Náttúrufræðingurinn - 2019, Blaðsíða 19

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
19
ABSTRACT
rockslide iN AskjA,
c-icelANd, oN 21st july 2014
A large rockslide fell from the south-
eastern rim of the Askja caldera, Cen-
tral Iceland, in the evening of 21st of
July 2014 and into the Öskjuvatn lake.
The rockslide covered most of the
Suðurbotnahraun lava and reached the
edge of the Kvíslahraun lava. The slide
caused a tsunami with run-up of 20–40
m at many locations along the shore-
line and up to 70–80 m in a couple of
places. The tsunami wave propagated
hundreds of metres up the flat shore
near the Víti crater, in the Kvíslahraun
lava, in the Mývetningahraun lava and
by the Ólafsgígar craters. Model simu-
lations show that the tsunami run-up
along the coast is determined by com-
plicated interference of waves on the
lake surface. The rockslide tongue on
the bottom of the Öskjuvatn lake is ca.
600 m wide, extends ca. 2.1 km into the
lake, and the thickness of the outermost
800 m is ca. 8 m on average. The volume
of mobilized material is estimated at ca.
20 million m3. The bedrock around the
Öskjuvatn lake is extensively fractured
and may be unstable in places. There
is a danger of further rockslides near
the location of the 2014 slide and also
both to the north and to the west of the
slide. Rockslides and tsunamis endan-
ger travellers in the Askja Caldera,
which is a popular tourist destination.
The risk to individuals due to poten-
tial rockslides and tsunamis in Askja
is, however, not considered very high
due to the low frequency of the slides
and the fact that people typically do not
stay long in the caldera. Nevertheless,
precautionary measures are advised to
ensure the safety of people visiting the
area. Travellers should, for example,
not stay long down by the coast. Model
simulations indicate that tsunami waves
induced by a somewhat larger rock-
slide than in 2014 could overtop the
northern caldera rim by the Víti crater
and flow some distance to the north
beyond the rim.
ÞAKKIR
Ofanflóðasjóður og Vatnajökulsþjóðgarður fjármögnuðu mælingar á
hlaupinu og styrktu einnig úrvinnslu gagna og rannsóknir sem á eftir fylgdu.
Vinir Vatnajökuls styrktu fjölgeislamælingar á botni Öskjuvatns. Norræna
rannsóknarverkefnið NORDRESS og Norska jarðtæknistofnunin, NGI,
stóðu að rannsóknum á flóðbylgjunni á Öskjuvatni með Veðurstofu Íslands.
Jihwan Kim á NGI er sérstaklega þökkuð aðstoð við GeoClaw-líkanreikninga.
Landhelgisgæslan flutti vísindamenn í Öskju í vettvangsferð í júlí 2014 og
Þyrluþjónusta Reykjavíkur bát til fjölgeislamælinga á Öskjuvatn í ágúst 2014.
Háskólanum í Innsbruck, Fjarkönnun ehf., IsViews-verkefni Háskólans
í München og Loftmyndum ehf. er þakkað fyrir samstarf við mælingar á
vettvangi og framlag þeirra til loftmyndatöku af berghlaupinu. Það útheimti
þrautseigju margra að afla allra þeirra mæligagna sem náðust um hlaupið
og ummerki þess. Starfsmönnum Vatnajökulsþjóðgarðs og mörgum öðrum
sem leitað hefur verið til er þökkuð aðstoð við að afla ljósmynda og annarra
upplýsinga um berghlaupið en það er ekki síst þeim að þakka að vitneskja
um hlaupið og aðdraganda þess er jafn ýtarleg og raun ber vitni. Sveinn
Óli Pálmarsson á Verkfræðistofunni Vatnaskilum og Árni Hjartarson á
Íslenskum orkurannsóknum veittu aðstoð við mat á grunnvatnsaðstæðum við
Öskjuvatn og lögðu til upplýsingar um grop jarðlaga. Halldóri G. Péturssyni á
Náttúrufræðistofnun Íslands á Akureyri er þökkuð aðstoð við túlkun mælinga
og ljósmynda og gagnlegar samræður.
