Skessuhorn - 30.05.2007, Blaðsíða 26

26
MIÐVIKUDAGUR 30. MAI 2007

Borgfirðingabók - áttundi árgangur kominn út
Borgfirðingabók, rit Sögufélags Borgarfjarðar, kom í
síðustu viku út í íjórða sinn efitir að ritið var vakið af vær-
um svefini árið 2004. Ritið að þessu sinni er því 8. árgang-
ur og er allt hið veglegasta, ríflega 200 síður og vandað til
verka, eins og við var að búast af ritnefnd sem í sitja Finn-
ur Torfi Hjörleifsson, Snorri Þorsteinsson, Snjólaug
Guðmundsdóttir og Þóra Magnúsdóttir. I Borgfirðinga-
bók er leitast við að safina og skrá ýmsan firóðleik úr Borg-
arfjarðarhéraði í bundnu og óbundnu máli. I formála rit-
ar Finnur Torfi m.a.: „Borgfirðingabók er til vitnis um
menningu sagna og rita í Borgarfjarðarhéraði. I henni
sýnir sig hverju héraðsmenn kunna að segja frá og hvert
vald þeir hafa á máli og stíl að koma kunn
áttu sinni til lesenda.“
Meðal efnis í Borgfirðingabók að þessu
sinni er grein um hreppsbækur Reykholts-
dals og Hálsasveitar, þær elstu firá 17. öld.
Þá er efini fengið að láni úr Gullastokkn-
um, færslum sem félagar í Félagi aldr-
aðra í Borgarfjarðardölum skrá. Þá skrá-
ir Páll Guðbjartsson verslunarsögu
norðan Skarðsheiðar og birtist fýrri
hluti í ritinu að þessu sinni. Berglind
Gunnarsdóttir ritar um skáldið Pétur
Beinteinsson frá Grafardal og Ami bóndi á
Beigalda ritar stiklur úr sögu Faxa, Skugga
og Dreyra. Ymislegt fleira er í ritinu að
finna, sem of langt mál væri að telja.
Með góðfuslegu leyfi ritnefndar Sögufélags
Borgarfjarðar birtir Skessuhom hér einn kafla
úr bókinni. Þar segir firá því þegar tengda-
feðgamir Bergþór Jónsson og Hjörtur R. Jó-
hannsson, bændur í Fljótstungu í Hvítársíðu,
drakknuðu við silungsveiðar í Ulfsvatni á Amar-
vatnsheiði sumarið 1955.
Dauðaslys á Úlfsvatni 9. júlí 1955
Arnarvatnsheiði er syðst og aust-
ast á hinu mikla heiðaflæmi milli
Húnavatnssýslu og Borgarfjarðar-
héraðs. Tvídægra er vestar, en
mörkin milli hennar og Arnarvatns-
heiðar eru óljós. Fjölmörg vötn eru
á báðum svæðunum. Arnarvatn
stóra er allt í Norðlendingafjórð-
ungi. Það er stærsta vatn heiðarinn-
ar. Ulfsvam er næststærst; það er í
Borgarfjarðarhéraði.
Segja má að heiðin hafi áður fyrr
verið bjargvættur og forðabúr nær-
liggjandi sveita þegar hart var í ári
og fátt til bjargar. Silungur er í vel-
flesmm vörnum, og fleira er þar
matarkyns, fjallagrös, hvönn og
fuglar. Oft sótm menn djarft á heið-
ina. Þar geta veður orðið válynd og
þór Jónsson og Hjörmr R. Jó-
hannsson, bændur í Fljótsmngu í
Hvítársíðu, drukknuðu við silungs-
veiðar í Ulfsvami á Arnarvams-
heiði.
Bergþór fæddist í Fljótsmngu 8.
október 1887, sonur hjónanna
Guðrúnar Pétursdótmr og Jóns
Pálssonar er þar bjuggu. Hann ólst
upp hjá foreldrum sínum og bjó í
Fljótstungu frá 1919 til dánardags.
Kona Bergþórs var Kristín Páls-
dóttir ffá Bjarnastöðum og áttu þau
sjö böm: Guðrúnu, Þorbjörgu, Pál,
Jón, Sigrúnu, Gyðu og Ingibjörgu.
Þau hjón vora systkinaböm.
Hjörtur Rósinkar Jóhannsson
fæddist 21. september 1926. For-
eldrar hans, Jóhann Jóhannsson og
gamall og á þeim 55 árum sem
hann átti þá ólifuð hafi hann farið
ótal margar ferðir inn á heiðarnar á
ýmsum tímum árs, bæði í fjárleitir
og í veiðiskap.
