Tímarit Máls og menningar - 01.03.2002, Blaðsíða 56

til að hún geti „orðið mönnum dálítið sýnishorn
af umburðarlyndi, sanngirni og sannleiksást
vísindakvenna". (65). Þar með er sleginn
írónískur tónn og greinilegt að Sigrún ætlar sér
ekki að gefa eftir í neinu. (framhaldinu heldur
hún fram rétti sínum til að fjalla á prenti um efni
sem snerti vísindi og skiptar skoðanir séu um
án þess að umfjöllunin sé vísindaleg, heldur
reist á hennar eigin lífsskoðun og lífsreynslu. í
lokin víkur hún að flótta ungra stúlkna úr sveit-
unum og þeim úrræðum sem Björg hafði mælt
með. Þar snýr hún dæmisögunni úr landnám-
inu við með eftirfarandi hætti:
Jeg vildi miklu fremur minna ungar stúlkur á,
að þær eru líka afkomendur kvenna, sem
fylgdu þessum sömu mönnum út á hafið á
leið til framandi lands, þar sem biðu þeirra
meiri erfiðleikar og harðari lífsbarátta en
heima á ættjörðinni. En þær fylgdu þeim
samt, fórnuðu hægara lífi á föðurleifð í föður-
landi, skildu við frændur og vini, og fylgdu eig-
inmönnum sínum, feðrum, bræðrum, sonum,
af því þær elskuðu þá. Þetta er ekkert sjer-
stakt eða merkilegt fyrir þessar konur, þær
fylgdu aðeins upprunalegasta, sannasta og
besta eðli kvenna á öllum tímum og í öllum
löndum. (74, leturbr. höf.)
Karlastíll og kvenna
Þess eru mörg dæmi að sýnt hafi verið fram á
hvernig ritdómendur nálgast ritverk kvenna á
annan hátt og með öðrum væntingum en
skáldverk karla. Danski bókmenntafræðingur-
inn Pil Dahlerup birtir t.a.m. athyglisvert dæmi
slíks: umsagnir sama ritdómara um tvær bæk-
ur sama höfundar áður en og eftir að hann vissi
að höfundurinn var kvenkyns.” Hér koma til
álita fordómar lesenda og því vandasamt að
ákvarða hvort þeir eiga við þau rök að styðjast
að hægt sé að afmarka einhver sérstök ein-
kenni „kvenlegs" ritstíls, andstætt ríkjandi rit-
stíl karla.
Tungumálið mótast af þjóðfélaginu sem það
hrærist í og mótar það einnig að sínu leyti.
Vafalaust má finna einhver mynstur í hverjum
menningarheimi sem eru algengari meðal
kvenna en karla, en til þess þarf allrækilegar
samanþurðarrannsóknir. Nefna má sem dæmi
könnun Kerstin Thelander á stíl sænskra þing-
kvenna í rituðu og mæltu máli.'2 Hefðbundinn
sænskur stjórnmálastfll er talsvert formfastur
og flókinn og stíll kvennanna sker sig úr að því
leyti að almennt tjá þær sig persónulegar,
þ.e.a.s. tala fremur út frá eigin þrjósti en af
sjónarhóli þess valdaembættis sem þær
gegna. Orðaforði er að hluta annar, m.a. nota
konurnar minna af sértækum alhæfingarorðum
en karlarnir og grípa í staðinn til huglægari og
Þess eru mörg dæmi að sýnt hafi
verið fram á hverníg ritdómendur
nálgast ritverk kvenna á annan
hátt og með öðrum væntingum
en skáldverk karla.
nærtækari dæma. Þó hafa sumar þingkvenn-
anna lagt svo mikið á sig að tileinka sér hefð-
bundinn stíl og talsmáta stjórnmálalífsins að
þær fylgja reglunum jafnvel fastar eftir en karl-
arnir sjálfir. Niðurstaða höfundar er sú að aðlög-
unin að forsendum karlanna kunni að reynast
stjórnmálaþátttöku kvenna fjötur um fót jafnvel
þótt hún steyti ekki á neinum formlegum hindr-
unum.
