forstjóra ríkisfyrirtækja og stofn-
ana og annarra á vegum hins
opinbera yrðu færð til samræmis
við það sem fólkinu í landinu
finnst eðlilegt.
6. Fjármagnstekjuskattur verði
hækkaður í 38%.
7. Ríkið leggi af mörkum til þess
að koma á fót eðlilegum leigu-
markaði.
Það væri í hæsta máta óvana-
legt að ríkisstjórnin byði upp á
þessa sjö liða kjarabót sem fram-
lag til sátta á vinnumarkaði og það
myndi kosta sitt. Það er hins vegar
líklegt að sá kostnaður myndi
blikna við hliðina á því tekjutapi
íslensks samfélags sem hlytist af
löngum verkföllum. Það er einfald-
lega verkefni ríkisstjórnarinnar að
leysa þann vanda á vinnumarkaði
sem blasir við okkur í dag, og er
það klárlega mikilvægasta verkefni
sem hún hefur staðið frammi fyrir.
Ef hún treystir sér ekki til þess að
bretta upp ermar og hoppa ofan í
skurðinn er eins gott fyrir ráðherra
hennar að fara að leita sér að vinnu
annars staðar. Ef ríkisstjórnin
leggur af mörkum á þann máta
sem er rakið hér að ofan og verka-
lýðsforystan neitar að meta það að
verðleikum yrðum við að komast
að þeirri niðurstöðu að henni þyki
vænna um átökin en umbjóðendur
sína.
Að stjórna
Opið bréf til Katrínar og Bjarna
Kári Stefánsson
forstjóri
DeCode
Þegar Besti flokkurinn og Sam-fylkingin tóku við stjórn borg-arinnar árið 2010 var hún á allt
öðrum og verri stað en í dag. Orku-
veitan stóð sérstaklega tæpt en 50
milljarða vantaði til að fyrirtækið
kæmist fyrirsjáanlega í gegnum
næstu ár. Gatið í fjármálum borgar-
sjóðs sem loka þurfti í fyrstu fjár-
hagsáætluninni var fimm milljarðar.
Stóra verkefnið var niðurskurður og
hagræðing. Best þekkti hluti þess
var Planið, björgunaráætlun Orku-
veitunnar, en sömu traustatökum
þurfti að beita í rekstri borgarinnar
og voru þær aðgerðir fæstar til vin-
sælda fallnar. Á sama tíma þurfti að
ýta undir atvinnusköpun, fjárfest-
ingu og ferðaþjónustu því atvinnu-
leysi var í methæðum og greiningar
sýndu að reikningurinn myndi
lenda af miklum þunga á borgarsjóði
þegar réttur til atvinnuleysisbóta
rynni út og langtímaatvinnulausir
yrðu upp á fjárhagsaðstoð sveitar-
félagsins komnir.
Fjármálin
Í níu mánaða uppgjöri borgarinnar
fyrir 2018 sem var lagt fram í vetur
varð ljóst að þriðja árið í röð stefndi
í góðan og öruggan afgang af rekstri
borgarsjóðs og fyrirtækja borgar-
innar. Undanfarin ár hefur afgangur
borgarsjóðs verið 2,6 milljarðar árið
2016 og tæpir fimm milljarðar árið
2017 samkvæmt ársreikningum.
Afgangur samstæðunnar þar sem
öll fyrirtæki í eigu borgarinnar eru
meðtalin, hefur verið 26 milljarðar
árið 2016 og 28 milljarðar árið 2017.
Á sama tíma hefur stórauknu fé verið
varið í skólamál og velferðarmál því
forgangsröðunin hefur verið sú að
þessir málaflokkar eru í fyrsta for-
gangi eftir að viðsnúningur varð í
rekstri borgarinnar. Eru þá ótalin
framlög til húsnæðismála.
Íbúar og atvinnumál
Á árunum eftir hrun stóð íbúa-
fjöldi borgarinnar í stað og raunar
fækkaði örlítið milli áranna 2010 og
2011. Síðustu tvö ár hefur hins vegar
fjölgað um 2.800 manns hvort ár,
sem er með því allra mesta í sögunni
og jafngildir um 2,2% íbúafjölgun.
Meðaltalið frá 1960 hefur verið um
0,9% í Reykjavík. Íbúaþróunin eftir
hrun tengdist auðvitað atvinnustig-
inu en atvinnuleysi var í hámarki.
Fimmtán þúsund störf töpuðust á
höfuðborgarsvæðinu á árunum eftir
hrun. Þegar verst lét voru 105.000
starfandi á höfuðborgarsvæðinu.
Í lok síðasta árs voru starfandi á
höfuðborgarsvæðinu 131.100. skv.
tölum Hagstofunnar. Það þýðir að
alls hafa 26 þúsund störf orðið til á
síðustu sex árum, langmest í Reykja-
vík og hefur ferðaþjónustan og nú
síðast byggingariðnaður verið þar
leiðandi.
