Morgunblaðið - 24.08.2019, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 24. ÁGÚST 2019
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Sagan ermargslungiðfyrirbæri.
Það væri þægilegt
ef í sagnfræðinni
væri einn sann-
leikur eða algild
mælistika, sem
hægt væri að leggja á gang
sögunnar og margir virðast
halda að þeir hafi komið hönd-
um yfir þá stiku, en svo einfalt
er það ekki.
Í gær voru 80 ár liðin frá því
að griðasáttmáli Adolfs Hit-
lers og Jósefs Stalíns var und-
irritaður. Sáttmálann undirrit-
uðu utanríkisráðherrar
Þýskalands og Sovétríkjanna,
Joachim von Ribbentrop og
Vjatseslav Molotov, í Moskvu.
Þegar Hitler frétti að sátt-
málinn myndi nást mun hann
hafa fagnað mjög og hrópað:
„Nú hef ég heiminn í vas-
anum.“
Samkomulagið, sem Helmut
Kohl kallaði á sínum tíma sátt-
mála djöfulsins, snerist um að
Sovétmenn og Þjóðverjar
myndu ekki fara í stríð hvað
sem liði átökum þeirra við
aðra. Bak við tjöldin var gert
leynilegt samkomulag um að
skipta Póllandi og láta Eystra-
saltsríkin í hendur Sov-
étmanna.
Þar með má segja að leiðin
hafi verið gerð greið fyrir Hit-
ler að ráðast inn í Pólland í
þeirri fullvissu að hann myndi
ekki eiga á hættu átök við Sov-
étríkin. Sovétmenn höfðu verið
svarnir andstæðingar nasista
fram að þessu en héldu fram að
þeir hefði verið orðnir einangr-
aðir og ekki átt annars kost.
Þjóðverjar brutu síðan sam-
komulagið og réðust inn í
Rússland Stalín að óvörum. Sú
söguskýring varð síðan til í
Sovétríkjunum að griðasátt-
málinn hefði veitt tækifæri til
að vígbúast fyrir átökin, sem
reyndar stóðst ekki, enda urðu
Rússar fyrir gríðarlegum bú-
sifjum í átökunum við Þjóð-
verja.
Eftir stríðið var sam-
komulagið ekki bara réttlætt
heldur lofsungið sem afrek í
stjórnkænsku vegna þess að
með því hefði stríðinu verið
slegið á frest. Var einfaldlega
látið sem leynisamkomulagið
væri ekki til eða sagt að full-
yrðingar um það væru lygar.
Sú var staðan allt þar til
Mikhaíl Gorbatsjov komst til
valda og hóf opna umræðu um
fortíðina. Á 50 ára afmæli sátt-
málans 1989 mynduðu rúmlega
tvær milljónir manna óslitna
keðju á milli höfuðborga Eist-
lands, Lettlands og Litháens,
sem þá heyrðu undir Sov-
étríkin til að mótmæla honum.
Á aðfangadag 1989 urðu
mikil tímamót þegar rúss-
neska þingið sam-
þykkti ályktun um
að samkomulag
Hitlers og Stalíns
hefði verið brot á
reglum í alþjóða-
samskiptum og
siðferðislega
óverjandi. Aðdragandanum að
því fylgdu harðar deilur. Um
leið var gengist við leyni-
samkomulaginu og sagði Alex-
ander Jakovlev, einn nánasti
samstarfsmaður Gorbatsjovs,
þá á þinginu að í því hefði verið
„ein hættulegasta jarð-
sprengjan með langtímavirkni
á því jarðsprengjusvæði, sem
við erfðum og þurfum nú að
hreinsa með mikilli fyrirhöfn
og erfiðleikum“.
Þar með lauk hins vegar
ekki málinu.
Vladimír Pútín, forseti
Rússlands, fordæmdi áður
sáttmálan og sagði hann sið-
lausan árið 2009, en hefur snú-
ið við blaðinu og ver sáttmál-
ann.
