Fréttablaðið - 17.12.2016, Blaðsíða 56

Í dag stöndum við á barmi fjórðu iðnbyltingarinnar.“ Þetta ritaði Klaus Schwab, stofnandi og stjórnandi Alþjóðaefnahags-þingsins í janúar á þessu ári. Forsendur þessarar byltingar,
að mati Schwabs, eru hraðar og sögu-
legar framfarir á mismunandi sviðum.
Hann nefnir sérstaklega erfðavísindi,
gervigreind, vélfærafræði, örtækni
og líftækni, en sviðin eru auðvitað
fleiri. Nú, rúmlega 200 árum eftir að
endurbætur James Watts á gufuvélinni
leiddu til fyrstu iðnbyltingarinnar,
verksmiðja og fjöldaframleiðslu, eru
þessar flóknu og oft torkennilegu
greinar hávísindanna farnar að tengj-
ast og sameinast. „Þetta mun leggja
grundvöllinn fyrir víðfeðma og svo
altæka byltingu að annað eins höfum
við aldrei séð.“
Í formála sínum að skýrslu Alþjóða-
efnahagsþingsins um framtíðarmynd
vinnumarkaðarins er Schwab greini-
lega uppnuminn í ljósi þeirra miklu
framfara sem hafa átt sér stað á undan-
förnum árum, en um leið uggandi yfir
þeim áhrifum sem fjórða iðnbyltingin
(stafræn-efnisleg kerfi, internet hlut-
anna, tölvuskýið, gagnagnótt o.fl.)
kemur til með hafa á þjóðir, fyrir-
tæki og einstaklinga, sem sofa værum
blundi meðan framtíðin knýr dyra.
Amazon á þröskuldinum
Amazon Go, ný verslun afþreyingar-
og netverslunarrisans Amazon, hóf
starfsemi í Seattle á dögunum. Sem
stendur er verslunin aðeins opin
starfsmönnum Amazon. Þar geta
verslunargestir stungið hinu og þessu
í vasann og gengið út án þess að greiða
fyrir vöruna á staðnum. Enginn kassi,
engar raðir. Fljótlega fá viðskiptavinir
meldingu um að tiltekin upphæð hafi
verið tekin af Amazon-reikningi
þeirra.
Það þarf samverkandi þætti gervi-
greindar, skynjunartækni og tölvu-
sjóntækni til að gera þetta kleift. Þetta
er ekki ósvipað þeirri tækni sem gerir
sjálfakandi bílum kleift að komast
heilu og höldnu milli staða.
Þó svo að verslunin í Seattle sé til-
raunaverkefni, þá ætlar Amazon sér
stóra hluti með Amazon Go. Hug-
myndir fyrirtækisins boða ákveðna
áskorun sem aðilar í smásölu og
verslunarfólk þarf að horfast í augu
við. Samkvæmt Hagstofu Íslands
unnu 42.200 manns við þjónustu og
verslun árið 2015. Um fimm milljónir
manna vinna í smásölu í Bandaríkj-
unum. Verði Amazon Go að útbreiddu
fyrirbæri þýðir það meiriháttar upp-
stokkun og breytingar hjá gífurlegum
fjölda fólks.
Hugmyndafræðin bak við Ama-
zon Go hefur á sama tíma víða skír-
skotun og tengist því sem haft var
eftir Schwab hér að framan. Amazon
Go er ágæt táknmynd fyrir þær miklu
og hröðu breytingar sem sjálfvirkni og
deilihagkerfið boða fyrir fjölmargar
stéttir. Við stöndum sannarlega á
barmi byltingar og aðlögunarfrestur-
inn styttist.
Yngvi Björnsson, doktor í tölvunar-
fræði og forseti tölvunarfræðideildar
Háskólans í Reykjavík, tekur í sama
streng og Schwab. Hann bendir á að
það sé nákvæmlega ekkert nýtt við
það að tækniframfarir raski þjóð-
félagsgerðinni, innreið fjórðu iðn-
byltingarinnar sé hins vegar á öðrum
forsendum.
„Það verður alltaf þjóðfélagsleg
sundrun þegar breytingarnar eru að
ganga í gegn,“ segir Yngvi. „En það eru
sumir sem halda því fram að málum sé
öðruvísi háttað núna. Núna tekur það
svo skamman tíma fyrir nýja tækni
að verða útbreidd að við höfum ekki
endilega sama svigrúm og áður til að
endurmennta vinnuaflið.“
Vinnuaflið tapar samnings-
stöðunni
Fjórða iðnbyltingin vegur ekki aðeins
að grundvelli láglaunastarfa og geira
þar sem menntunarstigið er lágt. Tölv-
ur geta nú tekið að sér störf sem hing-
að til hafa krafist ákveðinnar sérþekk-
ingar. Þekking sem lengi hefur aðeins
verið talin á færi mannanna. Lögfræði
er eitt af þessum sviðum. Sumar lög-
mannsstofur nýta sér nýstárlega
tækni sem sameinar gagnagnótt og
gervigreind til að gera venjubundna
lögfræðivinnu sjálfvirka. Gervigreind
sem byggir á grunni Watsons frá IBM
er þegar í notkun og veður á hverjum
degi í gegnum þúsundir dómsskjala í
leit að viðeigandi upplýsingum fyrir
tiltekið mál. Ofur-skilvirk gagna-
söfnun sem þessi og gervigreind sem
greinir og sigtar út mikilvægar upp-
lýsingar geta hæglega ráðið úrslitum
í dómssal. Svo virðist sem engin stétt
sé óhult.
