Morgunblaðið - 29.04.2019, Blaðsíða 6

6 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 29. APRÍL 2019
Sigurður Bogi Sævarsson
sbs@mbl.is
„Lítil samfélög byggja meira á
samfélagslegri vinnu íbúa heldur
en stærri byggðarlög. Þannig
myndast þörf á ólaunaðri vinnu til
þess að öll hjól samfélagsins snú-
ist. Það er gömul saga og ný að
þessi vinna lendir frekar á kon-
um,“ segir Gréta Bergrún Jóhann-
esdóttir kynjafræðingur og fyrsti
doktorsneminn við Háskólann á
Akureyri.
Nám til doktorsgráðu hóf
Gréta Bergrún nú í byrjun ársins
og þar rannsakar hún stöðu ungra
kvenna í sjávarbyggðum landsins í
tengslum við búsetuval. Margt
bendir til þess að konur út um land
séu í öðrum aðstæðum en gerist í
þéttbýlinu, enda séu þar ríkjandi
siðir og venjur sem erfitt sé að
víkjast undan.
Gamlar hefðir lifa
lengi í litlum samfélögum
„Að konur sinni því sem kall-
að er sjálfboðið starf byggir oftar
á samsetningu vinnumarkaðarins
því karlar vinna oft lengri daga og
eiga almennt betri tekjumögu-
leika en konur,“ segir Gréta
Bergrún. „Kvenfélög sjá oft um
erfidrykkjur og veislur þar sem
engar veisluþjónustur eru til stað-
ar, það þarf að sinna menningu,
félagslífi og svo framvegis. Þá eru
konur eru frekar í daglegu amstri
heimilisverka og umönnun barna,
það eru foreldrafundir, íþrótta-
skutl og fleira. Sem betur fer hef-
ur þetta verið að breytast heilt yf-
ir en gamlar hefðir lifa oft lengi í
litlum samfélögum. Slíkt þarf ekk-
ert endilega að vera slæmt en get-
ur haft mismunandi áhrif á kyn-
in.“
Sú spurning vaknar hvort
samfélagsgerðin úti á landi sé ekki
beint hliðholl konum sem hafa afl-
að sér menntunar og stefna hátt í
lífinu. Raða hefðir úr veröld sem
var kynjunum hvort á sinn stað; í
hlutverk eins og hefðin býður.
Svör við þessum vangaveltum
geta verið á ýmsa lund.
Hvött til að
þenja vængina
„Við hvetjum börnin okkar til
að mennta sig, til að þenja væng-
ina og fljúga. Ekkert er eðlilegra
en löngunin til að skoða heiminn
fyrir utan litla þorpið. En við vilj-
um að sjálfsögðu að þau sjái tæki-
færin til að koma aftur, byggja
samfélagið upp með okkur og eiga
gott líf. Þá þurfa að vera jöfn tæki-
færi fyrir alla. Auðvitað hefur það
einnig áhrif að konur eru frekar
að sækja sér menntun en karlar.
En hvers vegna þær snúa síður til
baka þarf að skoða betur,“ segir
Gréta Bergrún og heldur áfram:
„Ungt menntað fólk sem kýs
að búa í litlum samfélögum þarf
oft að nýta sér tækni til fjarvinnu
en einnig að ferðast vegna vinnu,
það hef ég þurft að gera síðast-
liðin 10 ár. Gamaldags viðhorf um
að heimili og börn séu frekar á
ábyrgð kvenna hefur ekki beinlín-
is hvetjandi áhrif til slíkrar vinnu-
sóknar hjá konum, enda hefur
sýnt sig að þær sækja síður vinnu í
ákveðinni fjarlægð frá heimili
vegna ábyrgðar á börnum og
heimili. Samgöngubætur hafa til
dæmis frekar stækkunaráhrif á
vinnusóknarsvæði karla en
kvenna og fleiri áhrifaþætti mætti
nefna.
Slúður hefur áhrif
Stundum er því haldið fram
að kjaftagangur eða slúður sé
áberandi í litlum samfélögum þar
sem „allir þekkja alla“ eins og
gjarnan er sagt. Slík mas á nei-
kvæðum nótum brýtur fólk eðli-
lega niður og getur hamlað frama
eða þáttttöku. Gréta Bergrún seg-
ist því munu því sérstaklega skoða
þennan áhrifaþátt í doktorsverk-
efni sínu. Bætir við að slúður sé
ekki alltaf illvittnin ein, geti líka
átt sína jákvæðu hliðar. Það sé til
dæmis mikilvægt til myndunar fé-
lagslegra tengsla og á vissan hátt
óformlegt upplýsingakerfi. Hins
vegar sé áhugvart að finna svör
við því hvort slúður bitni öðruvísi
á konum en körlum.