1. Ásta Rut Hjartardóttir 2008. The fissure swarm of the Askja central volcano.
MS-ritgerð við Háskóla Íslands, Reykjavík.
2. Harpa Grímsdóttir, Jón Kristinn Helgason, Sveinn Brynjólfsson, Eiríkur Gísla-
son, Tómas Jóhannesson, Krist ín Vogfjörð, Hensch, M., Kristín Jónsdóttir,
Pfeffer, M.A., Ármann Höskuldsson, Frey steinn Sigmundsson, Ásta Rut Hjart-
ardóttir, Þorsteinn Sæmundsson & Ágúst Guðmundsson 2016. Berg hlaup í
Öskju 21. júlí 2014: Yfirlit um mælingar og könnun á vettvangi. Veðurstofa
Ís lands (HG/2016-01), Reykjavík.
3. Sigríður Sif Gylfadóttir, Jón Kristinn Helgason, Sveinn Brynjólfsson, Eiríkur
Gíslason & Tómas Jóhannes son 2016. Hættumat vegna berghlaupa í Öskju.
Veðurstofa Íslands (2016-007), Reykjavík.
4. Guðmundur Kjartansson 1967. The Steinsholtshlaup, Central-South Iceland on
January 15th, 1967. Jökull 17. 249–262.
5. Guðmundur Kjartansson 1968. Steinsholtshlaupið 15. janúar 1967. Náttúru-
fræðingurinn 37. 120–169.
6. Árni Hjartarson 1990. Þá hljóp ofan fjallið allt. Náttúrufræðingurinn 60
(2). 81–91.
7. Ólafur Jónsson 1942. Öskjuvatn. Náttúrufræðingurinn 12. 58–72.
8. Watts, W.L. 1962. Norður yfir Vatnajökul eða Um ókunna stigu á Íslandi (þýð.
Jón Eyþórsson). Bókfellsútgáfan, Reykjavík. (Tilv. bls. 115. Frumútg. 1876:
Across the Vatna Jökull or Scenes in Iceland: Being a description of hitherto
unknown regions, Longmans, London).
9. Hartley, M.E. & Þorvaldur Þórðarson 2012. Formation of Öskjuvatn caldera
at Askja, North Ice land: Mech anism of caldera collapse and implications for
the lateral flow hypothesis. Journal of Volcanology and Geothermal Research
227–228. 85–101.
10. Graettinger, A.H., Skilling, I.P., McGarvie, D. & Ármann Höskuldsson 2012. In-
trusion of basalt into frozen sediments and generation of Coherent-Margined
Volcaniclastic Dikes (CMVDs). Journal of Volcanology and Geothermal
Research 217–218. 30–38. doi:10.1016/j.jvolgeores.2011.12.008
11. Graettinger, A.H., Skilling, I., McGarvie, D. & Ármann Höskuldsson 2013.
Subaqueous basaltic mag matic explosions trigger phreatomagmatism: A case
study from Askja, Iceland. Journal of Volcanology and Geothermal Research
264. 17–35. doi:10.1016/j.jvolgeores.2013.08.001
12. Guðmundur E. Sigvaldason, Annertz, K. & Nilsson, M. 1992. Effect of glacier
loading/deloading on vol canism: Postglacial volcanic production rate of the
Dyngjufjöll area, Central Iceland. Bulletin of Volcanology 54. 385–392.
13. Ásta Rut Hjartardóttir, Páll Einarsson & Haraldur Sigurðsson 2009. The fissure
swarm of the Askja volcanic system along the divergent plate boundary of N
Iceland. Bulletin of Volcanology 71 (9). 961–975. doi:10.1007/s00445-009-
0282-x
14. Árni Hjartarson & Kristján Sæmundsson 2014. Berggrunnskort af Íslandi,
1:600:000. Íslenskar orku rann sóknir, Reykjavík.
15. Lopez, D.L. & Williams, S.T. 1993. Catastrophic volcanic collapse: Relation to
hydrothermal pro cesses. Science 260. 1794–1796.
16. Siebert, L. 2002. Landslides resulting from structural failure of volcanoes.
Reviews in Engineering Geo logy, 15. 209–235.
HEIMILDIR