Í mars birtist grein eftir
fræðilegan stjórnanda Rúss-
neska hersögusambandsins,
Míkhaíl Mjagkov, í blaðinu Is-
vestíu þar sem hann sagði að á
Vesturlöndum væri í auknum
mæli reynt að skella skuldinni
af seinni heimsstyrjöld á
Rússa svo líkja mætti við snjó-
flóð. Þetta gengi ekki og nú
væri tími til kominn að þingið
tæki afgreiðslu málsins frá
1989 til endurskoðunar.
Vladimír Medinskí, mennta-
málaráðherra Rússlands og
formaður hersögufélagsins,
hefur sagt að sáttmálinn hafi
verið sigur Stalíns í milliríkja-
samskiptum.
Þessar hræringar snúast
ekki bara um fortíðina heldur
samtímann, stöðu Rússlands,
stórveldistilburði og tilkall til
olnbogarýmis.
Í Der Spiegel er rætt um
þetta mál við Vitautas Lands-
bergis, sem leiddi sjálfstæð-
isbaráttu Litháens og varð
leiðtogi landsins þegar það
varð sjálfstætt. Þar lýsir hann
því hvernig Gorbatsjov hafi
reynt að þráast við, en það hafi
verið framganga Borís Jeltsíns
og Andreis Sakarovs sem réði
úrslitum. Atkvæðagreiðslan
1989 hafi snúist um réttlæti:
„Það var fyrir svik og valdbeit-
ingu sem við urðum hluti af
Sovétríkjunum,“ segir Lands-
bergis, sem nú er 86 ára gam-
all. „Að litháska þjóðin hafi
beðið um inngöngu er áróður
frá Moskvu. Settum við sjálf
snöruna um hálsinn og grát-
báðum um að mörg hundruð
þúsund manns yrðu flutt sjálf-
viljug til Síberíu? Þeir ljúga
alltaf með sama hætti.“
Sagan getur verið háskalegt
leikfang.
Í Rússlandi eykst
þrýstingur á að end-
urskoða afstöðuna
til griðasáttmála
Hitlers og Stalíns}
Saga og pólitík
R
íkisstjórnir undanfarinna ára
hafa sett lög um rétt þeirra sem
veikjast, slasast eða fæðast með
þroska- eða hreyfihömlun. Til að
auðvelda þessum einstaklingum
lífið eiga þeir rétt á styrkjum og endur-
greiðslum vegna kostnaðar vegna veikinda
sinna. Þá eiga sumir þessara einstaklinga
einnig rétt á styrkjum til bifreiðakaupa, rekst-
urs bifreiðarinnar og kostnaðar vegna lyfja-
kaupa og eru þá ekki allir styrkir upptaldir.
Sumir vita af þessum endurgreiðslum og
styrkjum og geta sótt um þá og fá þá. Svo eru
aðrir sem hafa ekki hugmynd um að þessir
styrkir og endurgreiðslur standi þeim til boða
og verða af þeim. Þeirra fjárhagslega tilvera
verður fyrir tjóni og veldur síðan hjá sumum
einnig andlegum og líkamlegum áföllum, þar
sem fjárhagsstaða margra þessara ein-
staklinga er mjög slæm fyrir.
Ríkisstjórnir undanfarinna ára hafa því miður skilið
öryrkja og eldri borgara eftir í lífskjarakapphlaupinu.
Þá hafa aðstandendur veikra barna og annarra ein-
staklinga setið eftir og ekki fengið þann fjárhagslega
stuðning sem þarf til að lifa af í þeim áföllum sem veik-
indi og slys valda á fjárhag hjá þessum fjölskyldum og
einstaklingum.
Er það góðverk að setja lög um endurgreiðslur og
styrki handa veikum einstaklingum og fjölskyldum
þeirra en sjá ekki til þess að þeir sem eiga fullan rétt á
þeim viti um þá? Ber ekki ríkisstjórn hvers tíma skylda
til þess að sjá til þess að allir þeir sem eiga rétt á endur-
greiðslum og styrkjum hjá Sjúkratrygg-
ingum og Tryggingastofnun ríkisins fái upp-
lýsingar um það?
