Morgunblaðið - Sunnudagur - 03.02.2019, Blaðsíða 4

INNLENT
4 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 3.2. 2019
Verðum að spyrja börn álits
Útbreiddasti mannréttinda-sáttmáli í heimi, Barnasátt-málinn, var samþykktur á
allsherjarþingi Sameinuðu þjóðanna
fyrir þrjátíu árum. Embætti umboðs-
manns barna ætlar að halda upp á
þetta með ýmsum hætti á árinu en
hápunkturinn verð-
ur barnaþing í
kringum afmælið í
nóvember. „Það er
ánægjulegt á þess-
um tímamótum,
þegar nýtt ár gekk í
garð, var þingið
nýbúið að sam-
þykkja breytingar
á lögunum um umboðsmann. Þar eru
ýmis atriði skýrð betur en lögin hafa
ekki verið endurskoðuð síðan þau
voru samþykkt árið 1994. M.a. er
hlutverk embættisins við innleiðingu
Barnasáttmálans orðað með skýrum
hætti. Við vinnum alltaf samkvæmt
Barnasáttmálanum og vinnum að því
að opinberar stofnanir, sveitarfélög
og allir aðrir séu meðvitaðir um hvað í
honum felst,“ segir Salvör Nordal,
umboðsmaður barna. Barnasáttmál-
inn var fullgiltur á Íslandi árið 1992
en ekki lögfestur fyrr en í febrúar
2013.
Eitt af því sem embættið hefur lagt
mikla áherslu á síðustu ár er 12. grein
sáttmálans. „Hún er um þátttöku
barna og rétt þeirra til að hafa skoð-
un á þeim málum sem varða þau sjálf.
Það er mikilvægt að fólk sé meðvitað
um hvað í henni felst,“ segir hún og
útskýrir að sumt liggi beint við að
snerti daglegt líf barna en annað
minna.
„Við viljum að það sé alltaf hugað
að því hvort á málum sé barnavinkill
sem sé ástæða til að spyrja börn að.
Til dæmis að börn komi að mikil-
vægum ákvörðunum í sínu nær-
umhverfi eða skóla. Það er eitthvað
sem embættið hefur barist fyrir árum
saman. Líka að börn séu spurð álits í
málum sem snerta þau beinlínis eins
og þegar þau eru hælisleitendur eða í
barnaverndarkerfinu eða þegar deilt
er um umgengni að þau séu spurð og
þeirra rödd skipti máli. Það er vax-
andi skilningur á því í kerfinu.“
Mikilvægt að greina
stöðuna betur
Er eitthvað sem stendur út af ennþá?
„Það eru ýmis mál sem mega betur
fara. Þegar við lítum yfir síðasta ár og
umræðuna í sambandi við börn þá
blasir við að það hefur tilfinnanlega
skort úrræði fyrir börn með fjölþætt-
an vanda og vímuefnavanda. Á þessu
ári situr Ísland fyrir svörum hjá
barnaréttarnefnd Sameinuðu þjóð-
anna um framkvæmd Barnasáttmál-
ans og við erum að skoða ýmis mál
þess vegna. Barnaréttarnefndin hef-
ur gert ýmsar athugasemdir í þeim
úttektum sem hafa verið gerðar áð-
ur,“ segir hún.
Meðal tilmæla nefndarinnar var
nauðsyn þess að þróa heildstætt kerfi
um söfnun, vinnslu og greiningu
gagna. „Við hófum samstarf við Hag-
stofuna á síðari hluta ársins 2017 og
með lagabreytingunum á síðasta ári
fær embættið það verkefni að afla og
miðla gögnum um stöðu tiltekinna
hópa barna hverju sinni í samvinnu
við ýmsa aðila. Þau gögn munu liggja
til grundvallar samræmdri og mark-
vissri stefnu í málefnum barna hjá
stjórnvöldum. Samstarfið við Hag-
stofuna skiptir miklu máli því fyrsta
skrefið er að halda betur utan um töl-
fræði um stöðu barna til að vita hver
staða þeirra er til að skoða hvort við
erum á réttri leið.“
Embættið mun á afmælisárinu
birta greinar um Barnasáttmálann á
vef sínum í samvinnu við Barnaheill
og UNICEF á Íslandi. „Við ætlum að
taka fyrir tólf greinar á þessu ári,
eina í hverjum mánuði. Það hefur
skort ítarlegra efni um ýmsar greinar
sáttmálans á íslensku þannig að þetta
sé aðgengilegt efni.“
Fyrsta ítarefnið er um 3. grein
sáttmálans, það sem er barninu fyrir
bestu, og er að finna á barn.is.
Getty Images/iStockphoto
Barnasáttmáli Sameinuðu þjóðanna fagnar 30 ára afmæli síðar á árinu. Vaxandi skilningur er á því í kerfinu að börn séu spurð
álits á málefnum sem snerta þau. Lög um embætti umboðsmanns barna voru endurskoðuð fyrir áramót.
Inga Rún Sigurðardóttir ingarun@mbl.is
12. grein - Réttur til að láta skoðanir sínar í ljós og til að hafa áhrif
„Börn eiga rétt á að láta í ljós skoðanir sínar í öllum málum er varða
þau og að tekið sé réttmætt tillit til skoðana þeirra í samræmi við
aldur þeirra og þroska. Börnum skal veitt tækifæri til að tjá sig um
eigin málefni við málsmeðferð fyrir dómi eða stjórnvaldi.“
Salvör Nordal
Embætti umboðsmanns
barna stendur fyrir barna-
þingi, þingi um málefni
barna, í nóvember á þessu
ári. „Börn verða þar þátttak-
endur til jafns við fullorðna
og taka þátt í samræðum um
málefni sem snerta þau,“
segir Salvör sem er mjög
spennt fyrir viðburðinum.