Húsnæðismálin
Byggingariðnaðurinn hrundi með
bönkunum og íbúðauppbygging
stöðvaðist nánast alfarið. Þann-
ig fóru aðeins 10 íbúðir í byggingu
árið 2010. Þegar borgin setti fram þá
skoðun árin 2011 og 2012 að fyrir-
sjáanlegur væri skortur á litlum og
meðalstórum íbúðum var því tekið
fálega. Vísað var til þess að mikið
væri af tómum íbúðum af öllum
stærðum og gerðum á höfuðborgar-
svæðinu. Þótt botnfrosið væri á
byggingarmarkaði nýtti borgin
tímann til að vinna að endurskipu-
lagi ótal svæða og reita og hvatti
þróunaraðila og fjármálastofnanir
til að fara af stað með sín verkefni.
Það gekk of hægt framan af en árin
2015-2017 var kominn mikill skriður
á húsnæðisuppbyggingu. Yfir 900
íbúðir fóru í byggingu á hverju þess-
ara þriggja ára. Meðaltal frá 1970
hefur verið um 660 íbúðir á ári. Árið
2018 sló svo öll fyrri met. Samþykkt
áform um íbúðabyggingar hjá bygg-
ingarfulltrúa voru 1.881 íbúð, þar af
var hafin smíði á 1.417 íbúðum.
Félagslegt húsnæði
Stærsta verkefni undanfarinna ára í
borginni hafa verið húsnæðismálin.
Reykjavíkurborg eitt sveitarfélaga
er í farsælu samstarfi við traust og
framsýn húsnæðisfélög um upp-
byggingu á þriðja þúsund íbúða sem
dreifast um alla borg. Uppbygging
þessara félaga miðar að þörfum
fólks sem hefur átt misauðvelt með
að finna skjól á erfiðum húsnæðis-
markaði. Hluti af þessari uppbygg-
ingu eru búsetuúrræði fyrir fatlað
fólk. Reykjavíkurborg hefur varið
milljörðum til þessara félagslegu hús-
næðisverkefna á hverju ári undan-
farin ár og er sannarlega ekki hætt. Í
fimm ára áætlun borgarinnar er sam-
þykkt að verja 69 milljörðum króna
til húsnæðismála til ársins 2022.
Borg í blóma
Það eru mörg og mikilvæg verkefni
sem kalla á athygli, umbætur og upp-
byggingu í borginni og samfélaginu.
Það eru sannkölluð forréttindi að fá
að koma að stjórn borgarinnar á
þessu magnaða tímabili í sögu henn-
ar. Uppbygging félagslegs húsnæðis,
framþróun í skóla- og velferðarmál-
um og blómleg þróun borgarinnar í
þágu heilnæms og fallegs umhverfis,
menningar, lista og aukinna lífsgæða
borgarbúa gera borgarstjórastarfið
einstakt. Þegar horft er á jákvæða og
hraða framþróun síðustu ára finnst
mér að mörgu leyti merkilegt hvað
upphafsnótan í umræðu er neikvæð,
eins og allt sé á heljarþröm og hafi
færst til verri vegar á undanförnum
árum. Því er þveröfugt farið. Reykja-
vík sækir fram á flestum sviðum á
hverju ári og raunar hverjum degi.
Traustur rekstur og stefnufesta er
undirstaða þess. Þannig er það og
þannig á það að vera í blómlegri
borg.
Nýjustu tölur úr Reykjavík
Dagur B.
Eggertsson
borgarstjóri
Nýlega birtist grein í Frétta-blaðinu með yfirskriftinni „Er umræða um klukku-
stillingu á villigötum?“ eftir Gunn-
laug Björnsson. Með hliðsjón af
innihaldi greinarinnar er svarið
já! Stjarneðlisfræðingurinn beitir
m.a. fyrir sig ónefndum læknum
til að líkja lífeðlis- og svefnfræð-
ingum, vísindamönnum sem tala
fyrir leiðréttingu, við snákaolíu-
sölumenn. Langt er til seilst, þegar
rökin þrjóta!
Þó hittir greinarhöfundur sann-
arlega naglann á höfuðið þegar
hann segir: „Við Íslendingar erum
annálaðir svefnóreglumenn, droll-
um langt fram á kvöld, höngum í
skjátækjum og förum seint að sofa.
Fyrir bragðið erum við oft þurr á
manninn, jafnvel viðskotaill.“ Og
áfram: „Maður finnur það á sjálfum
sér ef svefninn verður ekki nægur
eða óregla kemst á hann …“!
Íslendingar fara seint að sofa,
seinna en ýmsar þjóðir sem við
berum okkur saman við. Íslenskir
unglingar höfðu t.a.m. algera sér-
stöðu í samanburði við unglinga
12 annarra þjóða víða um heim,
fóru langtum seinna að sofa en
jafnaldrar þeirra á virkum dögum
og enn seinna um helgar – og hátta-
tími þeirra var skilgreindur sem
ófullnægjandi1). Nýlegar íslenskar
rannsóknir benda og til þess að
ungmenni hér á landi fái hættulega
lítinn svefn (<6 klst.). Röng staðar-
klukka sem Íslendingar búa við,
sem óhjákvæmilega veldur seinkun
sólarupprásar, er mögulegur skýr-
ingarþáttur. Dagsbirtan er nefnilega
mikilvægasta merkið úr umhverf-
inu, sem dægurklukka innra með
okkur (líkamsklukkan) notar til
að ganga í takt við sólarhringinn.
