Tímarit Máls og menningar - 01.03.2002, Blaðsíða 16

bæði lært að vinna og tala ensku til að auðvelda
lífsbaráttuna, þetta gæti vitnað um
hvorttveggja en líka eitthvað allt annað.
Vesturferðirnar sem þáttur
í alþjóðavæðingu
Hvort sú athygli sem fjölmiðlar hafa sýnt vest-
urförunum og afkomendum þeirra vestanhafs
að undanförnu er til marks um vaxandi almenn-
an áhuga landsmanna skal ósagt látið. En víst
er að samskipti þjóðarbrotanna hafa ekki verið
jafnmikið til umræðu á opinberum vettvangi
um langa hríð og nú er. Trúlega eru ástæðurn-
ar fyrir vesturferðaáhuga samtímans ekki síður
margvíslegar en þær voru á tímum vesturfar-
anna sjálfra.
Saga íslensku vesturfaranna hefur fyrst og
fremst heillað þann sem þetta skrifar vegna
þess að þeir voru þátttakendur í raunverulegri
alþjóðavæðingu. Um miðja 19. öld urðu fjar-
skipti í fyrsta sinn óháð hefðbundnum sam-
göngum með tilkomu ritsímans. Þegar sú nýja
tækni fór saman við stórfelldar siglingar gufu-
skipa um úthöfin varð til heimsmarkaður þar
sem æ minna var verslað með raunverulegan
varning og æ meira með pappíra - spákaup-
mennska og verðlagning á áhættu langt fram í
tímann ól af sér heimsmarkaðsverð.15 Svo
dæmi sé tekið kostaði hveiti fljótlega það sama
í Buenos Aires, Liverpool og Winnipeg að flutn-
ingskostnaði slepptum. Skipstjóri sem lét úr
höfn í Boston gat fengið upplýsingar um hvað
helst væri hægt að selja kaupmönnum í Glas-
gow þann sama dag í stað þess að þurfa að
treysta á gamlar fréttir sem höfðu borist með
síðasta skipi austan um haf. Það helsta sem
síðan hefur gerst er að hraðinn hefur aukist stig
af stigi með tilkomu nýrrar tækni. Vegalengd-
unum verður hins vegar aldrei útrýmt hvað
sem líður öllu blaðri samtímans um „heims-
þorpið", sem er reyndar meira en 35 ára gam-
alt hugtak.16 Þeir sem hæst hrópa um að mann-
kynið standi frammi fyrir algjörlega nýjum
heimi í dag vegna þess að það hafi orðið bylt-
ing í gær eru endalaust að „finna upp hjólið" í
stað þess að viðurkenna að okkur standi ein-
faldlega til boða nýrri og fullkomnari hjólbarðar.
Vesturferðirnar voru alþjóðlegt fyrirbæri sem
náði svo sterkri fótfestu á íslandi á ofanverðri
19. öld að íslendingar teljast óefað í hópi mestu
vesturfaraþjóða á síðasta þriðjungi þeirrar ald-
ar.17 Vesturfararnir tókust á við feiknalega erfið-
leika en þeir fundu líka ýmiss konar frelsi sem
almúgafólki stóð ekki til boða á íslandi. Illu heilli
hefur komist á sterk hefð fyrir þvf að líta á trú-
málasögu íslendinga í Vesturheimi sem sögu
sundurlyndis og illdeilna. Þar má þó ekki síður
lesa sögu frjálslynds og leitandi fólks sem
kynntist nýjum hugmyndum og átti þess kost
að sjá tilveruna í nýju Ijósi.
[ leit sinni að landi fyrir íslenska byggð (
Kanada staðnæmdust íslensku vesturfararnir
um skamma hrfð í Kinmount í Ontario-fylki
1874-1875. Svo mikið var þeim í mun að láta
fræðslu barna sinna ekki sitja á hakanum að
þeir komu á fót sunnudagaskóla, m.a. með fjár-
stuðningi ensku kirkjunnar (Anglican).18 Og
þessi 160 manna hópur (slendinga fékk prest
úr ensku biskupakirkjunni (Episcopalian) til að
flytja þeim guðsorðið á sunnudögum. Tveir fs-
lendinganna skiptust á að túlka ræður prestsins
og var gerður góður rómur að boðskapnum
þótt formlegheit ensku kirkjunnar virðist ekki
hafa vakið mikla hrifningu.19
Þar sem erfitt er að rekja hverjir úr þessum
hópi settust að í Winnipeg er ekki hægt að full-
yrða um áhrifin af þessum guðsþjónustum að
svo stöddu. En það liggur fyrir að árið 1881
kváðust rúmlega 150 íslendingar í Winnipeg
vera anglíkanar, tæplega 210 lútherstrúar og fá-
einir sögðust vera episcopal.20 Það skal tekið
fram að þetta var áður en deilurnar milli for-
svarsmanna lúthersku safnaðanna og únítara
hófust. Þær deilur hafa orðið vinsælt umfjöllun-
arefni en sjónarhornið hefur yfirleitt verið held-
ur þröngt og athyglin einkum beinst að ritdeil-
um og opinberu hnútukasti.
Það sem seinni tfma mönnum hættir til að
Ifta á sem hreint og klárt rifrildi getur verið
merkileg heimild um það sem gerðist þegar