„Barnaþingið er hátíð 12.
greinarinnar, að rödd barna
heyrist í samfélaginu.“
Þingið fer fram í Hörpu og
mun framvegis fara fram
annað hvert ár samkvæmt
nýjum lögum um embættið.
Þar er kveðið á um virka
þátttöku barna í skipulagn-
ingu og framkvæmd þingsins
og að börn verði meðal gesta
og mælenda. Gera má ráð
fyrir þátttöku 400-500 barna.
„Embættið er að leita eftir
samstarfi víða því það vill fá
aðkomu barna alls staðar að
af landinu,“ segir hún.
„Barnaþingið mun verða
fastur liður í okkar starfi og
vonandi mun það hafa áhrif
út í skólasamfélagið og á alla
þá sem eru að vinna með
börnum.“
Barnaþing
í haust
Á ensku er stundum sagt „Go big or go home“.Hugsaðu stórt eða slepptu því, gætum við sagt.Það hljómar bæði skemmtilega og allt að því
skynsamlega. Ég meina til hvers að gera hluti ef þeir
eru ekki almennilegir?
Ég fæ stundum stórkostlegar hugmyndir. Hugmyndir
sem virka svo frábærar að það er blátt áfram fáránlegt
að enginn skuli hafa fengið þær áður. Þetta gerist iðu-
lega á kvöldin þegar hugurinn reikar, en svo vakna ég
morguninn eftir og átta mig á að þær eru sennilega tómt
rugl. Þá reynir maður bara að gleyma þessu og brosir
kannski aðeins yfir því að hafa látið sér detta þetta í
hug.
Akkúrat núna velti ég því fyrir mér hvort stjórnendur
borgarinnar hafi átt nokkrar svefnlausar nætur.
Það er þetta pálmatrjáamál. Ég skal alveg viðurkenna
að fyrst þegar ég heyrði hugmyndina um pálmatré í
upplýstum og upphituðum glerbúrum, þá fannst mér
hún bara frekar svöl. Lifandi listaverk sem myndi færa
birtu í nýtt hverfi og vera algjörlega einstakt. Hver
myndi ekki fíla það?
Ég get alveg sett mig í spor dómnefndar sem hefur
áreiðanlega verið frekar spennt þegar hún lagði fram
sigurtillöguna. Eitthvað algjörlega klikkað og skemmti-
legt. Nefndin hefur varla átt von á þessum ofsalegu við-
brögðum. Reiði, hneykslun og þúsund brandarar. Reynd-
ar er fólk í góðri æfingu út af braggamálinu og það eitt
hefði hugsanlega átt að kveikja einhver viðvörunarljós.
Almenningur virðist ekkert mjög spenntur fyrir rándýr-
um plöntum.
Það pirrar mig líka smá að þessar milljónir sem þetta
kostar eru settar fram sem „ókeypis peningar“ af því
þetta er bara eitt prósent af „innviðagjöldum“ sem eru í
raun bara skattur sem borgin leggur á þá sem byggja
þarna og þeir sem kaupa þurfa svo á endanum að bera.
Í vikunni ræddi ég í útvarpsþættinum mínum við Stef-
án Pálsson sagnfræðing. Hann fór í gegnum sögu óhefð-
bundinna listaverka í Reykjavík sem sjaldnast hafa virk-
að. Allt frá Fyssu í Grasagarðinum til pálmatrjánna í
Perlunni sem var svo í skjóli nætur skipt út fyrir
gervitré. Það má sennilega eitthvað læra af þeirri
reynslu.
Það er eitthvað í þessu sem minnir mig á það þegar
menn fengu þá stórkostlegu hugmynd að fá Keikó til
Vestmannaeyja. Hugmyndin var stórfengleg. Flytja
hann fleiri þúsund kílómetra og koma honum „heim“ þar
sem hann gæti svamlað um og veifað til brosandi gesta í
Klettsvíkinni.
Það er skemmst frá því að segja að það fór kannski
ekki alveg þannig.
Það sem ég man helst eftir frá því ævintýri var að
sitja með Gísla Marteini í framsætinu á vörubíl í beinni
útsendingu daginn
sem Keikó kom til
landsins. Þarna sátum
við, í það sem í minn-
ingunni er óend-
anlegur tími, og lýst-
um afturendanum á
bilaðri flugvél sem
réð hvorki við farminn né flugvöllinn í Vestmannaeyjum.
Það er án efa lengsta og vandræðalegasta stund sem ég
hef átt í sjónvarpi, að því meðtöldu þegar ég sofnaði við
að lýsa 30 kílómetra skíðagöngu.
Reglulega spenntumst við upp og kölluðum: „Hann er
að koma út! Öh … Nei, þetta er víst ekki Keikó.“ Og ein-
hvers staðar þarna í óendanleikanum rann það upp fyrir
mér að sennilega væri þetta ekki besta hugmynd í heimi.
Þannig að ef þessi upplýstu pálmatrjáabúr í Voga-
byggð verða að veruleika þá get ég lofað ykkur því að ég
verð hvergi nærri.
Hugsað út fyrir glerbúrið
’Það er án efa lengsta og vand-ræðalegasta stund sem ég hefátt í sjónvarpi, að því meðtölduþegar ég sofnaði við að lýsa 30
kílómetra skíðagöngu.
Á meðan ég man
Logi Bergmann
logi@mbl.is