Skessuhorn - 12.07.2017, Page 24

MIÐVIKUDAGUR 12. júlÍ 201724
Í Borgfirðingabók 2017 er birt frá-
sögn Helgu laufeyjar Hannesdótt-
ur fyrrum húsfreyju í Brekkukoti í
Reykholtsdal um Gest Ingvar Ólafs-
son. Gestur þessi var fæddur að Vil-
mundarstöðum í sömu sveit í októ-
ber 1877. Hann var af sumum tal-
inn vanheill andlega og líkamlega
og alinn upp á kostnað sveitarinnar.
Hann bjó fyrst að Vilmundarstöð-
um, þá í Reykholti í skjóli séra Ein-
ars Pálssonar en síðustu 31 árin á
Hurðarbaki eftir að séra Einar lét af
prestskap og flutti árið 1930. Helga
laufey var ung að árum þegar hún
kynntist þessum hægláta manni
sem Gestur var, en hann hafði fyr-
ir dægrastyttingu að heimsækja fólk
á næstu bæjum. En gefum Helgu
laufeyju orðið þar sem hún minnist
Gests með fallegum orðum:
Ég hef varla verið nema fimm ára
gömul þegar ég fékk fyrst að fara til
Reykholtskirkju með foreldrum mín-
um. lítið man ég nú frá þeirri för en
þó er ein minning sem ég man und-
urvel enn í dag. Ég stóð hjá móður
minni á hellulögðu gólfinu í gang-
inum á prestssetrinu, hún beygði sig
niður og klæddi mig í nýgerða ís-
lenska sauðskinnsskó með rósalepp-
um í þegar hurð
beint inn af
ganginum opn-
aðist. út gekk
maður, meðal-
maður á hæð,
s a m s v a r a n d i
þrekinn í gráum
fötum með gráa
prjónahúfu á
höfði, í gráum
sokkum, girtum
utanyfir buxna-
skálmarnar. Sitt á hvorum hand-
legg bar hann stóra vatnsskjólu með
stórum trékilp. Mamma rétti sig upp,
rétti manninum höndina og mælti:
„Sæll Gestur minn“. „Sæl,“ svaraði
hann, en svo lágt að varla heyrðist,
svo rétti hann mér höndina til heilsu.
Hún bar þess greinilega vott að hafa
oft komist í kynni við kulda og kulda-
bólgu. Gestur hvarf fram úr göngun-
um en ég stóð við hlið mömmu hálf
smeyk. „Hver er þetta?“ spurði ég.
„Ég skal segja þér það seinna,“ svar-
aði mamma.
Seinna heyrði ég svo að Gest-
ur hefði átt heima að Vilmundar-
stöðum og hefði verið á sveitinni og
hefði verið í hjásetu þegar prestur-
inn sr. Einar Pálsson, sem þá þjón-
aði Reykholti hefði komið til hans.
Eitthvað líkaði presti ekki aðbúnað-
ur Gests, tók hann heim með sér og
hafði hann á sínu heimili þar til hann
hætti að búa. Ekki tók prestur með-
lag frá sveitinni fyrir Gest á meðan
hann dvaldi hjá honum en sagði að
hann ynni fyrir sér.
Ég heyrði þess getið að vel hefði
farið um Gest í Reykholti. Tvær aldr-
aðar konur voru á prestssetrinu og
var því viðbrugðið hve vel þær höfðu
þjónað Gesti. Börn sr. Einars og jó-
hönnu voru sjö: Eggert, síðar læknir
í Borgarnesi, Ingibjörg, kaupkona í
Reykjavík, Gunnlaugur Briem, guð-
fræðingur, Svanbjört, gift í Reykja-
vík, Valgerður, hjúkrunarkona og frú
í Kalmanstungu, Páll, framkvæmda-
stjóri í Reykjavík og Vilhjálmur, síðar
bóndi á laugarbökkum í Ölfusi.
Árin liðu.
