Morgunblaðið - 23.10.2019, Blaðsíða 58

58 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 23. OKTÓBER 2019
VIÐTAL
Silja Björk Huldudóttir
silja@mbl.is
„Dimmumót er skaftfellskt orð sem
þýðir ljósaskipti. Ég var ótrúlega
heppin að finna loksins þennan titil,
eftir mjög mikið grams, því hann er
nákvæmlega það sem við átti. Birt-
unni í íslenska heiminum bregður
þegar jökullinn smækkar og fer.
Miðað við það sem áður var mun
rökkrið ríkja,“ segir Steinunn Sig-
urðardóttir þegar hún er spurð um
titil nýjustu bókar sinnar, ljóðabálks-
ins Dimmumóta.
„Ég er nýbúin að fá bókina í hend-
ur og þegar ég las hana núna glóð-
volga kom mér það nánast á óvart
hvað sorgin í henni er djúp. En við
erum ekki bara að kveðja jökulinn
okkar, sem var tákn eilífðarinnar,
heldur líka lífið á jörðinni eins og við
höfum þekkt það. Þannig að Dimmu-
mót eru bæði óður til jökulsins míns,
Vatnajökuls, tregabálkur um hann
og sorgarljóð um heiminn.
Inn í þetta flétta ég mínu litla lífi
beinlínis – nokkuð sem ég hef annars
ekki lagt fyrir mig á þessum fimmtíu
ára skáldaferli – en það var eins og
mér fyndist að það ætti loksins við
þegar litla lífið mitt stóð andspænis
endalokum menningar á jörðinni
eins og við höfum þekkt þá menn-
ingu. Hvað sem verður er það ljóst
að lifnaðarhættir munu gjörbreytast
og hvað sem verður er það ljóst að
nýjar bylgjur af flóttafólki munu
flæða yfir jörðina, loftslagaflótta-
fólki,“ segir Steinunn og bendir á að
enginn viti hvað komi í staðinn.
Einhver sort af endalokum
„En ekkert getur komið í veg fyrir
einhverja sort af endalokum. Hlýnun
jarðar heldur áfram á hraða sem
meðalspár gerðu ekki ráð fyrir,“ seg-
ir Steinunn og tekur fram að eitt
meinið varðandi loftslagsvána sé hið
meinleysislega orðalag sem notað
hefur verið um hana. „Loftslags-
breytingar er ónýtt orð og villandi,
vegna þess að breyting getur verið
til hins betra. Þetta er notað í sama
blekkjandi tilgangi og orðið gengis-
breytingar var notað á Íslandi, það
átti alltaf við um gengisfellingar, og
þær oft allstórtækar. Ég benti á
þetta í opnunarræðunni minni á Bók-
menntahátíð í Reykjavík í vor og
lagði til orðalagið hamfarahlýnun af
mannavöldum. Það hefur náð fót-
festu og ég er stolt af því,“ segir
Steinunn og tekur fram að það skipti
miklu máli hvernig orð séu notuð.
Jöklar hafa verið ákveðið leiðar-
stef í bókum þínum. Hvers vegna?
„Ég hef verið heilluð af jöklum frá
því ég man eftir mér. Þegar ég er í
Reykjavík gái ég alltaf til Snæfells-
jökuls, og ég er Reykvíkingur í húð
og hár, alin upp við þessa undra-
verðu formfegurð sem minnir á Fúsí-
jama. Þegar ég var fimm ára, rign-
ingarsumarið mikla 1955, var ég með
mömmu sumarlangt á Seljalandi í
Fljótshverfi og kynnist jöklinum þá
fyrst. En þá var hann óínáanlegur,
þetta eilífðartákn, því ekki var búið
að brúa á Skeiðarársandi. Þannig var
það líka þegar ég var svo í sveit á
Seljalandi. Það eru mínar skærustu
minningar, ein úti í náttúrunni, að
reka fáeinar beljur í áttina að jökl-
inum. Stanslaus sól og ekki ský á
himni, og alls ekki ský á Vatnajökli.“
Tengjast skrif þín um jökla í gegn-
um tíðina náttúruvernd?