„Ein af neikvæðustu hliðum
slúðurs er drusluskömm og þar
sitja kynin ekki við sama borð.
Ungt fólk í blóma lífsins lifir lífinu,
giftir og ógiftir fara út að
skemmta sér en því miður vill það
loða við að konur fá frekar á sig
druslustimpil en karlar. Er það
líklegt til að hafa áhrif á bú-
setuval, gæti þetta verið áhrifa-
þáttur fyrir ungar konur að flytja
eða flytja ekki aftur heim í þorpið
sitt þar sem ungdómsárunum var
eytt.“
Sjálfboðastarfið í dreifbýlinu lendir gjarnan á konunum
Morgunblaðið/Sigurður Bogi
Doktorsnemi Ekkert er eðlilegra en löngun til að skoða heiminn fyrir utan litla þorpið, segir Gréta Bergrún.
Kynin ekki við sama borð
 Gréta Bergrún Jóhann-
esdóttir er fædd árið 1982.
Ólst upp á Gunnarsstöðum í
Þistilfirði og býr í heimahög-
unum á Þórshöfn á Langanesi.
Stúdent frá VMA, útskrifaðist
með BA gráðu í fjölmiðlafræði
frá Háskólanum á Akureyri árið
2007 og MA gráðu í kynjafræði
frá Lundi í Svíþjóð árið 2009.
 Hefur unnið við fé-
lagsvísinda- og byggðarann-
sóknir hjá Þekkingarneti Þing-
eyinga sl. 10 ár. Segist hafa
sterka landsbyggðarsýn og
brenna fyrir jafnréttismálum.
Hver er hún?
Baldur Arnarson
baldura@mbl.is
„Árlega verða ríflega hundrað börn
hér á landi fyrir því stóra áfalli að
foreldri þeirra fellur frá. Það gera
sér fáir grein fyrir þessum fjölda.
Hagstofan mun birta þessar tölur
sundurliðaðar eftir kyni og aldri.
Slíkar tölur hafa aldrei verið teknar
saman fyrr. Það er ótrúleg mynd
sem birtist,“ segir Jón Bjarnason,
fyrrverandi ráðherra.
Tilefnið er að áhugahópur um hag
barna við fráfall foreldris efnir í dag
til málþings um stöðu slíkra barna
undir yfirskrift-
inni Hvað verður
um mig? Fer það
fram í sal Ís-
lenskrar erfða-
greiningar og
hefst klukkan 15.
Meðal ræðu-
manna eru Guðni
Th. Jóhannesson,
forseti Íslands,
Ásmundur Einar Daðason, félags-
og barnamálaráðherra, og Svandís
Svavarsdóttir heilbrigðisráðherra.
Rannsóknastofnun í barna- og fjöl-
skylduvernd, Krabbameinsfélagið
og Landspítalinn eru meðal þátttak-
enda í starfi hópsins.
Jón hefur síðustu ár verið aðal-
hvatamaður að starfi hópsins. Hann
hefur persónulega reynslu af slíkum
málum en fyrr á þessum áratug lést
dóttir hans eftir erfið veikindi. Hún
lét eftir sig ungan dreng.
„Við ætlum að fara yfir afar veika
lögfræðilega stöðu þessara barna og
hvernig verður að bregðast við og
grípa utan um þau. Nú ræður hend-
ing hvernig á málum þeirra er tekið.
Það er afar takmarkaður undirbún-
ingur fyrir börn ef það er fyrirsjá-
anlegt andlát. Það er nánast ekkert
formlegt skipulag til, eða verkferlar,
sem taka utan um börn ef foreldri
þeirra deyr. Hvort sem það er
skyndilega eða með lengri aðdrag-
anda. Það er hins vegar vitað að
þegar foreldri deyr er það eitt
stærsta áfall sem nokkurt barn
verður fyrir. Rannsóknir erlendis
sýna að þessi hópur er í hvað mestri
áhættu á að lenda í áföllum síðar á
lífsleiðinni. Meginmálið er að hið op-
inbera, heilbrigðiskerfið, taki form-
lega og skipulega á málum þessara
barna þegar þetta gerist og fylgi
þeim síðan eftir til fullorðinsára,“
segir Jón.
Formlegt skipulag skortir
 Yfir hundrað börn missa foreldri ár hvert  Ræða hag barna við fráfall foreldris
Jón Bjarnason
Hagnaður af rekstri Kaupfélags
Skagfirðinga á síðasta ári var 5.013
milljónir króna. Í 130 ára sögu fé-
lagsins hefur afkoman aldrei verið
betri. Árið 2017 var hagnaðurinn
2.327 milljónir króna, en það sem
helst skýrir þennan bata er að FISK
Seafood, sem er eitt dótturfélaga
KS, seldi 50% eignarhlut sinn í Olís
svo og hlut í félaginu Solo Seafood
á árinu.
