Fréttablaðið - 17.12.2016, Blaðsíða 54

Margrét Hallgrímsdóttir tók við embætti þjóðminja-varðar um aldamótin 2000 þegar hugað var að framtíðarhlutverki Þjóð-minjasafnsins. Hlutverk
Þjóðminjasafns Íslands á nýrri öld, s.s. varð-
veisla, rannsóknir og miðlun safnkostsins,
hefur verið henni hugleikið og nú hefur verið
gefin út vegleg og ríkulega myndskreytt bók
þar sem hún greinir frá sögu safnsins, við-
fangsefnum þess og sýn. Í henni fjallar hún
um hinn fjölbreytta menningararf, þjóðminj-
arnar, sem safnið geymir.
„Tilefnið fyrir útgáfu bókarinnar er 150 ára
afmæli safnsins 2013,“ segir Margrét en segist
líka hafa fengið áskoranir um að það væri
mikilvægt að miðla þeirri sýn sem safnið starf-
aði eftir í dag. „Við leggjum áherslu á að ná til
sem flestra, helst allra í samfélaginu, og hafa
mótandi áhrif í samfélaginu. Fyrir utan það
höfum við einnig lagalega skyldu til að miðla
menningararfinum. Við viljum gera fólki
kleift að nálgast menningararf okkar með sem
bestum hætti. Kynna heildina og þá hugsun
sem býr að baki starfsemi Þjóðminjasafnsins
sem starfar á grundvelli laga og alþjóðlegra
siðareglna. Þessarar fornu en síungu stofn-
unar sem má segja að margar helstu menn-
ingarstofnanir hér á landi eigi svolítið rætur
sínar í,“ segir Margrét frá.
Innan safnsins er að finna hundruð þús-
unda muna. Forngripi sem hafa fundist í
jörðu, tækniminjar, fjölmarga kirkjugripi
og listmuni, já, gersemar og þarfaþing hvers
konar sem endurspegla líf fólks í gegnum
aldirnar.
Margréti finnst fjölbreytileikinn skemmti-
legt einkenni safnkostsins. „Mér finnst sam-
hengi fjölbreytileika minjanna heillandi. Við
erum að varðveita hús og húsaþyrpingar, torf-
hús sem eru einstök í alþjóðlegu samhengi.
Við eigum líka hluti sem tengjast lífi fólks og
myndir sem auðga enn frekar þessar heim-
ildir. Þjóðminjasafnið snýst alltaf um líf fólks,
líf fólks í fortíðinni, líf fólks í samtímanum og
það sem við ætlum að gefa til komandi kyn-
slóða. Það sem mér finnst heillandi við menn-
ingararfinn og þjóðminjar er einmitt þetta
heimildargildi um mannlífið og fjölbreyti-
leika þess,“ segir Margrét og leggur áherslu á
að þá eigi hún við allar hliðar mannslífsins.
„Konur og karla, börn og fullorðna, fólk af
öllum stéttum og stigum, bæði alþýðuna og
þá sem voru í forsvari. Hreinar heimildir um
mannlíf fólks eru dýrmætar,“ segir hún.
Margrét segir mikilvægt að Íslendingar geri
sér betur grein fyrir því hversu ríkir þeir eru af
menningararfi sínum. „Mér finnst stundum
að við þyrftum að gera okkur betur grein
fyrir því hvað við eigum í menningararfinum
og hvernig hann endurspeglar sögu okkar og
líf. Líka hvernig samfélag okkar hefur þróast
í samspili við aðrar þjóðir. Stundum finnst
mér örla á því, til dæmis í samhengi við ferða-
þjónustuna, að við sýnum okkar eigin sögu
og menningararfi ekki nægilegan áhuga og
virðingu,“ segir Margrét.
„Við erum að taka á móti gestum og ferða-
mönnum og höfum heilmikið fram að færa,
sterkar minningar þess að sjá það sem er ein-
stakt eða sérstakt. Við eigum því að hlúa að
gæðum og sanngildi, að bjóða gestum að sjá
það sem er raunverulegt, okkar eigin sögu og
mannlíf og náttúru. Það á einnig við okkur
sem hér búum, við erum líka ferðamenn í
okkar landi og annars staðar. Og við eigum að
rækta mannlífið í samtímanum til þess að við
séum áhugaverðari að heimsækja en ekki að
vera að setja á svið, við freistumst stundum til
þess. Okkar raunverulega menning og náttúra
er það sem veitir erlendum gestum hughrif
og hugmyndir. Við þurfum ekkert að afsaka
okkur,“ bætir hún við.