Næstu ár kom Gestur stöku sinn-
um á heimili foreldra minna, var hon-
um jafnan vel tekið og veittur beini
eins og öðrum er að garði bar. Þótt
mamma vildi láta Gest sitja til borðs
með heimilisfólkinu baðst Gestur
undan því, vildi heldur sitja einn í
einhverju horni og vera skammtað
sér á disk. Ávallt spurði Gestur frétta,
og sagði fréttir ef einhverjar voru.
Einnig gáði Gestur alltaf inn í öll úti-
hús, ýmist þegar hann fór eða kom.
Eitt sinn er Gestur kom brá pabbi á
glens við hann og mælti: „Er Gunn-
laugur ekki stundum að taka utan um
kaupakonurnar og kitla þær?“ Gest-
ur reyndi að dylja bros er færðist yfir
andlitið, svo mælti hann: „jú og Palli
líka“.
Gunnlaugur Briem útskrifað-
ist sem guðfræðingur, hugðist hann
gerast aðstoðarmaður föður síns og
taka síðar við af honum. Um vorið
var messa í Reykholtskirkju. Gunn-
laugur steig í stólinn og hélt ágæta
ræðu. Ein var sú setning sem festist
mér sérstaklega í minni og finnst hún
ennþá geta náð til okkar allra. Gunn-
laugur kvaðst hafa mætt konu á götu
og spurt hana: „Hvort heldur þú að
heimurinn sé að batna eða versna?“
Konan svaraði: „Ég geri mitt besta til
að hann batni, en hvað gerir þú?“
Þetta var Gunnlaugs fyrsta og síð-
asta messa í Reykholti. Skömmu síð-
ar skrapp hann til Reykjavíkur en lést
í þeirri för. Það var föður hans, sem
og öllum öðrum mikið áfall og ákvað
Einar þá að hætta prestskap og flytja
til Reykjavíkur.
Um vorið 1930, var það einn
morgun að faðir minn bjó sig að
heiman, ætlaði á fund. Þó ég væri
ekki nema tíu ára sá ég að bæði
pabbi og mamma voru óvenju döp-
ur í bragði. Það væri sem þungar
áhyggjur hvíldu á þeim, ég fór að
spyrja hverju þetta sætti. „Það á að
bjóða hann Gest upp,“ var svarið.
„Bjóða hann Gest upp, það gat ekki
átt sér stað,“ hugsaði ég. Ég hafði
aðeins heyrt talað um uppboð þegar
einhver hætti að búa og flestar eign-
ir þeirra voru þá seldar þeim sem
hæst buðu. Það gat ekki átt sér stað
að það ætti að selja hann Gest. Ég
hljóp til mömmu, hjá henni fékk ég
ávallt skýr og greinargóð svör. „Eins
og þú veist væna mín,“ svaraði hún,
„er sr. Einar að hætta að búa og flytja
til Reykjavíkur, ekki getur hann farið
með Gest þangað, hann var áður á
sveitinni og nú verður hann að fara
þangað aftur. Á fundinum sem pabbi
þinn er að fara á, á að gera út um það
hver tekur Gest.“ Venjan er sú að
sá sem vill taka heimilislausan ein-
stakling að sér fyrir lægsta verð, fær
hann. Komu pabba var beðið með
óþreyju. Þegar hann kom heim sagði
hann að Gestur færi að Hurðarbaki,
Þorsteinn ætlar að taka hann gegn
því að hann verði þá skattfrír. Mér
virtist allir vera ánægðir með þessi
málalok, töldu Guðrúnu konu Þor-
steins góða konu sem líkleg væri til
þess að reynast Gesti vel. Guðrún
var hin mesta þrifnaðar- og mynd-
armanneskja, hún var mjög góð
saumakona, saumaði meðal annars
karlmannsföt sem fóru mjög vel.
Nokkru síðar sást til mannaferða á
þjóðveginum, það var verið að flytja
Gest á sitt nýja heimili. Nú var Gest-
ur orðinn einn af okkar næstu ná-
grönnum og var það til æviloka. Nú
kom Gestur oftar en áður, stundum
bara til okkar, stundum í leiðinni er
hann var að fara eitthvað lengra.
