Árbók Nemendasambands Samvinnuskólans - 01.06.1972, Side 26

Á þeim árum, sem Jónas var æfingakennari Kennaraskólans,
ritaði hann margt um skóla- og menntamál, einkum í Skinfaxa,
sem hann ritstýrði alllengi. í þessum greinum kemur ljóst fram,
hver skólahugsjón Jónasar er, hvernig hann hyggst vinda þann
streng úr tveim þáttum, hinni íslenzku menntafyrirmynd sjálfs-
námsins og hinu bezta úr erlendri reynslu. Þar sést einnig glögg-
lega, hvað honum finnst mest vert í þeim feng, sem hann hafði
heyjað sér í menntaför um önnur lönd, hverjar þær fyrirmyndir
eru, sem hann vill nýta, og hvernig hann telur unnt að fella þær
að íslenzkum staðháttum og íslenzkri menntastefnu.
í munni almennings var menntun og menning oft og einatt hið
sama, sá sem hafði gist skóla vel og lengi var menntaður talinn.
Jónas Jónsson fjallaði um þennan hugtakarugling í merkilegri og
dæmaríkri grein í Skinfaxa þegar 1911. Hann benti glögglega á
ýmis dæmi þess, að svokallaðir menntamenn gætu ærið oft verið
lítilmenni, varmenni eða jafnvel glæpamenn, ófærir um að gegna
þeirri þjóðfélagsþjónustu eða stöðu sem „menntun“ þeirra væri
talin standa til. Hann ályktar að lokum í greininni:
„Menntun og menning lenda þannig í baráttu eins og eldur og
vatn, eru orðin ósamrýmanleg eftir skilningi nútímans. Maður
getur verið menntaður, þótt hann sé þann veg skapi og siðum
búinn, að væru allir eins og hann, yrði öll siðmenning að engu.
Og ástæðan til þessarar baráttu er sú, að menningin heimtar,
að einstaklingurinn taki tillit til hagsmuna annarra manna og
heildarinnar allrar, heimtar að maðurinn sé siðgóður. Aftur er
eftir þeim almenna skilningi menntunin sama og kunnátta, þekk-
ing, geta til að ráða sjálfur og eftir eigin geðþótta fram úr vanda-
málum lífsins, það að vera sterkur, hvernig sem sá styrkur er not-
aður. Þannig eru úrslitin. Menningin áfellir vægðarlaust eigin-
gjarna skaðræðismanninn, sem veikir heildina . . . Formælendur
skólamenntunar segja: Ef einstaklingurinn uppfyllir vissar fróð-
leikskröfur á fyrsta hluta ævinnar, þá er hann „menntaður“. Og
þótt hann sé gersneyddur öllu siðgæði, þótt hann sé skaðræðis-
maður og brennuvargur samtíðar sinnar, þótt hann sé staðinn að
óvirðulegustu verkum, þá er hann „menntaður“ og verður talinn
það jafnlengi og hans er minnzt“.
Jónas bendir á, að frammi fyrir áliti heimsins sé miklu auðveld-
ara að uppfylla kröfur slíkrar „menntunar“ en menningarinnar,
léttara að sitja fáein ár á skólabekk og taka þar há próf, heldur en
standast reynslupróf sem „alhliða þroskaður maður“. Og hann
segir: „Þannig drottnar þá í heiminum algerlega röng og verulega
22