„Að þekkja menningararfinn er líka mikil-
vægt fyrir okkur sjálf, sem manneskjur og
samfélag. Þannig auðgum við mannlífið
og samfélagið almennt á hverjum tíma. Að
þekkja sinn eigin menningararf gerir okkur
víðsýnni og eykur skilning. Það er forsenda
þess að við getum sett okkur í spor annarra
og að við áttum okkur á því hvar við stöndum
í alþjóðlegu samhengi. Það er í þágu allra. Þess
vegna stöndum við í safninu fyrir víðsýni og
viljum hafa áhrif í samfélagi samtímans ekki
síður en varðveita og rannsaka heimildir um
liðinn tíma. Það er hlutverk safna á nýrri öld.
Þjóðminjarnar eru auður í samtímanum,
söfnin fjalla ekki bara um fólk liðins tíma
heldur starfa ekki síður fyrir fólk okkar tíma,
og tilheyra alþjóðasamfélaginu. Við erum eitt
púsl í stóru púsluspili. Við þurfum að bera
ábyrgð á því, ekki bara gagnvart okkur heldur
líka umheiminum,“ bendir Margrét á.
Á safninu er fjöldi muna frá samtímanum,
til að mynda er þar að finna sundurbarða sæl-
gætisdós sem barið var á í búsáhaldabylting-
unni. „Nýjustu gripirnir eru jarðfundnir. Svo
sem sverðið sem vakti athygli í vetur. Þá get ég
nefnt sem dæmi að við varðveittum Machin-
tosh-dollurnar úr búsáhaldabyltingunni,
með djúpum förum í, og margt fleira tengt
hruninu. Við reynum alltaf að hafa puttana á
púlsinum. Nýlega bættist til dæmis við sumar-
hús Einars Jónssonar myndhöggvara sem nú
tilheyrir húsasafni Þjóðminjasafns. Það er
alltaf eitthvað spennandi að bætast í safnið,“
segir Margrét.
„Þá er síaukin áhersla á að stofnanir taki
höndum saman til þess að ná enn betur að
miðla arfinum, eins og við gerðum við helstu
menningarstofnanir okkar í Safnahúsinu við
Hverfisgötu þar sem nú er sýning á helstu
þjóðargersemum sex stofnana. Það sýndi
skýrar þráð okkar sjónræna menningararfs
sem endurspeglast í forngripum, listaverkum,
handritum, skjölum og náttúrugripum.“
Rannsóknir hafa verið mikilvægur þáttur
í starfi Þjóðminjasafnsins allt frá stofnun.
„Rannsóknarstarfið er fjölþætt, það getur
tengst forvörslu, skrásetningu, fornleifafræði,
sagnfræði, listfræði og þjóðfræði. Þjóðminja-
safnið er nú skilgreint sem háskólastofnun
og er í virku samstarfi við Háskóla Íslands
sem felur í sér spennandi þróun starfsem-
innar. Rannsóknir eru einn grunnþátturinn
í starfi safnsins og varða mikilvægi þess að
heimildirnar veiti menntun, nýja þekkingu
og skilning. Það er okkar að leggja til þekk-
ingu til að kalla fram nýjan skilning. Miðlunin
skiptir miklu máli í því sambandi og útgáfa
safnsins,“ segir hún.
Margrét segir starfið skapandi. „Þjóð-
minjastofnun snertir við þúsundum manns á
hverju ári. Stofnunin lifir og hrærist með sam-
félaginu. Það koma sífellt fleiri gestir hingað,
fjölgun ferðamanna er mikil og maður finnur
bara hvað þeir kunna vel að meta sýningar
safnsins. Þar starfar frábær hópur starfsfólks
og það einkennir rúmlega 150 ára sögu safns-
ins, enda er bókin tileinkuð öllu þessu fólki.“
Okkar mestu
gersemar
„Það sem mér finnst heillandi við menningararfinn og þjóðminjar er einmitt þetta heimildargildi um
mannlífið og fjölbreytileika þess,“ segir Margrét Hallgrímsdóttir þjóðminjavörður. Fréttablaðið/GVa
Við erum eitt púsl í stóru púsluspili, segir Margrét
Hallgrímsdóttir þjóðminjavörður sem telur mikilvægt
fyrir Íslendinga að þekkja menningararf sinn. Innan
safnsins er að finna hundruð þúsunda muna.
við varðveittum machintosh-
dollurnar úr búsáhaldabylt-
ingunni, með djúpum förum í.
Kristjana Björg
Guðbrandsdóttir
kristjana@frettabladid.is
1 7 . d e s e m b e r 2 0 1 6 L A U G A r d A G U r54 h e L G i n ∙ F r É T T A b L A ð i ð