Jú, það er engin spurning, en þarna er því
miður mikill misbrestur á. Hversu margir
einstaklingar og fjölskyldur vita ekki um
rétt sinn í þessu kerfi og jafnvel neita sér um
nauðsynlega þjónustu sem þau þurfa á að
halda vegna þessa?
Það er auðvelt og sjálfsagt mál fyrir
Tryggingastofnun ríkisins og Sjúkratrygg-
ingar að upplýsa skjólstæðinga sína um rétt
þeirra. Þá á kerfi þeirra að vera þannig að
þegar veikindi eða slys eru skráð hjá þeim
fari upplýsingar um allan rétt einstakling-
anna í kerfinu strax til þeirra.
Að vera með veikt barn er mikið álag á
fjölskyldur og hvað þá ef fleira en eitt er
veikt og þá aðstandendur einnig.
Þetta veit ég af eigin reynslu. Þá veit ég einnig hvernig
er að vera í fjötrum bótakerfis TR í rúm 20 ár, sem er því
miður ömurlegt og að mörgu leyti mannvonska og fjár-
hagslegt ofbeldi sem þar fer fram. Ekki er það TR að
kenna, heldur ríkisstjórnum undanfarinna ára sem lofa
öryrkjum og eldri borgurum hækkunum á þeirra kjörum
fyrir kosningar en standa svo ekki við þau loforð eftir
þær.
Flokkur fólksins berst fyrir því að enginn þurfi að lifa í
fátækt og að „góðverk“ skili sér til þeirra sem þurfa lífs-
nauðsynlega á þeim að halda. gudmundurk@althingi.is
Guðmundur
Ingi
Kristinsson
Pistill
Góðverk
þingflokksformaður Flokks fólksins.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Ómar Friðriksson
omfr@mbl.is
Almannavarnakerfi landsins var
virkjað alls 30 sinnum á seinasta ári.
Óvissustigi var lýst yfir 19 sinnum,
13 sinnum vegna flugatvika, einu
sinni í tíu daga vegna jarð-
skjálftahrinu á Norðausturlandi og
fjórum sinnum vegna hættu á snjó-
flóðum. Þá var hættustigi lýst yfir
einu sinni vegna flugvélar og einu
sinni vegna snjóflóðahættu á Seyð-
isfirði og vegna Skaftárhlaups.
Neyðarstigi almannavarna var lýst
yfir fimm sinnum í fyrra. Var það
fjórum sinnum gert vegna flugatvika
og einu sinni vegna rútuslyss.
Þetta er meðal þess sem fram
kemur í ársskýrslu Ríkislög-
reglustjóra fyrir árið 2018, sem birt
var í gær. Þar er farið í ítarlegu máli
yfir starfsemi lögreglunnar á land-
inu í fyrra. Bílamiðstöð ríkislög-
reglustjóra leggur lögreglunni til
130 ökutæki sem var ekið rúmlega
3,6 milljónir kílómetra á seinasta ári.
Töluvert tjón varð á bílum lögregl-
unnar á árinu og er heildar tjóna-
kostnaðurinn metinn rúmlega 26,2
milljónir króna skv. skrá yfir tjón á
ökutækjum og búnaði lögreglunnar.
Flest tjón verða við hefðbundið lög-
gæslueftirlit. Gerðar eru bótakröfur
á tjónvalda þegar skemmdarverk
eru unnin á ökutækjum lögregl-
unnar og voru alls innheimtar bóta-
kröfur að upphæð 1.622.126 kr. í
fyrra.
