Heimsmynd - 01.06.1991, Qupperneq 96

var þekkt fólk úr sjónvarpi eins og
Priscilla Pointer sem lék móður Pamelu í
Dallasþáttunum. Hún er mjög fær leik-
kona en var alltaf kynnt sem tengdamóð-
ir Stevens Spielberg, þar sem Amy Irv-
ing leikkona er dóttir hennar. Önnur
þekkt leikkona sem ég vann með var
Ann Hearn en hún lék meðal annars í
kvikmyndinni The Accused og var þar í
hlutverki vinkonu Jodie Foster. Amer-
ískir leikarar vinna allt öðru vísi en þeir
íslensku og evrópsku. Þeir eru svona
vanir því að vera type-cast eða notaðir í
staðlaðar rullur og alveg gáttaðir á pers-
ónuleikstjórn í evrópskri hefð en eftir að
samband var komið á var yndislegt að
vinna með þeim.“
Pórunn tók hins vegar tilboði um að
koma til Arósa sem leikstjóri næsta
haust en þar hefur Stefán leikstýrt áður.
í upphafi segist hún hafa óttast að hafa
fengið tilboðið þar sem Stefán gæti ekki
tekið því en vísar þeirri hugsun á bug.
„Við konur þurfum að fara tvisvar sinn-
um í hverja tröppu á meðan strákarnir
hoppa yfir þrjár. Kannski er það þess
vegna sem við eigum svona mikið af
góðum kvenleikstjórum,“ segir hún.
Stefán segist njóta þeirra forréttinda
að vera í hópi fyrstu menntuðu leikhús-
fræðinganna en hann hóf feril sinn sem
aðstoðarleikstjóri. Þórunn segir frá því
að hún hafi verið á ferð í Leníngrad og
þar hafi sú skoðun verið ríkjandi meðal
rússneskra leikstjóra að konur gætu ekki
leikstýrt. Þær hefðu ekki til að bera hið
nauðsynlega sambland listrænnar sköp-
unar og kaldrar yfirsýnar sem væri hverj-
um leikstjóra nauðsynleg.
„Galdurinn við leikstjórnina er að
koma hugmyndum yfir til annarra," seg-
ir Stefán. „Leikarinn þarf að hafa á til-
finningunni að hann sé með í sköpuninni
og leikstjórinn hafi næsta lítið stýrt hon-
um. Leikstjóra ber að gernýta frum-
kvæði leikarans. Ég hef breyst mjög sem
leikstjóri síðustu tuttugu árin,“ segir
hann, „þroskast,“ bætir hann við. „Ég
hef leikstýrt um 60 sýningum í atvinnu-
leikhúsi og mun fleiri í útvarpi, með
skólum og áhugamannafélögum. Við er-
um innan við tuttugu sem höfum alfarið
haft lifibrauð okkar af leikstjórn á Is-
landi. Þegar ég hóf feril minn varð ég að
læra ákveðna verkstjórn. Slíkt þurfa allir
að læra en listræn sköpun er meðfædd. I
byrjun var ég mun ráðríkari en hef lært
með tímanum að byggja meira á frum-
kvæði leikarans. Því meiri reynslu sem
ég hef öðlast því skemmtilegra verður
starfið. Það er stórkostlegt að vinna að
sköpun með lifandi fólki og upplifa
stundir þar sem leikarinn fer fram úr
sjálfum sér. Ég hef upplifað augnablik
þar sem ég hef sopið hveljur af hrifn-
ingu. Það gerðist aftur og aftur þegar við
æfðum Stundarfrið eftir Guðmund
Steinsson og Dag Vonar hjá Leikfélagi
Reykjavíkur.“
Þórunn segist verða mjög náin sínum
leikurum sem leikstjóri. „Það þarf að
fara svo varlega að leikurum. Þetta er
fólk sem er svo opið tilfinningalega,
gengur eiginlega á glóðum elds. Auðvit-
að verða árekstrar á æfingum en maður
má aldrei taka það nærri sér þótt leik-
arinn sé ekki á sömu skoðun. Þetta fólk
er yfirleitt opið og hreinskiptið. Hættan
skapast ef fólk fer að baktala aðra. Það
sem gerist á æfingum skilar sér alltaf á
sýningum. Ef ástandið á æfingum verður
grimmt og óheilbrigt er ekki til verri
vinnustaður en leikhúsið. Auðvitað eru
til prímadonnur en ekki í neikvæðum
skilningi. Akveðinn prímadonnuháttur
er fullkomlega eðlilegur hjá leikurum í
burðarrullum.“
Þórunn segir að sér finnist mun
skemmtilegra að leikstýra en leika. „Mér
finnst skelfilegt að Tóta hætti að leika,“
segir Stefán. „Hún var aðdáunarverð
leikkona, eina leikkonan sinnar kynslóð-
ar sem var efni í mikla gamanleikkonu."
Hún lýsir því hvernig hún féll fyrir hon-
um sem manni þegar hún kynntist hon-
um sem leikstjóra. „Mér fannst hann
svakalega klár en heillaðist af því hvað
hann fór vel með það. Stefán er gang-
andi lexíkon í leikhúsmálum. Maður
kemur aldrei að tómum kofunum þar en
hann myndi aldrei flagga þeirri þekkingu
sinni. Hann er þjakaður af hógværð og
mikill vinnuþjarkur. Hann hefur gífur-
legt úthald og það skiptir hann ekki máli
hvað aðrir segja um hann. Hann er mjög
hreinskiptinn. Ég vinn aftur á móti hrað-
ar og er óþolinmóð.“ Stefán bætir við:
„Hún hefur það örugglega fram yfir mig
að geta fengið fólk á sitt band. Hún hef-
ur mikinn sannfæringarkraft, er svo lif-
andi og litrík."