Dægurklukkan ákvarðar m.a. þann
tíma þegar bestu aðstæður eru í
líkamanum til að sofa.
Stjarneðlisfræðingurinn full-
yrðir margt í greininni sem ekki
á við rök að styðjast. Það er t.a.m.
fráleitt að veiting Nóbelsverð-
launanna 2017 hafi verið spyrt við
umræðuna um vitlausa klukku að
undirlagi talsmanna leiðréttingar
hennar. Verðlaunin vöktu hins
vegar almenna athygli og í kjölfarið
urðu upplýsingar um dægurklukk-
una aðgengilegri. Þekkingu á henni
hefur f leygt fram og nú vita menn
t.d. að seinkuð dagsbirta, eins og
gerist við of f ljóta klukku, seinkar
dægurklukkunni.
Stjarneðlisfræðingurinn kvartar
yfir því að honum hafi ekki tekist
að finna niðurstöður rannsókna á
áhrifum klukkustillingar á líkam-
lega og andlega heilsu. Geti Gunn-
laugur ekki notað leitarvélar ver-
aldarvefsins í slíkt verk ætti að vera
auðvelt að benda honum á efnið, sé
áhugi fyrir hendi.
Loks dregur stjarneðlisfræðing-
urinn trompið fram úr erminni, fyr-
irhugaðar klukkubreytingar innan
Evrópubandalagsins og að heyrst
hafi að löndin muni f lest festa
klukkuna á sumartíma. Það má vera
fótur fyrir þessu, þó enn hafi engin
ákvörðun verið tekin. Áróður fyrir
mikilvægi síðdegisbirtunnar á líðan
fólks nær auðveldlega til almenn-
ings, þegar í hillingum er sól og
hiti við allsnægtir grillborðsins og
golfvöllur í túnfætinum. En strax sl.
haust gáfu þrjú alþjóðleg fræðafélög
um svefn og dægursveiflur út sam-
eiginlega yfirlýsingu, þar sem því
er fagnað að stöðva skuli klukku-
breytingar tvisvar á ári en jafnframt
sterklega varað við því að festa
klukkuna á sumartíma2). Þar er lögð
áhersla á, að vísindalegar sannanir
bendi til þess að réttur staðartími
(vetrartími) sé betri kostur fyrir lýð-
heilsu en flýtt klukka (sumartími).
Ennfremur segir þar, að svokölluð
klukkuþreyta (e. social jetlag), sem
fylgir seinkaðri dægurklukku, sé að
jafnaði minni hjá þeim sem búa við
réttan staðartíma og líkamleg og
andleg heilsa betri samanborið við
þá sem búa við flýtta klukku.
Það er raunar merkilegt hvað
ýmsum raunvísindamönnum er
í mun að halda í vitlausa staðar-
klukku. Það voru einmitt stjörnu-
fræðingur og eðlisfræðingur sem
einir vísindamanna höfðu aðkomu
að lögleiðingu sumartíma allt árið
á Íslandi (1968) – enginn lífvísinda-
maður. Á þeim fimm áratugum sem
liðnir eru hefur þekkingu á áhrifum
ljóss á dægurklukku f leygt hratt
fram. Mín skoðun er sú að stjörnu-
fræðingar ættu að eftirláta sér-
fræðingum á sviði dægurklukku
og svefns að skýra áhrif vitlausrar
klukku á svefn mannsins. Þetta eru
nefnilega engin geimvísindi!
1) Gradisar et al.: Recent worldwide
sleep patterns and problems during
adolescence: A review and meta-
analysis of age, region and sleep.
Sleep Medicine (2011).
2) European Biological Rhythms
Society (EBRS), European Sleep
Research Society (ESRS), Society
for Research on Biological Rhythms
(SRBR) https://www.ebrs-online.
org/news/item/dst-statement-ebrs-
endorsed.
Stjörnufræði og snákaolía: nokkur orð um rétta klukku!
Björg
Þorleifsdóttir
lífeðlis­
fræðingur
7 . M A R S 2 0 1 9 F I M M T U D A G U R22 S K O Ð U N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð
0
7
-0
3
-2
0
1
9
0
4
:3
7
F
B
0
7
2
s
_
P
0
5
4
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
7
2
s
_
P
0
1
9
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 2
2
7
F
-8
9
D
8
2
2
7
F
-8
8
9
C
2
2
7
F
-8
7
6
0
2
2
7
F
-8
6
2
4
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
2
A

F
B
0
7
2
s
_
6
_
3
_
2
0
1
9
C
M
Y
K