Tímarit Máls og menningar - 01.03.2002, Blaðsíða 44

Vigfús Geirdal
Smábæjarlöggan og rithöfundurinn
skutust upp á stjörnuhimininn
Kurt Wallander og Henning Mankell
Við drögum gjarnan upp þá hleypidómafullu
mynd af Svíum að þeir séu einstrengingslegir
kerfiskarlar og gjörsneyddir allri kímnigáfu. Það
er reyndar ekki laust við að Svíar hafi líka þessa
mynd af sjálfum sér, ef marka má lærða bók
þjóðfræðipófessorsins Áke Dauns, Svensk
menta/itet.
I Ijósi þessa kann það að virðast undarlegt að
sú sögupersóna sem sænskir iesendur hafa
tekið mestu ástfóstri við, yfirlögregluþjónninn
Kurt Wallander í skánska smábænum Ystad, er
eiginlega eins ólíkur þessari staðalmynd okkar
af meðalsvíanum og hugsast getur.
Þrátt fyrir allt er þó ástæða til að ætla að þeir
elski þessa breysku smábæjarlöggu fremur
vegna þess að þeir geta svo auðveldlega sam-
samað sig persónu hennar heldur en af því að
eðlishættir hennar séu fullkomin andstæða
sænskrar þjóðarsálar.
Meira en þriðji hver Svíi hefur
lesið a.m.k. eina Wallanderbók
Engar skáldsögur hafa selst jafn vel í Svíþjóð,
hvorki fyrr né síðar, og sögurnar um Wallander.
Bækurnar hafa selst í milljónum eintaka, það er
biðröð eftir þeim á bókasöfnum og yfir sumar-
leyfistímann eru notuð eintök nánast ófáanleg I
fornbókaverslunum.
Samkvæmt könnun sem Gallup í Svíþjóð
gerði skömmu eftir að síðasta bókin kom út
árið 1999 hefur meira en þriðji hver Svíi lesið að
minnsta kosti eina bók í röð alls níu skáldsagna
um þennan brokkgenga en þó þrjóska yfirlög-
regluþjón í Ystad. Um æsilega baráttu hans við
glæpamenn af ólíku tagi sem honum tekst
alltaf að koma upp um þrátt fyrir alls konar
skelfileg mistök; um einmanalegt einkalíf hans,
óholla lifnaðarhætti og fögur fyrirheit um að
hefja heilsusamlegra líferni á morgun; um erfitt
samband hans við fyrrverandi eiginkonu, enn
flóknari og sárari tengsl við rúmlega tvítuga
dóttur og ekki síður við aldraðan föður, eins
konar kolaportsmálara sem málar sömu mynd-
ina aftur og aftur; um áhuga hans á óperum,
vonlítil ástarsambönd og stöðugan ótta við allt
það er plagað getur fráskilinn, miðaldra karl-
mann: hjartað, blöðruhálskirtilinn, sykursýki
o.s.frv.
Það er áreiðanlega ekki síst þessi mannlegi
ófullkomleiki Wallanders sem höfðað hefur
hvað sterkast til lesenda, hvort heldur það er í
Svíþjóð, Þýskalandi eða Bretlandi.
En eflaust á það líka sinn þátt í vinsældun-
um, um leið og það vitnar um þær, að fimm
sagnanna hafa þegar verið kvikmyndaðar (nú
síðast Villuspor og Fimmta konarí) með hinum
kunna sænska leikara, Rolf Lassgárd, í hlutverki
Wallanders. I hugum margra hafa Lassgárd og
Kurt Wallander orðið ein og sama persónan.
Þegar öllu er á botninn hvolft kann þó skýr-
ingin á hylli Wallanders að liggja í því að bæði
hann og skapari hans, rithöfundurinn Henning
Mankell, eru af þeirri fyrirferðarmiklu eftir-
sem
stríðskynslóð sem upp á ensku er oft kennd við
'beibíbúm' en víða líka við ártalið '68.
Henning Mankell
Leikhúsmaðurinn og rithöfundurinn Henning
Mankell fæddist í Stokkhólmi 3. febrúar 1948.
Hann ólst upp hjá föður sínum í smábænum
Sveg í Hárjedalen í Norður-Svíþjóð til sautján
ára aldurs er hann hvarf aftur til Stokkhólms og
gerðist aðstoðarmaður leikstjóra í Statsteatern,
hugsanlega í trássi við vilja hins löglærða föður
síns.
Uppvöxtur Mankells í Harjedalen, sem liggur
milli Dalanna, Jámtlands og Noregs hefur auð-
sýnilega haft töluverð áhrif á ritverk hans, ekki
síst barnabækurnar um drenginn Jóel. Þá er
einnig freistandi að ætla að flókin og viðkvæm
tengsl þeirra Jóels og Kurts Wallanders við feð-
ur sína eigi sér rætur í sambandi þeirra
Mankellfeðga.
Faðir Hennings Mankells var 'háradshövd-
ing' í Hárjedalen, með öðrum orðum sýslumað-
ur eða héraðsdómari. Þeir feðgar eru annars af
mikilli og kunnri tónlistarætt í Svíþjóð.
Mankell varð tvítugur á því sögulega ári
1968, heigðist til róttækni og tók að skrifa og
leikstýra leikþáttum sem höfðu þann göfuga til-
gang að svipta grímunni af samfélaginu. Eigin-
legur rithöfundarferill hans hófst þó fyrst árið
1973 með útkomu skáldsögunnar Bergspráng-
aren, verkalýðsrómans sem gerist árið 1910,
að þó nokkrum hluta í sænska skerjagarðinum.
Bótcin hlaut góða dóma gagnrýnenda en
vakti að öðru leyti ekki mikla athygli, enda að-
eins ein af fjölmörgum í heldur keimlíkri flóru
félagslega meðvitaðra skáldsagna á þessum
árum. Hún þykir þó hafa elst býsna vel, sem
ekki verður kannski sagt um allar afurðir þess-
ara ára.
Það var í takt við tíðarandann að Mankell
fékk snemma áhuga á Afríku og þriðja heimin-
um. Árið 1972 fór hann í sína fyrstu Afríkuför
og dvaldi í Zambíu í tvö ár. Upp úr þeirri reynslu