Válynd veður
Sumarið 1955 var mjög votviðra-
og vindasamt á Suður- og Vestur-
landi vegna lægða sem bárust að
landinu úr suðvestri. Bergþór var
sem fyrr segir þaulvanur veiðum í
Ulfsvami og mun hafa ætlað að
nota hlé milli lægða til veiðanna.
Guðmundur Þorsteinsson hefur
dregið saman upplýsingar um veður
og veðurspár 8. og 9. júlí 1955.
Samkvæmt veðurkortum, veðurlýs-
ingum og veðurspám Veðurstofu
A Úlfivatni. Ljósm. MM
skipast skjótt. Búnaður manna var
oft af skomum skammti og bátar lé-
legir. Slys urðu þó furðu fá miðað
við aðstæður.
Kristleifur Þorsteinsson á Stóra-
Kroppi skráði frásögn um banaslys
á öndverðri nítjándu öld þegar bát
hvolfdi á Arnarvatni stóra, maður
drukknaði og félagi hans var hætt
kominn og nánast kraftaverk að
hann komst til byggða nær dauða
en lífi af kulda og vosbúð. Laust eft-
ir aldamótin 1900 lá við slysi á Ulfs-
vami þegar bát með tveim mönnum
hvolfdi. Þeir voru Jóhannes Benja-
mínsson, síðar bóndi á Hallkels-
stöðum, og Davíð Sigurðsson, þá
vinnumaður í Kalmanstungu og
síðar á Stokkseyri og Akranesi.
Þeim varð til lífs að þeir gám hald-
ið sér í bátinn sem bar upp í svo-
kallaðan Móahólma. Þar gám þeir
rétt bátinn við og komist í land.
Bergþór og Hjörtur
Sumarið 1955 varð það hörmu-
lega slys að tengdafeðgarnir Berg-
Marta Hjartardóttdr bjuggu á Arn-
arstapa á Snæfellsnesi. Hann var
nýkvæntur Ingibjörgu Bergþórs-
dótmr og átm þau einn son í vöggu.
Hjörtur og Ingibjörg voru nýtekin
við búi í Fljótstungu.
Haldið til veiða
Laugardaginn 9. júlí 1955 héldu
þeir Bergþór og Hjörmr í Fljóts-
tungu til veiða í Ulfsvatni. Þeir
gerðu ráð fyrir að koma aftur ekki
síðar en næsta dag. Kristín hús-
ffeyja bjó sig undir að halda upp á
sjötugsafmæli sitt næstkomandi
miðvikudag, 13. júlí. Hafði verið
ákveðið að börn og barnabörn
þeirra Bergþórs yrðu í Fljótstungu
þann dag auk annarra gesta. Skyldi
þeim m.a. fagnað með nýjum sil-
ungi.
Kolbeinn Guðmundsson í Stóra-
Asi hefur sagt svo frá að Bergþór
hafi verið með allra kunnugusm
mönnum um Arnarvatnsheiði.
Hann hafi farið sína fyrsm veiðiferð
í Ulfsvatn þegar hann var 12 ára
íslands fyrir þennan dag, 9. júlí, var
að koma lægð upp að landinu úr
suðvestri. Orðrétt spá kl. 22:00
þann 8. júlí: „Lægð á Grænlands-
hafi en hæð yfir Bretlandseyjum.
Gtunn lægð um 1000 km SA af
Hvarfi á Grænlandi á hreyfingu
ANA.“ Spásvæði 1-4: „SV kaldi.
Smáskúrir í nótt en úrkomulaust og
víða léttskýjað á morgun."
Þegar ferðin var ráðin að kvöldi
föstudags 8. júlí var veðurspá sam-
kvæmt þessu hagstæð og því lagt á
heiðina snemma morguns á laugar-
degi. Veðurspá breyttist mjög til
hins verra á laugardagsmorguninn.
Klukkan 10:10 þann 9. júlí var hún
þannig: „Lægð yfir Grænlandshafi
á hreyfingu NA. Hæð yfir Bret-
landseyjum og Norðurlöndum.“
Spásvæði 1-4: „Allhvass SA og rign-
ing í dag. Allhvass SV og skúrir í
nótt.“
Samkvæmt veðurlýsingu á Kefla-
víkurflugvelli 9. júlí kl. 15:00 er
vindur SA 5 og óbreyttur kl. 18:00.
Yst á Snæfellsnesi er í veðurlýsingu
kl. 15:00 vindur SSA 6 en kl. 18:00
hefur hann snúist í SV 6. Við
vinnslu þessara veðurfarsupplýsinga
lét Einar Sveinbjörnsson veður-
fræðingur þessa getið við Guð-
mund Þorsteinsson (6. febr. 2006),
að venjulega væri mun meiri veður-
hæð á hálendi, þannig að í þessu til-
felli hefði mátt reikna með all-
hvössu eða hvössu. Það jafngilti 7-8
vindstigum, en þá hvímaði í báru
og tjöld færu að fjúka. Oftast lygndi
um tíma meðan vindur væri að snú-
ast.
