Árbók Nemendasambands Samvinnuskólans - 01.06.1972, Síða 34

aðrar þjóðir, urðu í greinum hans það trúarstál sjálfstraustsins,
sem hann stappaði í þjóðina, þá kynslóð sem ekki þekkti af eigin
raun annað stjórnarfar en vanmátt, ranglæti og úrdrætti erlendrar
selstöðu, og hlaut að líta á stórvirki sem dagdrauma.
Þegar þjóðin fékk Jónasi Jónssyni og samstarfssveit hans í
stjórnmálum smíðahamarinn og húsbóndavaldið í hendur 1927
kom glöggt í ljós, hve orð næstliðinna ára studdu athafnirnar
dyggilega. Þjóðin var reiðubúin til þess að leggja sig fram um að
breyta þeim skógum hugmynda, sem hún hafði hugtekið í grein-
um Jónasar, í framkvæmdir. Hér skulu ekki rakin þau stórvirki
vanefnanna, sem Jónas Jónsson stóð öðrum fremur fyrir þessi
fáu valdaár, en það var með ólíkindum, hverju komið var í verk.
Sú saga sýnir einnig glöggt þau margreyndu sannindi, að stór-
brotin framfarasókn þjóðar er hvorki tengd né bundin auðlegð-
arárum samfélagsins, heldur á sér allt aðrar forsendur. Dúnsæng
og velsæld fjármuna er sjaldan mikil herhvöt til stórræða, og þótt
peningar séu stundum kallaðir afl þeirra hluta, sem gera skal, er
annað afl sterkara og úrslitameira í þeirri orrustu, þegar öll kurl
koma til grafar - sá kjarkur, sem ekki þolir mótstöðu og styrkist
við hverja raun, leggur óhikað á brattann, hvort sem góð leiðar-
lok sýnast augljós eða ekki, og berst til úrslita án ótta um sjálfan
sig. Sú sókn er sjaldan áfallalaus og getur jafnvel orðið mannskæð,
en hún færir þjóðinni oftast sigur. Það dauða og tilfmningavana
hagstjórnarkerfi, sem reiknar allt út fyrir fram, leggur sniðgötur í
brekkuna eftir tölum mælistiku til hægrar göngu, vinnur ekki
stórvirki í þjóðarsókn, sem heyja verður upp á líf og dauða og hafa
verður margar dagleiðir í áfanga, heldur hugrekki og áræði hug-
djarfra atorkumanna í brýningu frjálsrar fátæktar. Það hugarafl
eitt klífur þrítugan hamarinn.
Stórvirki Jónasar í skólamálum landsins á stuttri ráðherratíð,
munu lengi verða undrunarefni, ekki sízt vegna þess, hve fram-
kvæmdafé þjóðarinnar var aumt. Hann kom á þeim árum fótum
undir héraðsskólana, og þeir störfuðu mjög í þeim anda, sem
hann hafði boðað. Að vísu átti hann þá marga liðsmenn í málinu
víða um land, menn sem gerðust áhugasamir brautryðjendur og
mótuðu skólana. Nægir að nefna menn eins og Arnór Sigurjóns-
son, Sigtrygg á Núpi, Bjarna á Laugarvatni og Þóri Steinþórs-
son. Með héraðsskólunum reis alþýðumenntun sveitanna á nýtt
stig, og þeir höfðu mikilvæg áhrif á lífið í sveitunum, urðu aflvaki
félagslegrar grósku, verklegra mennta og bóklegra gagnfræða.
Skólarnir risu flestir á heitum stöðum og urðu raunverulegar afl-
30