Ég held að það hafi verið föst venja
hans að fara í nokkuð langa göngu-
túra á sunnudögum, kom hann þá í
heimsókn á nokkra bæi. Ávallt gekk
hann þá beina línu, jafnvel þó sú
væri blautari en önnur skammt frá.
Alls staðar sem ég þekkti til var Gesti
vel tekið og honum veittur beini sem
öðrum er að garði bar. Ein var sú för
sem ég man að Gestur fór ríðandi,
það var í Rauðsgilsrétt á haustin og
rak hann þá féð heim með heima-
mönnum.
Um þessar mundir var ég og mitt
fólk tíðir gestir við Hurðarbaks-
hver, þvoðum þar þvott og bökuðum
brauð. Þegar ég var tíu ára féll það í
minn hlut að þvo sokkaplögg og fara
með brauð í hverinn ríðandi á hesti.
Voru þau þvegin á þann hátt að þau
voru klöppuð með spýtu á stórum
steini við hverinn og síðan skoluð á
milli þar til hreint vatn rann úr þeim.
Brauðin voru bökuð í pottpotti er
rúmaði um það bil níu lítra. Fyrst
voru sokkarnir settir í strigapoka og
þar ofan á potturinn með brauðinu
og síðan bundið fyrir. Erfiðast var
að komast á hestbak með pokann, að
vísu voru þar góðar bakþúfur og ég
á þægum hesti. Stundum var bróðir
minn, sem var fimm árum yngri en
ég, látinn fara með mér. Kom ég þá
pokanum upp á hnakkkúluna og gat
hann þá stutt við pokann meðan ég
klifraði á bak fyrir aftan hann. Þetta
vandamál var þó úr sögunni ef ein-
hversstaðar sást til Gests. Hann kom
alltaf og rétti mér pokann á bak.
Sömuleiðis þegar mamma var að
þvo þvottinn, var oft erfitt að spenna
hestinn fyrir vagninn, sem þá var
orðinn fullur af rennblautum þvotti.
Ávallt kom Gestur ef hann var ein-
hversstaðar í nánd, hinkraði þar til
hún var búin og hjálpaði henni svo
að spenna vagninn fyrir.
Ávallt er maður sá til Gests á
Hurðarbaki var hann eitthvað að
starfa. Hann rakaði með heimafólki
á túnum og engjum, mokaði hest-
hús og margt fleira. Oftast man ég
þó eftir Gesti er hann var að þvo
sokkaplögg við hveralækinn. Ekki
gerði hann það eins og við, að klappa
þau á steini, heldur lá hann á hnján-
um á steini út í læknum og nuddaði
þau svo á milli handanna og skolaði
þau svo á milli í læknum. Gestur var
ávallt hægur og prúður, talaði mjög
lágt og aldrei heyrði ég hann segja
hnjóðsyrði um nokkurn mann.
Ég hygg að mjög vel hafi farið um
Gest á Hurðarbaki. Allan fatnað á
Gest saumaði Guðrún sjálf úr nýju
efni, ekki fóru föt Gests síður vel en
önnur er Guðrún saumaði og allt-
af eftir þeirra tíma tísku, utan þess,
að jakkinn var hnepptur upp í háls.
Þess óskaði Gestur sjálfur, fannst
það hlýrra.
Ég man hvað það var gaman á jóla-
dagsmorgni að sjá Gest koma fram
á brekkubrúnina fyrir ofan bæinn í
Brekkukoti í nýsaumuðum og press-
uðum fötum eftir Guðrúnu, með
nýja húfu sem hann sagði að hún
hefði gefið sér í jólagjöf. Einnig var
hann nýklipptur og rakaður. Bjarni
sonur Þorsteins stundaði klipping-
ar í sveitinni um langt skeið og naut
Gestur þess ekki síður en aðrir.
Gestur lagaði á sér nýju húfuna,
dustaði rykið af nýju fötunum eft-
ir gönguferðina áður en hann gekk
heim að bænum og bauð gleðileg
jól.