Eftirgrennslan hafín
Þegar komið var nokkuð ffarn
yfir áætlaðan komutíma þeirra
tengdafeðga á sunnudegi ákváðu
þær systur, Ingibjörg og Þorbjörg,
sem þá var heima í Fljótsmngu, að
fara og athuga hvað væri að. Ef til
vill höfðu hestar tapast. Þar sem
ekki voru hestar tiltækir heima
hringdu þær til Stefáns Olafssonar í
Kalmanstungu til að fá léða hesta til
fararinnar og kom Kalman, sonur
hans, þá þegar með þá.
Þetta sumar var Gunnar Jónsson,
frændi Kristínar og Bergþórs, sum-
arunglingur á Þorvaldsstöðum, en
hann hafði áður verið mörg sumur
hjá þeim. Hann var því heimagang-
ur í Fljótsmngu og vissi gjörla um
aðstæður. Sigurður Jóhannesson á
Þorvaldsstöðum frétti því fljótlega
af áhyggjtun og för þeirra systra inn
á heiðina. Hann reið því snarlega á
eftir þeim og náði þeim inn við
Strút. Það varð að ráði að Ingibjörg
sneri aftur heim en Þorbjörg og
Sigurður héldu áffam. Þegar þau
komu að Ulfsvatni fundu þau tjald
þeirra Bergþórs og Hjartar mann-
laust, en annar farangur var óupp-
tekinn, þar á meðal nesti. Bámrinn
og netin voru horfin, og var þá aug-
ljóst hvað skeð hafði. Þau héldu svo
áffam austur með vaminu og norð-
ur fyrir það, en þar fundu þau bát-
inn rekinn.
Nokkrum árum áður hafði allt
sauðfé í Borgarfirði og víðar verið
skorið niður vegna mæðiveikinnar.
Nokkrir Borgfirðingar stofnuðu þá
fjárbú á Bjargarstöðum í Miðfirði.
Aðfaranótt mánudagsins 11. júlí
komu þeir Marinó Jakobsson á
Skáney og Arni Þorsteinsson í
Giljahlíð suður yfir Arnarvatns-
heiði ffá Bjargarstöðum. Hitm þeir
Þorbjörgu og Sigurð við Ulfsvam
þar sem bátinn hafði rekið að landi
skammt ffá gömlum leitarmanna-
kofa. Þeir fóru að leita Fljótstungu-
hrossanna þriggja sem voru í höft-
um en fundu aðeins tvö sem þeir
tóku með sér til byggða.
Skipuleg leit undirbúin
Þorbjörg og Sigurður héldu rak-
leiðis niður af heiðinni. Sigurður
fór strax að Gilsbakka, en þá var
komið undir morgun, og ræddi við
þau hjón, Önnu Brynjólfsdóttur og
Sigurð Snorrason, um næstu að-
gerðir. Haft var samband símleiðis
við hreppstjórann, Torfa Magnús-
son í Hvammi, og hóf hann strax að
undirbúa leit ásamt Jóni Oddgeir
Jónssyni hjá Slysavarnafélagi Is-
lands.
Gerð var efrirfarandi
leitaráætlun:
Fá leitartæki hjá SVFÍ.
Utvega flumingatæki inn á heið-
ina.
Utvega flugvél til leitar úr lofti.
Utvega menn til leitar sem ætti
að hefjast snemma næsta dag. Þeir
Bergþór Jónsson.
Hjörtur RJóhannsson.
skyldu vera komnir á slysstað fyrir
áætlaðan leitartíma úr loffi. Þeir
þyrffu að koma að Ulfsvami þeim
bámm sem tiltækir væru á heiðinni.
Engir fjarskiptamöguleikar voru
fyrir hendi á Arnarvamsheiði á
þessum tíma og var því ákveðið að
senda þá um kvöldið tvo menn á
undan til að leita reka. Ef eitthvað
fyndist mætti frekar afmarka leitar-
svæði. Annar átti að halda áfram leit
meðfram vaminu, en hinn skyldi
snúa við og segja tíðindi og mundu
þau e.t.v. nýtast við leitina og þá
sérstaklega úr lofti.
Leitartækin frá SVFÍ komu að
Fljótstungu seinni hluta dags.
Kristleifur Þorsteinsson á Húsafelli
átti torfærubíl, Unimog, og var
ákveðið að reyna að nota hann, en