Á aðalfundi KS um helgina kom
fram að fjárfestingar samstæðu fé-
lagsins í fyrra voru 11,3 milljarðar
króna. Stærsti bitinn þar voru kaup
á tæplega þriðjungi hlutafjár í
Vinnslustöðinni hf. í Eyjum. Eigið
fé KS, ásamt hlutdeild minnihluta, í
lok árs 2018 nam rúmum 35 millj-
örðum króna. Skuldir voru 27,3
milljarðar króna. sbs@mbl.is
Góð afkoma hjá KS
Höskuldur Daði Magnússon
hdm@mbl.is
Nýstofnaður Bílastæðasjóður Kópa-
vogs gaf út 152 sektir fyrstu þrjá
mánuðina sem hann var starf-
ræktur. Hver sekt var að upphæð
10.000 krónur en ekki liggur fyrir
hvernig heimtur hafa verið, hvort
fólk hafi borgað á réttum tíma eða
hvort vextir hafi lagst á sektirnar.
Alls hafa því minnst 1.520 þúsund
krónur skilað sér til bæjarins í formi
sektargreiðslna vegna þessa.
Tilkynnt var að Bílastæðasjóður
Kópavogsbæjar hefði tekið til starfa
fimmtudaginn 29. nóvember. „Frá
og með þeim degi munu stöðuverðir
á vegum Þjónustumiðstöðvar Kópa-
vogs sjá um eftirlit og leggja stöðu-
brotsgjöld á bíla sem lagt er ólög-
lega eða í stæði hreyfihamlaðra.
Verkefni Bílastæðasjóðs er að sjá til
þess að allir íbúar Kópavogs komist
örugglega leiðar sinnar innan Kópa-
vogs, hvernig ferðamáta sem þeir
kjósa sér, án þess að verða fyrir
truflun frá ökutækjum sem er ekki
lagt í samræmi við umferðarlög,“
sagði í fréttatilkynningu bæjarins.
Jafnframt var þess getið að gjöld
fyrir stöðubrot yrðu 10.000 krónur
en 20.000 krónur ef lagt væri í stæði
hreyfihamlaðra. Gjöld eiga eða
hækka eftir 14 daga og aftur eftir 28
daga. Gjöld fyrir að leggja ólöglega
hækka fyrst í 15.000 krónur og svo í
20.000 krónur. Gjöld fyrir að leggja í
stæði hreyfihamlaðra hækka í 30.000
krónur og svo í 40.000 krónur. Af
svari upplýsingafulltrúa bæjarins að
dæma virðist ekki enn hafa verið
sektað fyrir að leggja í stæði fyrir
hreyfihamlaðra.
Í tilkynningu bæjarins kom fram
að bílastæðasjóðurinn væri eign
Kópavogsbæjar en rekinn af bíla-
stæðanefnd. Umhverfis- og sam-
göngunefnd fer með hlutverk bíla-
stæðanefndar.
Í Kópavogi eru ekki lögð á bíla-
stæðagjöld og því snýst þessi fram-
kvæmd einungis um að koma í veg
fyrir að bílum sé lagt í trássi við um-
ferðarlög. „Almennt hafa verið já-
kvæð viðbrögð þó að alltaf séu ein-
hverjir óánægðir með að fá gjald
fyrir stöðubrot. Það liggur í bili ekki
fyrir ítarlegri greining á verkefn-
inu,“ sagði í svari bæjarins við fyr-
irspurn Morgunblaðsins. Sam-
kvæmt svarinu eru tveir
stöðumælaverðir að störfum í Kópa-
vogi. „Einungis hafa verið innheimt
stöðubrotsgjöld fyrir alvarlegustu
brotin. Þau algengustu eru – lagt
upp á gangstétt, gangstíg eða gras-
eyju, eða lagt í bága við bannmerki,“
eru skilaboðin úr Kópavogi.
Ein og hálf
milljón í sektir
 Sektað fyrir stöðubrot í Kópavogi
Morgunblaðið/Golli
Kópavogur Í nóvember var byrjað
að sekta fyrir stöðubrot í bænum.
HURÐIR
Tunguháls 10, 110 Reykjavík, sími 567 3440, vagnar@vagnar.is, vagnar.is
• Stuttur afhendingartími
• Hágæða íslensk
framleiðsla
• Val um fjölda lita í
RAL-litakerfinu
• Vindstyrktar hurðir
Bílskúrs- og iðnaðarhurðir
Iðnaðarhurðir
Iðnaðarhurðir með gönguhurð
Bílskúrshurðir
Hurðir í trékarma
Tvískiptar hurðir
Smíðað eftir máli
Fyrsta flokks þjónusta og ráðgjöf