Því miður er engin regla í þessum
efnum. Tilteknar tækniframfarir geta
útrýmt störfum, meðan aðrar skapa
störf. Í upphafi 20. aldarinnar unnu 40
prósent af vinnuafli Bandaríkjanna í
landbúnaði. Tvö prósent gera það í
dag. Þegar hraðbankar voru kynntir til
leiks í Bandaríkjunum á sjötta áratug
síðustu aldar óttuðust margir að dagar
gjaldkera væru taldir. Þvert á móti
hefur gjaldkerum fjölgað síðan þá.
„Í sjálfvirknivæðingu fjórðu iðnbylt-
ingarinnar eru það þekkingarstörfin
sem eru undir. Rútína einkennir mörg
þekkingarstörf og gervigreindin er
komin á það stig núna að tölvur eru
farnar að sinna þeim jafn vel og sér-
fræðingarnir,“ segir Yngvi. „Það hægir
ekkert á þessu. Þessi bylting kemur til
með að eiga sér stað og við þurfum að
undirbúa okkur eins vel og við mögu-
lega getum, því það verða miklar þjóð-
félagslegar raskanir, efnahagslegar og
samfélagslegar.“
Yngvi bendir á að öldum saman hafi
skapandi tæknigeiri, gnægð fjármagns
og hraust vinnuafl myndað grunn far-
sælla samfélaga. Hætta er á að vinnu-
aflið tapi samningsstöðu sinni í yfir-
vofandi breytingum og að misskipting
auðs aukist enn frekar. Það blasir ekki
flókin sviðsmynd við í þessum efnum
þegar fyrirtæki eins og Amazon, Uber,
Walmart og fleiri eru annars vegar.
Starfsfólki fækkar og auðurinn færist
á færri og færri hendur.
„Mögulega er þetta stærsta áskor-
unin, hvernig við breytum samfélags-
myndinni þannig að við getum deilt
þessum auði á sanngjarnan hátt,“ segir
Yngvi.
Tækifæri í breyttu ástandi
Stóra spurningin hlýtur að vera
hvernig samfélag mannanna tekst
á við þessar breytingar. Sé þessari
spurningu ekki svarað fljótlega blasir
við örkumlandi atvinnuleysi og aukin
misskipting undir skugga meiriháttar
tækniframfara. Það var niðurstaða
Alþjóðaefnahagsþingsins að ríki
og fyrirtæki verði að taka höndum
saman í endurmenntun vinnuafls-
ins og undirbúa nýjar kynslóðir fyrir
breytta tíma í gegnum menntakerfið.
„Vandamálið er að við vitum ekki
hvaða störf krakkarnir okkar koma til
með að vinna, þessu störf eru ekki til í
dag,“ segir Yngvi.
Yngvi horfir til þess sem gerir
manneskjuna svo einstaka. Að lögð
verði áhersla á það sem gerir okkur
frábrugðin vélunum (sem stendur,
að minnsta kosti) og að mennta-
kerfið leggi áherslu á þessa þætti. „Að
menntakerfið innleiði ákveðin gildi,
með áherslu á samskipti, sköpun og
gagnrýna hugsun. Þetta eru allt hlutir
sem tölvurnar standa okkur langt að
baki í,“ segir Yngvi. „Allir geta haft
það betra. Framleiðnin verður meiri,
en hvað við gerum með auðinn, það
er stóra spurningin. Með framförum
fjölgar ávallt tækifærum.
Á barmi fjórðu
iðnbyltingarinnar
Netverslunarrisinn Amazon boðar byltingu í smásölu með því að
útrýma greiðslukassanum og þar með milljónum starfa. Hugmyndir
Amazon eru aðeins brotabrot af flóknu púsli fjórðu iðnbyltingarinnar.
Kjartan Hreinn
Njálsson
kjartanh@365.is
Iðnbyltingarnar Meginstoðir fjórðu
iðnbyltingarinnar
Stafræn-efnisleg kerfi
(cyber-physical)
Vélbúnaður sem stjórnað er af
tölvu (algrími) með
tengingu við netið og
notendur þess. Sjálf-
keyrandi bílar, orku-
net, iðnstýring o.fl.
Internet hlutanna (IoT)
Nettengd tæki af öllum toga sem
safna og skiptast á upplýsingum.
Allt frá eldhústækjum og um-
ferðarljósum til snjallsíma.
Gagnagnótt (Big data)
Gagnamagn heimsins fimm-
tíufaldast á allra næstu árum.
Gagnagnótt vísar til þess hvernig
stofnanir og fyrirtæki hagnýta og
halda utan um þessi gögn.
Tölvuský (Cloud-computing)
Gögn geymd á netþjóni, ekki
hörðu drifi.
Hægt að
nálgast upp-
lýsingar hvar
og hvenær
sem er á
leifturhraða.
Iðnbyltingin
1760-1840
Vélvæðing
Vatnsafl
Gufuafl
Síðari iðnbyltingin
1870-1914
Fjölda-
framleiðsla
Færibanda-
vinnsla
Rafmagn
Tölvur og
sjálfvirkni
Stafræn-
efnisleg kerfi
Fjórða
iðnbyltingin
50×4G
Upplýsingabyltingin
1950-2016+
Með fraMföruM
fjölgar ávallt
tækifæruM.
Yngvi Björnsson,
doktor í tölvunar-
fræði og forseti
tölvunarfræði-
deildar Háskólans í
Reyjavík
1 7 . d e s e m b e r 2 0 1 6 L A U G A r d A G U r56 h e L G i n ∙ F r É T T A b L A ð i ð
Tækni