„Í rauninni ekki, því það eru ekki
nema svona fimmtán ár síðan ég var
orðin meðvituð um jökladauðann. Í
skáldsögunni minni Hjartastað er
Vatnajökull og aðrir jöklar eilífðar-
tákn. Tíu árum síðar eða 2005 kemur
Sólskinshestur og þar horfir deyj-
andi söguhetja á Eyjafjallajökul og
hugsar að meira að segja jöklarnir
séu forgengilegir. Þannig að þetta
tákn hefur snúist við, nú eru jöklar
tákn eyðingar og forgengileika – á
meðan þeir endast. Og í rauninni
breytir jökladauðinn upplifun manns
á tímanum, það er eins og hann hoppi
út á hlið í staðinn fyrir að ganga ein-
hvern vanagang.“
Fer á orðasukk með nemendum
Dimmumót er þriðja ljóðabók þín
á fjórum árum. Hvað gerir það að
verkum að ljóðin eru í brennidepli
hjá þér um þessar mundir?
„Ljóðin eru raunverulega ekki í
brennidepli, það er bara spurning
um hvað poppar upp úr poppvélinni.
Hjá mér krauma alltaf langtíma-
verkefni, í prósa, í ljóði, í leiktexta
þess vegna. En ég neita því ekki að
það mér sérlega ljúft að búa í ljóð-
heimum, þar byrjaði ég þrettán fjór-
tán ára, það var mitt eina skáldheim-
ili í meira en tíu næstu ár, þar líður
mér eins og á engum öðrum stað.
Sérstök tegund af heimavelli. En ég
á fleiri en einn heimavöll og fyrir það
er ég innilega þakklát.“
Þú hefur á síðustu árum kennt rit-
list bæði hér- og erlendis. Í vetur
gegnir þú svo starfi Jónasar Hall-
grímssonar í ritlist við Háskóla
Íslands. Hvað gefur það þér sem
skáldi að kenna öðrum ritlist?
„Það er óviðjafnanleg tilfinning að
mega miðla öllu því sem maður þyk-
ist búa yfir, til hæfileikafólks, og
þeirra sem yngri eru. En ég nálgast
kennsluna af auðmýkt. Það síðasta
sem mér dettur í hug er að vera
Stóridómur yfir verkunum þeirra
eða annarra.“
Þræðir ykkar Jónasar hafa legið
saman áður, því fyrir fimm árum
hlaustu Verðlaun Jónasar Hall-
grímssonar. Í Veröld í dag kl. 16 flyt-
ur þú hátíðarfyrirlestur Jónasar
Hallgrímssonar undir yfirskriftinni
„Klárlega gríðarlegur birkiþrasta-
sveimur“. Hvaða áhrif hefur Jónas
haft á þig sem skáld?
„Bara eitt dæmi, ég áttaði mig á
því núna í vikunni að orðið bláljós
sem kemur fyrir í Dimmumótum
bæði sem lýsingarorð og nafnorð er
frá Jónasi. Ég les hann jafnt og þétt,
allt sem hann hefur skrifað, stjörnu-
fræði og hvaðeina. Ég kynntist hon-
um strax, í Vísnabókinni sem pabbi
las fyrir mig á sunnudagsmorgnum.
Ég undrast á því enn og aftur hvers
konar listaskáld Jónas var.“
Og hverju ætlar þú að beina sjón-
um þínum að í fyrirlestrinum í dag?
„Að þeirri mögnuðu staðreynd, að
skáldin okkar, hvert á fætur öðru, í
kjölfar Jónasar, hafa búið sér til eigið
ljóðmál, smíðað nýyrði í stórum stíl,
yfirleitt með dásamlega góðum
árangri. Eitt af því skemmtilega í
kennslunni er að fara í orðasukk með
nemendunum. Þeir hafa reynst mjög
drjúgir nýyrðasmiðir í sínum skáld-
skap.“
Nýju bókinni þinni verður fagnað
með viðburði í Veröld á morgun kl.
17.30. Hvað getur þú sagt mér um
dagskrána þar?
„Ég er mjög stolt af þessari dag-
skrá. Helga Kress flytur erindi, með
titlinum „Þar sem jökulinn bar við
loft“. Guðbergur Bergsson talar,
Fríða Ísberg les ljóð eftir mig. Ég
spjalla um Dimmumót og les úr bók-
inni. Og Torfi Túliníus hitar upp og
kynnir.“
Við sama tækifæri verður rithöf-
undarafmæli þínu jafnframt fagnað,
en í ár eru 50 ár síðan þú sendir frá
þér ljóðabókina Sífellur, þá aðeins 19
ára gömul. Hefði þig grunað þá að þú
yrðir farsæll og verðlaunaður höf-
undur sem væri enn í fullu fjöri á rit-
vellinum hálfri öld síðar?
