Morgunblaðið - 29.04.2019, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 29. APRÍL 2019
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Tómas I. Olrichskrifar vand-aða grein í
Morgunblaðið um
dapurlega fram-
göngu sjálfstæð-
ismanna í orkumálinu umdeilda.
Þar segir meðal annars:
„Stökkbreyting hefur orðið á
þingflokki Sjálfstæðisflokksins.
Hún virðist hafa orðið í kjölfar
þess að skýrsla þeirra lögfræð-
inganna, Stefáns Más Stefáns-
sonar og Friðriks Árna Friðriks-
sonar Hirst, var lögð fram. Í
skýrslunni er bent á tvær leiðir til
að fást við þriðja orkupakkann.
Önnur leiðin er sú að aflétta
ekki stjórnskipulegum fyrirvara
um innleiðingu orkupakkans og
taka málið upp, eins og ráð er fyr-
ir gert, við sameiginlegu EES-
nefndina. Leiðin býður upp á
sóknartækifæri. Færu Íslend-
ingar þá leið væru þeir að sækja
rétt sinn til að fá undanþágu frá
því regluverki orkumála ESB,
sem ekki snertir Ísland. For-
senda leiðarinnar er að þessi rétt-
ur standi undir nafni. Ef hann
gerir það ekki eru það ekki síður
mikilvægar upplýsingar.
Hin leiðin er að innleiða orku-
pakkann í íslenskan rétt en „með
lagalegum fyrirvara um að
ákvæði hans um grunnvirki yfir
landamæri öðlist ekki gildi, enda
(sé) slíkum grunnvirkjum ekki
fyrir að fara hér á landi“. Þessi
leið þýðir í raun að gildistöku
hluta orkupakkans er frestað uns
Ísland hefur tengst orkumarkaði
ESB/EES um sæstreng. Það er
hefðbundið undanhald og tæp-
lega hægt að tala um það lengur
sem skipulagt.
Áfangar undanhaldsins eru
margir og meira eða minna
þekktir. Þannig hafa nú allir leyfi
til að fjárfesta í íslenskum bú-
jörðum og sanka að sér náttúru-
legum auðlindum í krafti þeirra
réttinda. Girðingar, sem settar
voru 1995, voru teknar niður þeg-
ar athugasemdir og hótanir um
kærur bárust um og eftir alda-
mótin síðustu. Með sambæri-
legum hætti hafa varnir íslensks
landbúnaðar hrunið.
Það eru sem sagt
ýmsar leiðir sem ís-
lensk stjórnvöld
hafa kosið sem
áfanga í undanhaldi
sínu. Sú síðasta er sú er hefur nú
valdið stökkbreytingu innan
þingflokks Sjálfstæðisflokksins.
Álitsgerð Stefáns Más Stef-
ánssonar og Friðriks Árna Frið-
rikssonar Hirst er athyglisverð
fyrir margra hluta sakir. Hún er
að mínu mati vönduð. Þó vekur
hún spurningar sem hún svarar
ekki. Ég sný mér fyrst að þeim.
Það sem vekur athygli mína, og
jafnframt vonbrigði, er að álits-
gerðin skuli fjalla af nokkru tóm-
læti um þátttöku Íslands í Evr-
ópska efnahagssvæðinu eins og
um sé að ræða þátttöku í hverri
annarri alþjóðastofnun. ESB er
pólitísk stofnun, tollabandalag,
sem hefur lengi velkst í vafa um
hvort það eigi að stefna í átt til
einnar ríkisheildar eða ekki. Sú
umræða er enn óútkljáð. Í nokkr-
um rykkjum hefur þó ESB þróast
í átt til aukins miðstjórnarvalds.
Orkutilskipanir ESB eru hluti af
þessari þróun.
Það er ekki hægt að ræða um
Bandaríkin sem alþjóðastofnun,
þótt það ríki byggist á mörgum
ríkjum. Það er ekki heldur hægt
að rugla Sovétríkjunum sálugu,
né heldur rússneska sam-
bandsríkinu saman við al-
þjóðastofnun. Hvaða tilgangi
þjónar það þá að rugla með þetta
hugtak í álitsgerð sem þessari,
sem á ekki að grafa undan eigin
faglegu yfirbragði með svo aug-
ljósum hætti? Hugtakarugling-
urinn er þeim mun bagalegri sem
hann hefur greinilega náð að rót-
festa sig í utanríkisráðuneytinu.“
Seinustu hugmyndir um að
höggva til stjórnarskrár landsins
með þingsályktun(!) og hafa til
staðfestingar lagaákvæði með
innbyggðum ruglanda í tilraun
við að koma í veg fyrir að þjóðin
nái að eiga um hana síðasta orðið
eru ótrúlegar. En fyrst og síðast
er hún forkastanlegt og hlýtur að
vera ómerkt.