Hún segist vera háð leikurunum sín-
um. „Ég vil standa í þeirri trú að fólk
sem vinnur með mér geri það á mínum
forsendum. Eftir að Stefán hætti sem
leikhússtjóri hjá LR fóru fyrst að hlaðast
upp hjá mér verkefnin og síðan hef ég
stýrt átta leikritum. Við reynum að
blanda hvort öðru ekki í verkefni hins.
„Það er engin tilviljun að fólk innan leik-
hússins parast oft saman,“ segir Stefán.
„Við Tóta löðuðumst hvort að öðru
vegna þess að við erum andstæður en er-
um sammála í grundvallarviðhorfum.“
Hún bætir við að þau hafi svipaða kímni-
gáfu. „En við tökum einnig okkar rifrild-
issyrpur og þá gengur mikið á.“ Hann
segist ekki hafa kunnað að rífast áður en
hann kynntist henni. „Ég er svo mikil
brussa,“ segir hún.
Þau sitja hlið við hlið, hún er berfætt
og hann strýkur á henni fótinn á meðan
þau tala. Hann segir að þau séu bæði
„skaphundar" og sambúðin hafi oft verið
stormasöm. Þau líta hvort á annað: „Við
höfum bæði lent í því að bindast öðru
fólki hættulega sterkum böndum,“ segja
þau bæði. „Samband leikstjóra og leik-
ara getur orðið æði tilfinningasamt og
þróast upp í ástarsamband. Það hefur
hent okkur bæði að verða ástfangin af
öðrum. Við erum af þeirri kynslóð sem
hélt að hún gæti leyft sér allt,“ segir hún.
„En maður veit það núorðið að þótt
leikari verði bálástfanginn í leikstjóran-
um gengur það fljótt yfir.“ Hann brosir
og vill ekki segja hvaða leikkona það var
sem hann féll fyrir. „En einhvern veginn
höfum við siglt í gegnum þetta," segir
hann. „Við höfum aldrei farið út í tvöfalt
líferni. Hjónaband okkar þyldi ekki
langvarandi sambönd af því tagi,“ segir
hún. „Auðvitað getur maður orðið
afbrýðisamur út í augnabliks ástkonur en
ekki út í nána samstarfsmenn. Ég hef
lært það í leikhúsinu að þeir sem geta
ekki glaðst yfir velgengni annarra verða
aldrei ánægðir sjálfir."
Þórunn verður hugsi um stund og segir
svo: „Auðvitað geta margir sagt við okk-
ur Stefán að svona getum við látið út úr
okkur þar sem við höfum nóg af verk-
efnum sjálf. En það hefur ekki alltaf ver-
ið þannig. Hér á árum áður gekk maður
í alls konar vinnu til að hafa í sig og á.“
Hún hefur unnið sem blaðakona, leið-
sögumaður á Spáni í mörg sumur og rek-
ið hótel úti á landsbyggðinni. A Spáni
lenti hún í lífsháska þar sem hún var
nærri drukknuð en skolaði fyrir ein-
hverja tilviljun á land. „Þar sem mér lá
við drukknun rann ævi mín mér fyrir
hugskotssjónum eins og kaflaskipt kvik-
mynd. Uppfrá því fór ég að velta helvíti
og hreinsunareldinum fyrir mér. Helvíti
er ekkert annað en hreinsunareldur,
samviska manns. Maður fær allt í haus-
inn að leiðarlokum, líka það sem maður
er fyrir löngu búinn að réttlæta fyrir
sjálfum sér. I nýja leikritinu mínu læt ég
manneskju sem ekki fyrirgefur standa
andspænis manneskju sem fyrirgefur. Ég
er þarna að búa til lífskeið, skoða orsök
og afleiðingu með sterkri trúarlegri taug
sem tengist frumstæðri lífsskynjun.“
Ramminn utan um verkið er Svartárdal-
ur. „Það eru til margar Svartár á Islandi
en það heita þær þegar þær renna út í
jökulfljót. í hverri einustu Svartá á ís-
landi hafa konur drekkt sér. Konur sem
hafa komist í kast við lögin vegna út-
burðar, nauðgunar eða sifjaspella. Þessi
dalur er dimmur og þröngur. Hann snýr
að hálendi og norðuríshafinu. I verkinu
tvinnast saman áhugi minn á formæðrum
mínum sem þarna bjuggu og vögguljóð
sem Magnús Asgeirsson þýddi eftir
Lorca. Þótt leikritið byggist að hluta til á
sannsögulegum atburðum er farið mjög
frjálslega með þá. Langalangamma mín
átti barn með manni systur sinnar. Það
barn var tekið af henni og dó síðan. Ég
fæ lánað nafn hennar og þennan dal.
Sagan gerist síðan á allegórísku plani,
ekki alveg í þessum heimi. Konurnar
standa allar á tímamótum við þetta fljót.
Þótt þær séu íslenskar vinnukonur og
eigi sér stoð í frásögnum eru þær jafn-
framt sigldar. Sagan gerist í fullkomnu
tímaleysi þótt tíðarandinn sé frá fyrri
96 HEIMSMYND