Ég treysti mér ekki út á hálan ís kynjafræð-
anna til að ákvarða karlleg eða kvenleg mál- og
stíleinkenni.13 Það úrtak ritgerða sem hér hefur
verið athugað gefur ekki heldur tilefni til neinna
alhæfinga varðandi ritgerðastíl kvenna né karla
á þessum tíma. Ef benda mætti á einhver ein-
kenni sem sverðu sig í ætt við niðurstöðu
sænsku rannsóknarinnar væru það helst vissir
þættir í stíl Sigrúnar Blöndal, annars vegar var-
færni í dómum, aðlögun að hefðinni, hins veg-
ar tilfinningaþungi sem síðan leysir varfærnina
af hólmi og bendir til að annar ritháttur væri
henni kannski eiginlegri. Hins vegar mætti
draga fram ýmis atriði sem eru sameiginleg stíl
Jónasar og Bjargar en koma ekki fyrir í stíl Sig-
rúnar. Orð Halldórs Laxness gætu þannig allt
eins vel átt við Björgu; henni var „jafnlagið við-
kvæmni og háð, góðlátleg kímni og naprasta
ádeila".
Hugsanlegt er að einhver „kvenleg ein-
kenni" af fyrrnefndu tagi hafi verið viðloðandi í
deilugreinum síðari áratuga. í þeirri afmælis-
grein Sigríðar Matthíasdóttur sem vitnað hefur
verið til bendir hún á að þrátt fyrir grundvallar-
þreytingar í þjóðfélagsmálum á íslandi hafi
kynjakerfið haldið velli að ótrúlega miklu leyti,
ekki aðeins frá miðri 19. öld fram á þriðja ára-
tug þeirrar tuttugustu, þegar ritdeilan átti sér
stað, heldur einnig langt fram yfir miðja öldina.
Heimildaskrá
1 Halldór Kiljan Laxness, Dagleið á fjöllum. Önnur út-
gáfa. Reykjavík 1962, 128.
2 Ritgerðin er endurprentuð í ritsafni Jónasar, Kom-
andiár III. Reykjavik 1955, 215-218. Hér ervísaðtil
þeirrar útgáfu.
3 Þorleifur Hauksson (ritstjóri), Þórir Óskarsson, /s-
lensk stílfræði. Reykjavik 1994, 32.
4 slensk stílfræði (1994) 157-8, sbr. 119-20.
5 Vitnað er í margar slíkar neðanmáls i grein Sigríðar
Matthiasdóttur, Menningardeilur og kvenleiki á ár-
unum milli stríða. Kvennaslóðir. Rit til heiðurs Sig-
ríði Erlendsdóttur sjötugri. Reykjavík 2001, 446-
455.
6 Sigurður Blöndal, Sigrún Pálsdóttir Blöndal. Móðir
mln húsfreyjan Gísli Kristjánsson bjó til prentunar.
3. Hafnarfirði 1979, 209-211.
7 Um ritdeiluna sem þessar greinar eru hluti af fjall-
ar Sigríður Matthíasdóttir í fyrrnefndri grein í af-
mælisriti Sigríðar Th. Erlendsdóttur.
8 Um 'eðli og hlutverk kvenna'. 79. júnl, X. árg., 3. -
4. tbl„ 33-37, 51-55.
9 Allar leturbreytingar eru höfundar.
10 Hlln. Ársrit Sambands norðlenskra kvenna. 12. ár-
gangur 1928, 65-77.
11 Pil Dahlerup, Litterære kensroller. Kobenhavn
1973, 7-10.
12 Kerstin Thelander, Politikersprák i könsperspektiv.
Malmö 1986.
13 Susan Sellers, Language and Sexual Difference.
Feminist Writing in France. London 1991.
Þorleifur Hauksson (f. 1941) er cand. mag. (íslenskum fræðum
og latinu. Hann var ritstjóri tmm 1977-1983 en vinnur nú við
fræðistörf f ReykjavíkurAkademíunni. Meðal bóka hans eru
fræðileg útgáfa Árna sögu biskups (1972) og Islensk stílfræði
(ásamt Þóri Óskarssyni, 1994).