Menn með vonda
samvisku haga sér á
óverjanlegan hátt}
Myrkvað mál lýst
U
ndanfarin ár hefur hver bylgj-
an á fætur annarri dregið
fram í dagsljósið þann veru-
leika kvenna að þær eru und-
irskipaðar í valdakerfi þar
sem karllæg viðhorf ráða ríkjum. Nú síðast
með Metoo-hreyfingunni. Sú staðreynd að
ofbeldi gegn konum er svo algengt að það
er næstum því hversdagslegt endurspeglast
í þeim mikla fjölda kvenna sem stigið hafa
fram og sagt reynslusögur af kynferðislegri
áreitni og kynbundnu ofbeldi. Það undir-
strikar jafnframt þá staðreynd að ofbeldi
gegn konum á sér stað alla daga, í öllum
lögum samfélagsins og getur tekið á sig
ólíkar myndir. Ofbeldi gegn fötluðum kon-
um getur til dæmis átt aðrar birting-
armyndir en gegn ófötluðum konum og of-
beldi gegn konum af erlendum uppruna getur verið
samtvinnað kynþáttahyggju og útlendingaandúð. Við
sjáum að konur sem ögra ríkjandi valdakerfi mega
eiga von á árásum sem einkennast af kvenfyrirlitn-
ingu og karlrembu. Þetta höfum við séð ítrekað hér á
landi og erlendis. Aðferðirnar eru óteljandi og fela
m.a. í sér athugasemdir um útlit og klæðaburð,
hundsun, þöggun, launamismunun, útilokun, hótanir,
kynferðislega eða kynbundna áreitni og kynbundið
ofbeldi. Konur sem verða fyrir áreitni og ofbeldi geta
upplifað alvarleg streitueinkenni, kvíða hjartslátt,
verki, verkkvíða, félagsfælni og ýmis af-
brigði ótta allt eftir alvarleika máls hverju
sinni. Þá er mikilvægt að í heilbrigðiskerf-
inu, ekki síst í heilsugæslunni, sé mark-
visst unnið að því að bera kennsl á ein-
kenni ofbeldis til að hægt sé að veita
nauðsynlegan stuðning. Því betri skilning
sem við öðlumst á eðli og afleiðingum of-
beldis þeim meiri möguleika eigum við á
að uppræta það. Kvenfjandsamleg menn-
ing á vinnustöðum og í samfélaginu öllu er
ekki einkamál þeirra kvenna sem fyrir
henni verða heldur varðar okkur öll þar
sem slík (ó)menning er líkleg til að hafa
áhrif á vinnustaðinn í heild og leiða til
verri starfsanda, aukinna veikindafjarvista,
aukinnar starfsmannaveltu og minni fram-
leiðni. Þá eru samfélagslegar afleiðingar
jafnframt miklar m.a. í formi aukins heilbrigðiskostn-
aðar þar sem kostnaður vegna heilsugæslu og lyfja-
neyslu eykst. #metoo er femínísk bylgja sem hjálpar
til við að skilja samfélagið og breyta því í átt til jöfn-
uðar. Sögurnar sem #metoo leiddi fram í dagsljósið
eru ekki einangraðar heldur birtingarmynd kynja-
kerfis sem stuðlar að ójöfnuði. #metoo snýst um heil-
brigt samfélag og lýðræði og gerir kröfu um jafn-
stöðu kynjanna í lýðræðissamfélagi.
Svandís
Svavarsdóttir
Pistill
Bylting sem breytir samfélagi
Höfundur er heilbrigðisráðherra.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Höskuldur Daði Magnússon
hdm@mbl.is
Fyrsta íslenska götubitahá-tíðin verður haldin á Mið-bakka í Reykjavík dag-ana 19.-21. júlí í sumar. Á
hátíðinni verða í boði mismunandi
tegundir götumatar sem seldur
verður í gámum, matvögnum og
tjöldum. Einnig er gert ráð fyrir
básum fyrir bari, kaffisölu, mat-
armarkað og pop up-verslanir auk
þess sem tónlistarmenn og plötu-
snúðar munu skemmta.
Á hátíðinni verður keppt um
titilinn besti götubitinn 2019 og
mun sigurvegarinn taka þátt fyrir
Íslands hönd í alþjóðlegri keppni,
„European Street Food Awards“
sem haldin verður í Malmö í Sví-
þjóð í lok september. Að því er
fram kemur í kynningu skipuleggj-
enda munu heimsþekktir dómarar
innan matvælageirans dæma í
keppninni ytra og er mikill áhugi á
viðburðinum.
Borgarsamfélag að vaxa
Veitingamaðurinn Ólafur Örn
Ólafsson var einn forvígismanna
götumatarmarkaðarins Krásar í
Fógetagarðinum sem settur var á
laggirnar sumarið 2014. Hann segir
að margt hafi breyst á þessum
fimm árum og Íslendingar séu nú
orðnir mjög áhugsamir um þennan
kima matarmenningar.
„Ég hef mikla trúa á þessu
dæmi niðri á hafnarbakka, ég held
að það verði frábært,“ segir hann í
samtali við Morgunblaðið.
Ólafur veit hvað hann er að
tala um því hann hefur ferðast um
allan heim og kynnt sér mat-
armenningu. Afraksturinn má til að
mynda sjá í þáttunum Kokkaflakk
sem nú eru sýndir í Sjónvarpi Sím-
ans.
