Náttúrufræðingurinn - 2019, Blaðsíða 3

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
3
Allt frá því þúsAldArskýrslA
sAmeiNuðu þjóðANNA um ástand
vistkerfa jarðar kom út árið 20051 hafa
víðtæk neikvæð áhrif mannsins á nátt-
úruna verið kunn. Nú í maí kom út ný
ýtarleg skýrsla frá milliríkjanefnd SÞ
um líffræðilega fjölbreytni og þjónustu
vistkerfa (IPBES) þar sem breytingar á
ástandi vistkerfa undanfarin 50 ár eru
metnar.2 Niðurstöðurnar eru sláandi
og það er ljóst að vistkerfum jarðar
hnignar hraðar en nokkru sinni fyrr.
Að undanförnu hefur umræðan
um loftslagsmál fengið meiri þunga
hér á landi, sem og annars staðar. Við
þurfum að bregðast við þeirri ógn sem
við stöndum frammi fyrir og tryggja
hnattrænt kolefnisjafnvægi á ný, því að
við höfum með athöfnum okkar raskað
kolefnishringrásinni alvarlega. Jafnframt
þurfum við, eins og nýja skýrslan sýnir,
að sporna við þeim hröðu neikvæðu
breytingum sem athafnir okkar hafa á
lífríkið. Með notkun jarðefnaeldsneytis
hefur maðurinn tekið kolefni úr iðrum
jarðar og losað út í andrúmsloftið. Við
því verður að bregðast með því að draga
úr notkuninni. Það dugir hins vegar ekki
til – svo mikið kolefni hefur þegar verið
losað út í andrúmsloftið. Þetta kallar á
aðgerðir til að binda þetta kolefni á ný
og leggja áherslu á hringrásarhagkerfið
á öllum stigum mannlegs samfélags.
Í september 2018 setti ríkisstjórnin
fram aðgerðaáætlun í loftslagsmálum
og var þar lögð áhersla á annars vegar
orkuskipti í samgöngum og hins vegar
bindingu kolefnis með aukinni land-
græðslu og skógrækt. Aðgerðaáætlun-
inni fylgdi fjármagn og yfirlýsing um
að mælanleg markmið yrðu kynnt í vor.
Það er mikilvægt að þessi markmið fari
að líta dagsins ljós og að breið sátt náist
um þau. Tryggja þarf að þær stórtæku
aðgerðir sem þarf að fara í til að bregð-
ast við loftslagsvánni hafi ekki neikvæð
áhrif á aðra mikilvæga vistkerfisþætti,
svo sem líffræðilega fjölbreytni og
búsvæði tegunda.
Skýrsla IPBES sýnir okkur skýrt að
ástand vistkerfa og loftslagsmálin eru
nátengd. Hún vekur einnig athygli á því
hversu mikilvægt er að horfa á heildar-
myndina við lausn vandans. Í skýrsl-
unni er bent á að hugmyndafræðin um
efnahagslegan vöxt er úr sér gengin,
til viðbótar þeirri staðreynd að ástand
vistkerfanna er orðið svo alvarlegt að
grundvallarbreytinga er þörf í umgengi
við náttúruna. Skýrsluhöfundar röðuðu
helstu áhrifaþáttum breytinga á nátt-
úrunni síðustu 50 árin eftir vægi.
Breytingar á land- og sjávarnýtingu
voru metnar áhrifamestar, þá ofnýting
auðlinda, loftslagsbreytingar, mengun
og framandi ágengar tegundir. Jafn-
framt töldu þeir að í náinni framtíð
fengju loftslagsbreytingar meira vægi
en aðrir áhrifaþættir.
Hnignun vistkerfa dregur úr líffræði-
legri fjölbreytni og dregur úr virkni í
vistkerfunum. Ástand vistkerfa á Íslandi
er víða slæmt. Frá landnámi er talið að
95% birkiskóga hafi eyðst og frá miðri
síðustu öld hefur nánast helmingur
votlendis verið ræstur fram, þar af um
70% mýra á láglendi. Þetta veldur því
að íslensk vistkerfi binda ekki jafnmikið
kolefni og áður og eru því ekki í stakk
búin til að viðhalda kolefnishringrásinni
með sama hætti. Alþjóðlegar mælingar
á framræstu votlendi sýna að þau losa
mikið magn koltvísýrings. Rannsóknir
benda til að þessi losun sé hér engu
minni en erlendis, þrátt fyrir að íslensk
votlendi séu að nokkru frábrugðin að
gerð vegna mikils magns áfoksefna. Það
eru mikil tækifæri fólgin í endurheimt
votlendis, því ekki er aðeins komið í
veg fyrir frekari losun koltvísýrings úr
röskuðu mýrlendi heldur eru búsvæði
plantna og dýra jafnframt endurheimt.
Náttúruvernd og kolefni
á villigötum
Náttúrufræðingurinn 89 (1–2), bls. 3–4, 2019
1 Millennium Ecosystem Assessment 2005. Ecosystems and human well-being: Synthesis. Island Press, Washington 137 bls.
2 IPBES 2019. Summary for policymakers of the global assessment report on biodiversity and ecosystem services of the
Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services. IPBES, Bonn. 39 bls.