Náttúrufræðingurinn - 2019, Side 13

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
13
að 150 m langir, 70 m breiðir og 25 m
þykkir. Ofar er tungan fremur óreglu-
leg (e. hummocky), með stórum hólum,
görðum og rásum þvert á rennslisstefn-
una. Landformin verða stærri eftir því
sem fjær dregur upptökunum. Í heildina
er berghlaupið rúmlega 3.200 m að
lengd í láréttu plani og heildarfallhæðin
um 520 m, þar af 350 m ofan vatnsborðs
og um 170 m neðan þess.
Ekki er unnt að áætla rúmmál berg-
hlaupstungunnar á vatnsbotninum ná-
kvæmlega með beinum samanburði á
fjölgeislamælingunum frá 2012 og 2014
vegna þess að mælingin 2012 nær ekki til
nema hluta svæðisins sem tungan þekur
og vatnsbotninn þar fyrir hlaup er því
ekki þekktur með nægilegri nákvæmni.
Fjölgeislamælingarnar sýna ekki aðrar
berghlaupstungur á botni vatnsins og
benda því til þess að ekki hafi fallið stór
hlaup úr öskjubörmunum á þessu svæði
frá gosinu 1875 þegar þykkur vikur lagð-
ist yfir stóran hluta þess. Hins vegar
sýnir botnkortið nokkrar hrauntungur,
þ.e. tungur Bátshrauns í norðaustur-
hluta vatnsins og Mývetningahrauns í
suðvesturhlutanum. Framhlaupstungur
í tengslum við gosið 1875 kunna að vera
huldar vikri á vatnsbotninum.
FLÓÐBYLGJUR AF VÖLDUM
SKRIÐUFALLA
Flóðbylgjur myndast af völdum
ýmissa náttúruhamfara, svo sem jarð-
skjálfta, eldsumbrota, skriðufalla, á
landi og neðansjávar, og snjóflóða.25
Alþjóðlega fræðiheitið er japanska orðið
tsunami, en bein þýðing þess er hafnar-
bylgja. Flóðbylgjur vegna jarðskjálfta
eru tíðar við strendur Japans og annarra
landa sem liggja að hafsvæðum þar sem
verða stórir jarðskjálftar. Aflögun hafs-
botnsins við jarðskjálfta veldur því að
gríðarlegur massi vatns færist til í einu
vetfangi, sem leiðir til flóðbylgju sem
ferðast á ógnarhraða út frá upptakastað.
Á úthafinu er bylgjan vart greinanleg
því hún er löng (tugir eða hundruð km)
en útslagið takmarkað þannig að hæð
öldunnar er óveruleg. Þegar bylgjan
kemur á grunnsævi hægir hún á sér og
hækkar þegar sjórinn hleðst upp. Á 11.
mynd er einföld teikning af flóðbylgju
við strönd. Skriðuföll á hafsbotni hafa
valdið miklum flóðbylgjum og er Stor-
egga-skriðan úr landgrunnsbrún Noregs
9. mynd. Gríðarlegar breytingar hafa orðið á strandlínu Öskjuvatns af völdum flóðbylgjunnar, eins og sjá má á ljósmyndum af tanganum við
Bátshraun fyrir (t.v.) og eftir (t.h.) berghlaupið. – Dramatic changes occurred along the shoreline of Lake Öskjuvatn as a consequence of the the
tsunami, as can been seen on photographs of the spit near Bátahraun lava, before (left) and after (right) the rockslide. Ljósm./Photos: Ármann
Höskulds son, 18.9. 2012; Sveinn Brynjólfsson, 24.7. 2014.
10. mynd. Berghlaupstungan á botni Öskjuvatns samkvæmt fjöl-
geislamælingu Ármanns Höskuldssonar á Jarðvísindastofnun í ágúst
2014 (skyggt landlíkan). – The rockslide tongue on the bottom of Lake
Öskjuvatn according to a multibeam survey of Ármann Höskuldsson at
the University of Iceland (shading of the lake bottom DEM).
Útlína berghlaupsins
/ Outline of the rockslide