Einn var sá vinur er Gestur átti,
heimilishundurinn Skuggi. Ávallt
kvaðst Guðrún þurfa að skammta
þeim samtímis, sinn á hvorn diskinn,
annars gaf Gestur Skugga af mat sín-
um meira en góðu hófi gegndi. Eitt
sinn kom Gestur og var mjög dauf-
ur í bragði, loks stundi hann upp:
„Skuggi er dauður, hann varð undir
bíl.“ Næst er Gestur kom var hann
hress og glaðlegur á svipinn. „Það
er kominn nýr hvolpur,“ sagði hann.
Mamma spyr: „Hvernig er hann á
litinn og hvað heitir hann?“ „Hann
er svartur og heitir Skuggi,“ svarar
Gestur og andlitið ljómaði af gleði.
Ekki var þessi Skuggi síður fylgi-
spakur en sá fyrri, helst vildi hann
sitja við fætur Gests ef hann kom
einhversstaðar, þá laumaði Gestur til
hans bita og bita eða að hann laum-
aði bita í vasa sinn og gaf honum
þegar þeir komu út.
Þegar bræður mínir eignuðust bíl
fannst þeim gaman að bjóða Gesti í
bíltúr. Ef þeir keyrðu eftir dalnum
og sáu Gest á gangi í hlíðunum milli
bæja, stoppuðu þeir þegar þeir voru
komnir á móts við hann, flautuðu og
buðu honum í bíltúr. Hraðaði hann
sér þá til þeirra en aldrei vildi hann
að þeir keyrðu hann lengra en að af-
leggjaranum heim að Hurðarbaki.
Þegar Þorsteinn og Guðrún hættu
búskap á Hurðarbaki tók Bjarni son-
ur þeirra og tengdadóttirin Sigríð-
ur Sigurjónsdóttir við búi. Þau Þor-
steinn og Guðrún dvöldu áfram á
Hurðarbaki og einnig Gestur. Ávallt
virtist mér Bjarni víkja vel að Gesti.
Eitt sinn spurði pabbi Gest glettn-
islega: „Hvor er nú betri nýja eða
gamla frúin?“ Hann svaraði: „Sig-
ríður er góð en Guðrún er betri“.
Eitt sinn kom Gestur í heim-
sókn og var þá svo niðurdreginn að
við höfðum aldrei séð hann eins.
Mamma gekk til hans og mælti:
„Er þér að verða illt Gestur minn?“
Gestur draup höfði og seildist eftir
vettlingi í vasa sinn og þurrkaði með
honum tárin sem runnu niður vang-
ana, svo leit hann upp, bláu augun
hans voru svo full af hryggð að ég
gleymi því aldrei. Svo stundi hann
upp: „Hún Guðrún er dáin“.
lengi fóru Bjarni og Sigríður
með Gest á jólatrésskemmtun sem
kvenfélagið gekkst fyrir að haldið
var í Reykholti eða logalandi. Ég
man hversu barnslega glaður Gest-
ur var er hann gekk í kringum jóla-
tréð sem prýtt var marglitum jóla-
kertum og skrauti. Þarna skemmti
hann sér með börnunum og fólkinu
úr byggðinni. Svo var það dag einn
að Gestur kom heim og við vorum
eitthvað að vinna við fjárhúsin, það
var létt yfir mannskapnum og eitt-
hvað verið að gera að gamni sínu.
Gestur tók því vel, virtist óvenju
léttur í skapi.
Þremur dögum síðar var Gestur
að keyra drasl í hjólbörum frá bæn-
um eins og vani hans var, en skilaði
sér ekki heim, var þá farið að svipast
um eftir honum, hann fannst þá lát-
inn við hjólbörurnar, en Skuggi stóð
hjá og ýlfraði sáran.
Gestur, sem aldrei hafði unnið fyr-
ir kaupi, var svo ríkur að geta tekið
á sig stóran krók til að rétta þreyttri
nágrannakonu eða lítilli telpu hjálp-
arhönd þegar þær þurftu á að halda.