„Það hefur verið vakning í
heiminum fyrir götumat. Við höfum
þetta ekki endilega í okkar kúltúr
en það er ekki af því að það er kalt
hérna. Götumatur er víða þar sem
kalt er,“ segir Ólafur.
Hann telur að ástæðan fyrir
því að Íslendingar séu fyrst nú að
kveikja á götumatarmenningu sé
hversu stutt sé síðan hér varð til
borgarsamfélag. „Það er svo stutt
síðan við komum úr sveitinni. Það
er fyrst núna sem við erum að
verða borg og fólk tekur ekki alltaf
með sér nesti í vinnuna. Áður fyrr
var okkar götumatur flatkaka og
mjólk í flösku. Núna er kominn
hópur af fólki, köllum það „milleni-
als“, sem borðar mikið úti. Þar af
leiðandi er kominn markhópur fyrir
götumat. Fyrir utan alla túristana.“
Kúltúr sem stækkar hratt
Krás var einhvers konar upp-
haf þessarar bylgju sem nú sér ekki
fyrir endann á. Síðustu misseri hafa
bæst við mathallir við Hlemm og úti
á Granda og nú síðast mathöllin á
Höfða sem Ólafur segir að sé frá-
bær viðbót við flóruna. „Hún kom
mér skemmtilega á óvart og er til
mikillar fyrirmyndar.“
Auk mathallanna er götumatur
seldur í matarvögnum víða um
Reykjavík, einkum yfir sumarmán-
uðina. „Það eru vagnar úti um allt
og það hefur ansi mikið breyst á
þessum fjórum, fimm árum. Flest
af þessu er mjög vel heppnað.
Það er eðli svona lítilla bása
eða vagna að þar er lítið úr-
val, fólk er að gera 1-2
rétti og ef þú vandar þig
við það þá verður það oft-
ast á endanum gott. Ég
tala nú ekki um ef þú hef-
ur metnað fyrir þessu. Þetta
er það sama og gerst hefur
úti í heimi og það gerir það
að verkum að þessi kúltúr
hefur stækkað svona mikið.“
Mikil vakning fyrir
götumat hér á landi
Ólafur bendir á að götumatur
hafi ekki alltaf notið almennra
vinsælda og það sé ekki fyrr en
á seinni árum sem hann hafi
notið sannmælis í fjölmiðlum
ytra.
„Það er í raun einum manni
að þakka, Jonathan heitnum
Gold. Hann skrifaði fyrir LA
Times og fleiri miðla og var
fyrsti matar-skríbentinn sem
tók götumat alvarlega. Hann
fór að skrifa um taco-
trukka og ýmsa litla veit-
ingastaði. Það gæti hafa
ýtt undir það að hvíta
fólkið fór að
hugsa með sér
að það væri
bara allt í lagi
að borða þar. Í
kjölfarið fór
fólk að bera
meiri virðingu
fyrir þessari
matar-
menningu.“
Loks tekinn
alvarlega
GÖTUMATUR Á UPPLEIÐ
Ólafur Örn Ólafsson
Morgunblaðið/Hari
Götumatur Síðasta sumar var boðið upp á götumatarmarkað í Skeifunni.
Í sumar verður haldin götumatarhátíð á Miðbakka dagana 19.-21. júlí.
Ingveldur Geirsdóttir blaðamað-ur starfaði á Morgunblaðinu
lengst af frá því hún hóf störf fyrir
fjórtán árum og þar til hún lést sl.
föstudag eftir að hafa barist við
krabbamein í fimm ár. Ingveldur
hvarf skamma hríð til starfa á öðr-
um miðli. Ekki er endilega sjálf-
gefið að kostur sé á starfi á fyrri
vinnustað þegar svo er, enda þá
búið að fylla í opna stöðu. Skarð
Ingveldar var hins vegar ekki auð-
fyllt og því var tekið fagnandi þeg-
ar hún kaus að koma aftur á
Morgunblaðið.
Ingveldur var öflugur og far-
sæll blaðamaður og tók að sér ým-
is störf á ritstjórn Morgun-
blaðsins og sinnti þeim öllum með
sóma. Fyrir lá að hennar beið
björt framtíð á þeim vettvangi
hefðu örlögin orðið önnur. En fyr-
ir Ingveldi átti að liggja að glíma
við miskunnarlausan sjúkdóm og
þótt hún tæki fast á móti og af ein-
stöku og aðdáunarverðu æðru-
leysi og hugprýði sigraði meinið
að lokum.
Framganga Ingveldar, meðal
annars á opinberum vettvangi, var
hins vegar öllum mikil hvatning
og þá ekki síst þeim sem lenda í
svipuðum aðstæðum og svo harka-
legum mótbyr. Hún var táknmynd
þess að gefast aldrei upp en njóta
lífsins til fulls og þess tíma sem
gæfist.
Missir Morgunblaðsins er mik-
ill en þó léttvægur í samanburði
við söknuð og sorg nánustu fjöl-
skyldu.
Morgunblaðið kveður með þökk
og sendir fólkinu hennar sínar
innilegustu samúðarkveðjur.
Ingveldur Geirsdóttir