Náttúrufræðingurinn - 2019, Qupperneq 4

Náttúrufræðingurinn
4
Það sama gildir um þurrlendisvist-
kerfi okkar: Um 50% lands á Íslandi er
flokkað sem nokkuð eða alvarlega rofið
land. Þar sem land er verst farið hefur
jarðvegurinn þegar tapast en víða eru
vistkerfi í hnignun enn að losa kolefni.
Upplýsingar um losunarmagnið eru tak-
markaðar. Fyrir nokkrum árum lögðu
Hlynur Óskarsson hjá Landbúnaðarhá-
skóla Íslands og samstarfsmenn hans
fram mat á magni lífræns kolefnis sem
tapast hefur með jarðvegsrofi frá land-
námi. Mikil óvissa fylgir matinu en það
gefur góða hugmynd um magnið. Allt
að hálfum milljarði tonna af lífrænu
kolefni hefur tapast og þar af um helm-
ingur losnað út í andrúmsloftið.
Hvað er þá til ráða? Það er freistandi
að leita að leið sem bindur sem mestan
koltvísýring úr andrúmsloftinu, og við
sjáum slíkt kapphlaup víða um heim. Í
skýrslu frá skrifstofu Eyðimerkursamn-
ings SÞ, The Global Outlook, sem kom
út árið 2017,3 var lögð áhersla á að friða
vistkerfi, draga úr hnignun þeirra eða
koma í veg fyrir hana, meðal annars
með sjálfbærri landnýtingu, og jafn-
framt að snúa ferlunum við og stuðla
að endurheimt vistkerfa. Það er sama
stefið og í skýrslu IPBES: Við verðum
að hlúa að þeim náttúrulegu vistkerfum
sem enn eru á jörðinni og endurheimta
hnignuð vistkerfi. Þá ákvað allsherj-
arþing SÞ nýlega að 2021–2030 verði
áratugur endurheimtar vistkerfa, sem
endurspeglar þörfina á að vinna með
náttúrunni. Hér á landi berum við
alþjóðlega ábyrgð á stórum stofnum
fugla og eigum að standa vörð um
búsvæði þeirra. Á þessu megum við ekki
missa sjónar, þrátt fyrir ákall um kolefn-
isbindingu með aukinni skógrækt og
landgræðslu. Raunar truflar umræðan
um kolefnisbindingu marga sem telja
að hún ýti ekki undir að við sýnum fulla
ábyrgð heldur notum kolefnisbindingu
til að viðhalda ósjálfbærum lifnað-
arháttum okkar. Það er nauðsynlegt
að finna leið til að tryggja að svo verði
ekki, en ekki er hægt að komast hjá því
að nota bindingu sem aðgerð í loftslags-
málum eins og gert er ráð fyrir í sviðs-
myndum milliríkjanefndar SÞ um lofts-
lagsbreytingar (IPCC).
Alþjóðasamfélagið hefur tekið
höndum saman til að bregðast við
hnignun vistkerfa og röskun kolefn-
ishringrásarinnar. Vitni um þetta
bera samningar SÞ, samningurinn um
verndun líffræðilegar fjölbreytni (CBD;
samþykktur 1992, í gildi á Íslandi 1994),
loftslagssamningurinn (UNFCCC; 1992/
1994) og samningurinn um varnir gegn
eyðimerkurmyndun (UNCCD; 1994/
1997). Þessir samningar eru nátengdir
og er mikilvægt að unnið sé eftir þeim
öllum samtímis þegar leitað er lausna.
Þrátt fyrir að áskoranirnar og vanda-
málin séu á heimsvísu, þá er ekki síður
mikilvægt að unnið sé heima fyrir;
hvort heldur eru einstaklingar, áhuga-
félög, fyrirtæki, stofnanir, sveitarfélög
eða ríkið. Endurheimt þurrlendisvist-
kerfa, eins og birkiskóga og víðikjarrs
annars vegar, og votlendis hins vegar, á
að vera svar okkar við þeim áskorunum
sem við stöndum frammi fyrir. Þannig
vinnum við með heildarmyndina í
huga og bindum ekki aðeins kolefni
kolefnisbindingarinnar vegna heldur
tryggjum líka búsvæði tegunda, vinnum
gegn notkun ágengra framandi tegunda
og verndum náttúruleg vistkerfi til
lengri tíma.
Kristín Svavarsdóttir
vistfræðingur hjá Landgræðslunni
og fyrrverandi formaður HÍN.
Frá auðn til skógar. Landnám gróðurs á Skeiðarársandi á síðustu árum hefur skapað búsvæði fyrir fugla og annað lífríki.
Ljósm. Kristín Svavarsdóttir.
3 UNCCD 2017. Global Land Outlook. UNCCD, Bonn. 338 bls.