Tímarit Máls og menningar - 01.03.2002, Blaðsíða 62

ing ársins". „Þetta ber vott um kæruleysi og
sýnir að fókus vantar á greinina," segir hann.
„Það gildir kannski það sama um myndlistar-
heiminn og skottulækningar, það eru alls konar
hlutir reyndir en enginn veit hvað virkar og hvað
ekki, hvorki almenningur né listamenn, sem
leiðir til þess að listamennirnir sofna á verðin-
um í eigin naflaskoðun. Það koma tímabil þar
sem nauðsynlegt er að menn kúpli sig út til að
ná yfirsýn eða fjarlægð, en vandamálið er að í
myndlistinni einangruðu menn sig og gleymdu
að koma til baka."
Listina þarf að skoða upp á nýtt
Vandi myndlistarinnar er Hannesi hugleikinn og
hann ítrekar þá skoðun sína að hann felist ekki
síst í hugmyndafræði stéttarinnar, hugsunar-
hættinum. Þar sé þörf á endurskoðun. „Það er
ákveðin tilhneiging í myndlistarheiminum til að
telja athygli á opinberum vettvangi svik við
ákveðna hugsjón en enginn veit lengur hvaða
hugsjón. Gagnrýnin á kerfið átti við rök að
styðjast áður fyrr. Nú væri nær að allir þeir sem
láta sig myndlist varða á einhvern hátt samein-
ist um að blása lífi í íslenska myndlist og rétta
hlut hennar út á við."
Hannes telur að það sama megi segja um
bókmenntaheiminn. „Hallgrímur Helgason er
til dæmis meðvitaður um að brjóta upp hlutverk
og ímynd listamannsins," bendir hann á.
„Hann er orðinn hálfgerður poppari og hefur ef
til vill þurft að fórna einhverjum gæðum fyrir
það. Það er athyglivert að fyrir vikið virðist
meira mark tekið á honum. Nú keppast menn
eins og Björn Bjarnason við að vitna í skrif
hans. Þetta sýnir að honum hefur tekist að
gera sig marktækan, en um leið hefur hann
breytt staðsetningu rithöfundarins í samfélag-
inu. Myndlistarmenn þurfa líka að gera þetta.
Það er auðvelt að segja að enginn skilji listina
enda hefur það verið gert í 20 ár. Listina þarf að
skoða upp á nýtt og segja að hún sé borðleggj-
andi, aðgengileg. Það er hætt að vera „inn" að
segja að bókmenntir séu óskiljanlegar. Það
sama á að gilda um myndlistina."
Tilvitnun Hannesar í Höfund íslands eftir
Hallgrím Helgason kemur ekki á óvart þar sem
um er að ræða leik með hlutverk og eðli höf-
undarins. Höfundurinn birtist í eigin verki, rétt
eins og Hannes hefur sjálfur gert á sýningum
sínum, eins og gjörningurinn við opnun þeirrar
nýjustu er gott dæmi um.
„Það hefur um skeið verið tilhneiging til að
líta svo á að höfundurinn sé ekki til, allt sé upp-
runnið í samfélaginu," segir Hannes um þetta.
„Á sama tíma gera menn auknar kröfur til höf-
undarins. Ég hef alltaf verið hluti af mínum
verkum og leikið mér með það, farið úr einu
hlutverki í annað - einfaldlega eins og í leikriti.
Listamaðurinn verður alltaf hluti af verkinu -
hann festist í eigin verki í vissum skilningi. Það
er einkennileg mótsögn því um leið er hann
eins og hver annar áhorfandi að eigin verki.
Tungumál myndlistarinnar
Hannes segist vinna með flesta þætti sem
tengjast sýnileikanum; hlutinn, rýmið, samfé-
lagslega tengingu o.s.frv. „Myndlistin er ekki
lengur ýmist sjálfhverf abstraksjón eða mistrú-
verðugt afrit af veruleikanum heldur meðvituð
notkun á tungumáli á breiðum grundvelli," seg-
ir hann. „Það sama er Hallgrímur Helgason að
vinna með, sem sjá má á því að ýmis stílbrögð
eru saman komin í Höfundi íslands; sumt gæti
kallast paródía, annað blaðagrein, fagurbók-
menntir, gróteska o.s.frv., og þessu er öllu
meðvitað steypt saman í margræða heild.
Þannig er myndlistin líka orðin. Mörkin eru að
leysast upp. Hið sama á við um tónlistina. Eng-
in augljós skil eru lengur á milli Atla Heimis og
Sigur Rósar eða Bjarkar, þó að skilin séu
kannski skýr enn þá milli Atla Heimis og Rúnars
Júl."
Hannes hefur aldrei fengist við natúralisma
eða fígúratív verk. Hann segist hafa þýtt þá
hluti yfir á annað tungumál eða táknmál sem
hann noti sem stuðla í verkum sínum. Þannig
komi sumir hlutir fyrir aftur og aftur í list hans.
„Það er sífellt verið að leita eftir skilningi á einu
plani en myndlistin er ekki þannig," segir Hann-
es. „Það er ekki bara einn lykill að hverju verki.
Menn verða bara að viðurkenna að skynjun
fólks á list er misjöfn, rétt eins og skynjun þess
á heiminum almennt. Um leið og menn með-
taka þetta opnast allt. List Errós er gott dæmi.
Það þýðir ekkert að leita að einum skilningi á
verkum hans. Maður þarf að nálgast verkin
eins og hann gerir sjálfur - helst galopinn fyrir
mótsagnakenndum hughrifum. Lykillinn að
verkum hans er hin viðstöðulausa upplifun á
myndheiminum sem umlykur okkur.
Listin er samstiga heimsmyndinni en um leið
hjálpartæki til að skilja nútímalífið. Hún er hald-
reipi í heimi sem er raunverulega flókinn. Menn
verða að leggja þá hugsun af að hægt sé að
skilja heiminn, það er ósigur gagnvart verkinu
og heiminum ef menn halda að einn skilningur
sé til."
Um leið og rætt er um heiminn og skilning á
heiminum nefnir Hannes menninguna og
tengsl listamannsins við menningarlegt um-
hverfi sitt. „Maður verður að gangast inn á það
að vera staðsettur einhvers staðar. Margt sem
ég nota er hluti af menningarlegri staðsetn-
ingu. Ég hef eiginlega notað tungumálið sjálft,
íslenskuna og bókmenntirnar, sem eins konar
tákn í þessu samhengi," segir hann. Hannes
segist alltaf hafa litið á liti og r(m sem náskyld
fyrirbæri, rímtengsl milli orða séu rétt eins og
samhengið milli mismunandi lita. „Hvað mig
varðar er textinn nauðsynlegur sem krydd f
myndlistina, vandinn er að nota texta sem
hangir við verkið en öðlast ekki sjálfstætt líf.
Hvað kallar á annað í verkum mínum og í raun
er engu ofaukið þegar upp er staðið. f verkinu
á Kjarvalsstöðum er búningurinn, textinn og
drýsildjöfullinn afgerandi krydd, rétt eins og
salt, pipar og hvítlaukur á lambalærið."
Hannes Lárusson hefur haldið fjölmargar sýningar hérlendis en einnig
sýnt víða erlendis, þar á meðal í Þýskalandi, Hollandi, Kanada, Frakk-
landi, Austurrlki, Irlandí, Póllandi og Svíþjóð. Sýning hans, Húsíhúsé
Kjarvalsstöðum, stendurtil 1. apríl nk.
Myndirnar eru úr sýningarskrá Kjarvalsstaða.