Báru skotvopn í 230 tilvikum
Sérsveit ríkislögreglustjóra
sinnti fjöldamörgum verkefnum á
seinasta ári. „Alls voru skráð 416
sérsveitarverkefni á árinu og báru
sérsveitarmenn skotvopn í 230 til-
fellum. Þá veitti sérsveit tilteknum
embættum og stofnunum kennslu og
þjálfun samtals 105 sinnum á árinu,“
segir í ársskýrslunni. Sjá má af yf-
irliti yfir verkefnaflokka sérsveit-
arinnar að hún brást við 200 vopna-
tilkynningum í fyrra. Verkefni vegna
öryggisgæslu voru 53 talsins. Stoð-
deild ríkislögreglustjóra, sem hefur
það meginviðfangsefni að fylgja ein-
staklingum úr landi skv. ákvörð-
unum Útlendingastofnunar, vann að
243 málum í fyrra þar sem 405 ein-
staklingar áttu í hlut. ,,Þar af voru
framkvæmdar 173 fylgdir með 304
einstaklinga. Afturkölluð mál voru
57 þar sem 84 einstaklingar áttu í
hlut en einnig sá stoðdeildin um mót-
töku á 17 einstaklingum sem voru
sendir til Íslands á grundvelli Dyfl-
innarreglugerðarinnar frá öðrum
ríkjum Evrópu,“ segir í skýrslunni.
Greiningardeild embættisins
vann einnig að fjölda verkefna eða
alls tæplega 1.300 málum í fyrra.
Hún vann m.a. áhættugreiningar
vegna loftrýmisgæslu á vegum Atl-
antshafsbandalagsins (NATO),
greiningar tengdar verkefnum sér-
sveitar ríkislögreglustjóra auk fjölda
áhættugreininga vegna komu er-
lendra ráðamanna og þjóðhöfðingja.
Í skýrslu ríkislögreglustjóra
eru birtar upplýsingar úr atvikaskrá
lögreglunnar vegna slysa og áverka
og annarra óhappa sem lög-
reglumenn verða fyrir í störfum
sínu. Þar má m.a. sjá að lög-
reglumenn hlutu áverka eftir högg í
52 tilfellum og í átta tilvikum urðu
lögreglumenn fyrir meiðslum af
hvössum eða beittum hlutum.
Af heildarstarfsmannfjölda
embættis ríkislögreglustjóra í fyrra
voru 24 kvenkyns og 116 karlkyns
starfsmenn. Kynjahlutföll eftir
starfsstigum leiða í ljós að hæst var
hlutfall kvenkyns lögreglumanna
meðal lögreglufulltrúa eða 15%, 14%
aðstoðaryfirlögregluþjóna og 6% að-
alvarðstjóra voru konur.
Neyðarstigi lýst yfir
fimm sinnum í fyrra
Morgunblaðið/Kristinn Magnússon
Lögregla Settar voru nýjar merkingar á ökutæki lögreglu. Eiga þau að
vera eins sýnileg og mögulegt er án þess að hafa truflandi áhrif á umferð.
Fjarskiptamiðstöð lögreglunnar
svaraði 91.222 símtölum á sein-
asta ári, sem er töluverð fjölgun
frá árinu á undan og samsvarar
það um 250 símtölum á hverjum
einasta degi að jafnaði. ,,Líkt og
undanfarin ár skapast mikið
símaálag vegna samskipta við
erlenda ferðamenn sem lenda í
vandræðum víðs vegar um land-
ið. Sú breyting varð að Neyð-
arlínan afgreiðir nú hluta slíkra
mála í samvinnu við FMR.
Vinna tengd vöktun á sam-
félagsmiðlum heldur áfram að
aukast en fleiri eru farnir að
nýta sér þá leið til að ná sam-
bandi við lögreglu,“ segir í árs-
skýrslu ríkislögreglustjóra.
Breytt var um vaktkerfi í apríl. Í
fyrra var tekið upp valfrjálst
kerfi hjá miðstöðinni þar sem
starfsmenn geta valið og haft
áhrif á vinnutíma sinn og frí-
tíma. Kerfið býður upp á átta
tíma vaktir í miðri viku en 12
tíma vaktir um helgar.
91.222
símtöl í fyrra
FJARSKIPTAMIÐSTÖÐIN