„Nei, ég var fullkomlega grunlaust
og saklaust kvikindi. Ég fór að fikta
við að yrkja í Sturm og Drangi ung-
lingsáranna, fékk hugmyndina úr
ljóðabókunum sem mamma var að
lesa, Steinn Steinarr, Hannes Pét-
ursson. Í menntaskóla datt mér ekki
í hug að bera mig saman við snill-
ingana vini mína, Pétur Gunnarsson,
Þórarin Eldjárn, Sigurð Pálsson. En
ég hef átt mér dulda fyrirmynd, sem
ég er núna fyrst að átta mig á, það
var Ólöf Eldjárn, sem skrifaði ein-
staklega flottan og töff texta. Ég bar
óttablandna virðingu fyrir henni, og
það hefur líklega verið hún sem kom
mér óvart í skilning um að jafnvel
kvenmaður á mínum aldri mætti
yrkja, eða gæti það.
Tók bankalán til að klára bók
Þegar ég var krakki las ég stans-
laust, en fyrirmyndin skrifandi kona
var bókstaflega ekki til í mínum
huga. Þannig að það var aldrei neins
konar ætlun að verða skáld. Það bara
gerðist. En ég sé eftir á að ég hef
verið í meira lagi þrjósk að halda
þessu til streitu. Svo ég tali nú ekki
um það að hætta í fastri vinnu 1980,
og láta guð og lukkuna ráða – ver-
andi líka einstæð móðir. En það er
stór spurning hvort ég hefði þorað
þetta hefði ég ekki átt bakhjarl í mín-
um frábæru foreldrum. Ég þurfti svo
ekki að styðjast við þau fjárhagslega
en ég gat verið viss um að eiga þau
að, ef í harðbakkann mundi slá. En
það að vera ekki í fastri vinnu var
líka erfitt – því að ég þurfti að vinna
óhemju mikið í lausamennsku. Var
þó mun skárri kostur. En ég tók alls
konar ákvarðanir sem hefðu ekki
þótt mikil búmennska, eins og það að
taka bankalán til þess hafa frið til að
klára skáldsögu. En var á endanum
klókt, því árangurinn varð betri,
meiri friður, og ég gat líka lokið
verkinu fyrr en ef ég hefði verið út og
suður að skrapa í lausamennskunni.“
Hvað stendur upp úr á löngum og
farsælum ferli?
„Alls ekki neitt. Þetta hefur allt
saman verið sígandi lukka og ekki
beinlínis gerst hratt! Fyrsta skáld-
sagan mín kom út 17 árum eftir að
fyrsta bókin kom, ljóðabókin Sífellur.
En ég er þakklát fyrir að hafa skrif-
að eitt og annað. Tökum Hjartastað,
eftir á að hyggja elegía um Ísland –
áður en vitað var að landið var um
það bil að umbyltast, áður en ferða-
menn helltust yfir, áður en ljóst var,
að minnsta kosti almenningi, að jökl-
arnir mundu deyja.
Ég er líka mjög þakklát fyrir það
glópalán að skáldsögurnar mínar
fóru að koma jafnt og þétt út í þýð-
ingum hjá virtum forlögum, kringum
1995 á tímum þegar skandinavískar
bókmenntir voru ekki komnar í
tísku, og ekki þá íslenskar. Sam-
bandið við lesendur og viðtakendur í
þessum löndum hefur skipt mig
miklu máli.“
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Ljóðheimar „Ég neita því ekki að það var mér sérlega ljúft að búa í ljóðheimum, þar byrjaði ég þrettán fjórtán ára,
það var mitt eina skáldheimili í meira en tíu næstu ár, þar líður mér eins og á engum öðrum stað,“ segir Steinunn.
Eins og tíminn hoppi út á hlið
 Steinunn Sigurðardóttir skáld sendir frá sér bókina Dimmumót  Tregabálkur til Vatnajökuls
og sorgarljóð um heiminn  Steinunn tekur þátt í tveimur viðburðum í Veröld á næstu dögum
Smiðjuvegi 76 • Kópavogi • Sími 414 1000 • tengi@tengi.is
Baldursnesi 6 • Akureyri • Sími 414 1050 • www.tengi.is
Opið virka daga frá kl. 8-18 og laugardaga kl. 10-15
Gæði, þjónusta, ábyrgð - það er Tengi
SÍGILD HÖNNUN Í 50 ÁR
Fyrir 50 árum hannaði danski hönnuðurinn Arne Jacobsen fyrsta kranann fyrir Vola.
Æ síðan hefur hönnun og framleiðsla Vola verið í fremstu röð.