Tímarit Máls og menningar - 01.03.2002, Blaðsíða 37

Magnús Þór Þorbergsson: Þríhöfða risi eða sundraður söfnuður? tmm bls. 35
múrsins. Styrkir til menningamála voru miklir
beggja vegna múrsins og vildu stjórnir land-
anna sem mest gera til þess að hvor um sig
gæti verið stolt af gróskunni sín megin. Þessi
barátta skýrir að mörgu leyti þann fjölda leik-
húsa, ópera, listasafna og menningarstofnana
sem starfandi eru í Berlín, en um leið hefur hún
orðið þess valdandi að nú, þegar „eðlilegu"
ástandi hefur verið komið á, þarf borgin að
kljást við þann fjárhagslega vanda sem rekstur
slíks fjölda listastofnana hefur í för með sér.
Mörgum menningarstofnunum hefur nú verið
lokað eða starfsemi þeirra breytt, og ekki sér
enn fyrir endann á niðurskurði í þessum geira,
enda fjárhagsvandi borgarinnar mikill.
Fljótlega eftir skiptingu borgarinnar hóf Ber-
tolt Brecht starfsemi Berliner Ensemble í leik-
húsinu við Schiffbauerdamm í austurhluta
borgarinnar, einu sögufrægasta leikhúsi Berlín-
ar. Það var byggt 1892 og strax frá byrjun varð
það þekkt í leikhúsheiminum, m.a. fyrir sýning-
ar á verkum framsækinna þýskra leikskálda,
s.s. Franks Wedekind, Georgs Kaiser og Ger-
harts Hauptmann, en eitt þekktasta verk hans,
Vefararnir, var frumflutt þar árið 1893. Á árun-
um 1903 til 1906 var Max Reinhardt leikhús-
stjóri hússins og setti meðal annars upp fræga
sýningu sína á Draumi á Jónsmessunótt eftir
Shakespeare. Eftir nokkuð langt tímabil þar
sem óperettur voru ráðandi i verkefnavalinu tók
Ernst-Josef Aufricht við húsinu árið 1928 og
hóf leikinn á frumflutningi á Túskildingsóperu
Brechts og Kurts Weill.
Begar Brecht sneri aftur til Þýskalands eftir
stríðið var honum falin stjórn hússins ásamt
konu sinni, Helene Weigel, sem stýrði því ein
frá dauða Brechts 1956 til eigin dauðadags
1971. Segja má að á sínum tíma hafi Berliner
Ensemble skyggt á mest allt annað leikhúslíf í
borginni, bæði austan- og vestanmegin, í raun
allt þar til Peter Stein var fenginn til að stýra
leikhúsinu Schaubuhne við Hallesches Ufer
árið 1970. Á meðan Berliner Ensemble lifði æ
Merki
Volksbuhne eða
Alþýðuleikhússins.
Framhlið Schaubuhne I
vesturhluta Berlínar.
48 Psychose
.......... Hhno people to show that k.lllng people is v>
Frank Castorf stjórnandi Volksbúhne
fyrir framan leikhúsið.
meir á fornri frægð fór vegur Schaubuhne í
vesturhluta borgarinnar vaxandi.
Forráðamenn Schaubuhne tóku á sínum
tíma umtalsverða áhættu þegar þeir réðu hinn
unga Peter Stein leikhússtjóra. Honum fylgdi
hópur hópur af ungu leikhúsfólki sem átti sam-
eiginlega andúð í garð þeirrar stöðnunar sem
það taldi ríkja i þýsku leikhúsi. Þetta var fólk
sem vildi breyttar áherslur bæði í listrænum
efnum og í stjórnkerfi leikhússins. Peter Stein
innleiddi t.d. í leikhúsið lýðræðislegri aðferðir
en áður höfðu tíðkast, allir listamenn hússins
gátu haft áhrif á verkefnaval og stefnumótun,
auk þess sem lögð var mikil áhersla á vinnu
dramatúrga við hugmyndafræði og stefnu leik-
hússins til lengri tíma. Það var því mjög ein-
dregin og samstillt hugsun að baki starfi
Schaubuhne, sem gerði það að verkum að úr
varð eitt merkasta leikhús þýskrar leiklistar-
sögu sem þótti takast að samtvinna félagslegt
umhverfi vinnunni í leikhúsinu á óvenjulegan
hátt.
Peter Stein þróaði ákveðinn stíl, sem þekkt-
ur hefur orðið sem „Schaubúhne-stíll". Hann
felur öðru fremur í sér mjög nákvæma og vand-
aða rannsókn á klassískum textum, þar sem
jafnt sálfræðilegir sem félagslegir þættir verk-
anna eru krufnir til mergjar. Þetta var sálfræði-
legt leikhús, þar sem lestur leikstjórans á verk-
inu skein þó ávallt í gegn, án þess að unnið
væri á móti textanum, eins og margir aðrir
þýskir leikstjórar hafa orðið frægir fyrir. Undir
stjórn Peters Stein einbeitti Schaubúhne sér
einkum að lifandi endurskoðun á mörgum af
stórvirkjum heimsbókmenntanna, verkum
Shakespeares og Tsjekovs sem og grísku
harmleikjunum, en einnig áttu virtir þýskir sam-
tímahöfundar eins og Peter Handke og Botho
Strauss öruggt athvarf í Schaubuhne.
Þeim stíl sem Schaubúhne var þekkt fyrir
þótti að ýmsu leyti fara hnignandi á tíunda ára-
tugnum og margir töldu sig reyndar sjá um-
merki þeirrar hnignunar strax á þeim níunda, en
Peter Stein hætti sem leikhússtjóri 1985. Þeg-
ar kom fram á tíunda áratuginn þótti mörgum
sem sýningar Schaubúhne væru aðeins vægur
endurómur fortfðar, eins konar rannsóknar-
stofa í sagnfræði, þar sem haldið var áfram að
vinna með sfgild verk í anda þess sem var, án
þess að slíkar aðferðir væru f nokkrum takti við
tíðarandann lengur. Auk þess hafði frægð leik-
hússins orðið til þess að leikhússtjóra reyndist