Hann sem aldrei hafði átt nema föt-
in sín og matinn sem hann fékk, var
svo ríkur að hann gat gefið svarta
ferfætta vini sínum jafnvel meira
af mat sínum en góðu hófi gegndi.
Hann var nú sofnaður í hinsta sinn
við barm ættjarðarinnar á jörðinni
sem hann hafði dvalið svo lengi á.
útför Gests var gerð frá Reyk-
holtskirkju í góðu veðri á kostnað
hreppsins. Hreppsnefndarmennirn-
ir sjálfir báru hann til grafar. Sveit-
ungarnir margmenntu með Gesti
þessa hinstu för, hann var jarðsettur
norðan við kirkjuna.
Nóttina áður en Gestur lést,
dreymdi Svein bróður minn að
Gestur kæmi til sín og segði: „Viltu
nú ekki lofa mér að vera hjá þér því
nú get ég ekki verið lengur á Hurð-
arbaki.“
Daginn eftir frétti hann af láti
Gests. Næsta vetur dreymdi hann
Gest oft og ávallt var hann að biðja
hann um að fá að vera en það væri
nú orðið lítið sem hann gæti gert, en
það sem hann gæti, skildi ekki vera
ógert.
Þann 22. apríl 1963 fæddist þeim
Geirlaugu og Sveini í Ásgarði dótt-
ir á sjúkrahúsinu á Akranesi. Ég fór
með bróður mínum að sækja þær
mæðgur. Á leiðinni spurði ég Svein
hvort hann myndi láta hana heita
eftir Gesti? „Það er nú það,“ svar-
aði Sveinn „það er bara svo vont að
breyta Gestsnafninu í kvenmanns-
nafn.“ „Ekki nema það væri Gest-
rós eða Gestrún,“ svaraði ég. Nótt-
ina eftir dreymdi mig að ég stæði á
kirkjutröppunum í Reykholtskirkju,
á norðvesturhorni þeirra fannst mér
Gestur standa. Mér fannst hann vera
í skyrtu einni fata, hún var grárönd-
ótt, með lista að framan saumað nið-
ur að miðju en fall fyrir neðan, í háls-
málinu var líning, mér fannst skyrt-
an síð og náði honum niður undir
hné. Bogi var á hliðunum bæði á aft-
ur og framstykki. Mér fannst Gest-
ur vera glaður og brosandi og segja
við mig: „Nú gerði ég það gott, ég
fór út á Akranes og fékk mér rimlar-
úm til að sofa í því ég get ekki sofið
í kistunni minni lengur.“ litla stúlka
bróður míns var skírð Gestrún.
Helga Laufey Hannesdóttir
Minningar um Gest
Greinarhöfundur;
Helga Laufey
Hannesdóttir í
Brekkukoti.
Hópmynd frá Reykholti 1925. Gestur fyrir miðri mynd. Aftasta röð: Sr. Einar Pálsson, Jóhanna Eggertsdóttir kona hans, Páll
sonur þeirra, Guðrún Jónsdóttir frá Seljavöllum, Guðrún Tómasdóttir frá Gegnishólum, Vilhjálmur prestssonur, Svava Þor-
kelsdóttir frá Hraundal, Sumarliði Sigmundsson frá Gróf og Ásmundur Ólason úr Reykjavík.
Miðröð: Valgerður prestsdóttir, Gestur Ólafsson, Guðrún Þorgeirsdóttir úr Reykjavík, Helga Rósinkarsdóttir af Vestfjörðum
og Gunnlaugur prestssonur.
Fremsta röð: Eyjólfur Eyfells listmálari, situr með Jóhann son sinn, Ingibjörg prestsdóttir kona Eyjólfs, situr með Einar son
sinn, Svanbjörg prestsdóttir, situr með Harald son sinn, Helga Pálsdóttir systir prests, Sigríður Guðmundsdóttir úr Reykjavík.
Mynd fengin úr bókinni Reykholtssystkinin sem gefin var út í tilefni ættarmóts 7.–8. júní 2008.