Skessuhorn - 30.03.2016, Blaðsíða 12

MIÐVIKUDAGUR 30. MARS 201612
Borgnesingar hafa í sögu bæjar síns
lagt nokkra rækt við menningar-
starf. Snemma fór tónlist og leik-
list að skipta þá máli, en sá áhugi
fann sér einkum farveg innan Ung-
mennafélagsins Skallagríms. Félagið
var stofnað árið 1916 og fagnar því
aldarafmæli í ár. Skóla- og kirkju-
starf hefur að auki verið farvegur
tónlistariðkunar Borgnesinga í ár-
anna rás.
Húsnæði Barnaskóla Borgar-
ness, sem reist var árið 1913, var
helsti vettvangur tónlistar- og leik-
starfs fyrstu árin í sögu bæjarins, eða
þangað til félagar í Skallagrími reistu
sér samkomuhús árið 1932 við hlið
skólans. Samkomuhúsið varð eftir
það aðalsamkomustaður Borgnes-
inga fram eftir 20. öld.
Um miðja öldina var menningar-
lífið í Borgarnesi í miklum blóma.
Hér verður gripið niður í nokkra
þætti sem greina frá því. Frásögn
þessi er hluti af Sögu Borgarness
sem kemur út á næsta ári.
Barnakór Borgarness
slær í gegn
Börn í Borgarnesi fengu snemma
að kynnast tónlist og söng og það
hefur að líkindum hvatt þau áfram
á söngsviðinu. Frá 1923 varð söng-
ur t.d. hluti af kennslu Barnaskóla
Borgarness. Meðal þeirra sem sáu
um söngkennslu fyrstu árin voru
Jónas Kristjánsson bílstjóri og Guð-
rún Jónsdóttir frá Valbjarnarvöllum.
Bæði voru virk í félagsstarfi þar sem
söngur var í hávegum hafður, Jón-
as í Umf. Skallagrími og Guðrún í
kirkjustarfi.1
Þegar Björgvin Jörgensson var
ráðinn kennari við barnaskólann
árið 1938 var honum m.a. ætlað það
verkefni að kenna börnum söng.
Björgvin beitti sér fyrir því að stofn-
aður yrði barnakór, en hann var ein-
staklega laginn kórstjóri og braut-
ryðjandi sem stjórnandi barnakóra
hér á landi. Í kórnum voru um 30
börn, bæði drengir og stúlkur, og
kom hann fram opinberlega í Borg-
arnesi, á Akranesi og í Reykjavík. Í
maí 1945 fór hann í söngferðalag
til Reykjavíkur og kom fram á tón-
leikum í Gamla bíói. Þann 8. maí
átti kórinn að syngja í Ríkisútvarp-
inu, en sama dag bárust fréttir af því
að styrjöldinni í Evrópu væri lokið.
Raskaðist því dagskrá útvarpsins af
þeim sökum. Kórinn söng þó á end-
anum í útvarpinu eins og ráðgert
hafði verið. Mikil læti voru í Reykja-
vík þetta kvöld og ekki auðvelt að
koma börnunum heim að tónleik-
um loknum.2
Árið eftir fór kórinn aftur til
Reykjavíkur og söng þá bæði á tón-
leikum í Gamla bíói og í Ríkis-
útvarpinu. Í blaðagrein um tón-
leikana sagði að „sérstakan fögnuð
[hefði vakið] einsöngur 15 ára gam-
allar telpu, Kristínar Jónasdóttur.“ 3
Kristín, síðar kaupmaður í Borgar-
nesi, var dóttir Jónasar Kristjánsson-
ar. Jón Ben Ásmundsson söng líka
einsöng með kórnum og vakti söng-
ur hans ekki síður athygli. Hann og
systkini hans áttu síðar eftir að setja
mark sitt á sönglífið í Borgarnesi,
m.a. í leikritum Umf. Skallagríms.
Kristín átti að auki eftir að syngja
við ýmis tækifæri í bænum á næstu
árum og starfa með Kirkjukór Borg-
arness.
Öflugir söngmenn í
ungmennafélaginu
Einn af forystumönnum Umf.
Skallagríms á fyrri hluta 20. aldar
var Friðrik Þorvaldsson hafnarstjóri
Borgarneshafnar, en hann hafði
mikinn áhuga á tónlist. Væntan-
lega hefur það verið vegna áhrifa frá
honum og bræðrunum Guðmundi
og Jónasi Kristjánssonum að fyrstu
áratugina hófust allir fundir í Skalla-
grími á söng. Guðmundur og Jón-
as voru góðir söngmenn og höfðu
mikinn áhuga á tónlist. Um miðj-
an þriðja áratuginn fór Guðmund-
ur, ásamt Þórði Kristleifssyni frá
Stóra-Kroppi, til Þýskalands í söng-
nám. Að því loknu fór Guðmund-
ur til Bandaríkjanna þar sem hann
starfaði sem söngvari, m.a. í Chi-
cago og New York. Í seinni heims-
styrjöldinni tók hann þátt í starfi
deildar innan Bandaríkjahers sem
sá um að skemmta hermönnum.
Það má því segja að tónlistarlífið
sem ungmennafélagið stóð fyrir hafi
hvatt félagsmenn til dáða. Kirkjukór
Borgarness naut líka góðs af starfi
félagsins, en sumir af bestu söngvur-
um kórsins kynntust söng á fundum
og skemmtunum á vegum þess.
Tónlistaráhuginn í ungmenna-
félaginu leiddi til þess að félagið
keypti píanó. Söngur kom einnig til
umræðu á félagsfundum. Í ársbyrj-
un 1917 gerði Jónas Kristjánsson
t.d. að umtalsefni lélega kirkjusókn,
en hann taldi að ein af ástæðum fyr-
ir henni væri hvað söngur kirkju-
kórsins á Borg væri slæmur. Bar
Jónas fram tillögu um að reynt yrði
að bæta söng kórsins og var kosin
þriggja manna nefnd til að athuga
málið.4 Engum sögum fer af störf-
um nefndarinnar eða hvort henni
tókst að bæta sönginn. Vandi hans á
þessum tíma var vafalaust sá að þar
skorti þekkingu á tónlist. Líklegt
er að úr hafi ræst þegar Hallgrímur
Þorsteinsson, söngkennari og tón-
skáld, tók að sér kórstjórn árið 1920,
en þetta sama ár flutti hann í Borg-
arnes til að starfrækja þar bakarí.
Það er óhætt að segja að söng-
líf í Borgarnesi hafi verið í mikl-
um blóma um miðja öldina því auk
barnakórsins voru starfandi kirkju-
kór og karlakór. Karlakór Borgar-
ness er fyrst nefndur í dagblöðum
árið 1938, en af þeim fáu heimild-
um sem til eru virðist hann hafa ver-
ið starfræktur fram eftir fimmta ára-
tugnum. Stjórnandi hans var Hall-
dór Sigurðsson, síðar sparisjóðs-
stjóri Sparisjóðs Mýrasýslu. Karla-
kórinn kom fram á ýmsum manna-
mótum, t.d. héraðsmótum UMSB.
Kirkjukór Borgarness var aftur á
móti stofnaður í mars 1942 og starf-
ar enn. Hann er sá kór sem lengst
hefur starfað í bænum.5
Einnig var stofnaður kvartett í
Borgarnesi um svipað leyti og karla-
kórinn starfaði. Hann kallaði sig
Hörpukvartettinn og var skipaður
fjórum Borgnesingum sem höfðu
vakið talsverða athygli fyrir söng
sinn. Þetta voru bræðurnir Hall-
dór og Jón Sigurbjörnssynir, Eðvarð
Friðriksson og Ragnar Jónsson. Eð-
varð og Halldór sungu tenór, en Jón
og Ragnar bassa. Stjórnandi kvar-
tettsins var Friðrik Þorvaldsson, en
undirleikari var Unnur Gísladóttir.
Hörpukvartettinn kom m.a. fram á
75 ára afmælishátíð Borgarness, 21.
mars 1942 sem fram fór í samkomu-
húsinu. Kvartettinn var undir áhrif-
um frá MA-kvartettinum á Akureyri
sem var afar vinsæll á þessum tíma
á Íslandi.6
Danshljómsveit
Borgarness
Haustið 1945 fóru þrír ungir menn
í Borgarnesi, þeir Þorsteinn Helga-
son, Sigurður M. Pétursson og
Reynir Karlsson, að æfa saman á
hljóðfæri með það að markmiði að
stofna danshljómsveit. Þorsteinn lék
á harmonikku, Sigurður á píanó og
Reynir á trommur. Þeir fengu afnot
af gömlu píanói og trommusetti sem
Saga Borgarness:
Menningarlífið í Borgarnesi um miðja 20. öld
Barnakór Borgarness í Bíóhöllinni á Akranesi, sennilega árið 1945. Aftari röð f.v. María Ásbjörnsdóttir, Þórey Sveinsdóttir, Hulda Þórarinsdóttir, Elva Björk Hjartardóttir,
Sigríður Jónsdóttir, Þóranna Sigurðardóttir, Reiðar Jóhannsson, Jón Þór Karlsson, Björgvin Jörgensson stjórnandi, Sigfús Sumarliðason, Ólafur Sigurðsson, Dóra
Ásbjörnsdóttir, Mary Marinósdóttir, Jón Ben. Ásmundsson, Kristín Jónasdóttir og Gunnar Sigurðsson. Fremri röð f.v. Sigríður Bachmann, Ólöf Sigurðardóttir, Bára
Daníelsdóttir, Ása Ólafsdóttir, Kristín Sólveig Jónsdóttir, Hreinn Halldórsson, Örn Símonarson, Grétar Ingimundarson, Roy Ólafsson, Erna E. Marinósdóttir, Málfríður
Sigurðardóttir, Ingibjörg Magnúsdóttir, Bjarni G. Sigurðsson og Valdimar Ásmundsson. Ljósm. Árni Böðvarsson/Héraðsskjalasafn Borgarfjarðar.
Auglýsing tónleika Hörpukvartettsins í Borgarnesi 13. maí 1940.
Danshljómsveit Borgarness. F.v. Þórleifur Grönfeldt píanó, Hreinn Halldórsson gítar, Þorsteinn Helgason saxófónn, Bjarni G.
Sigurðsson trommur, Sigurður Már Pétursson harmonikka. Ljósm. Héraðsskjalasafn Borgarfjarðar.