Morgunblaðið - 07.11.2019, Blaðsíða 46

46 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 7. NÓVEMBER 2019
10 milljónir manna
fara árlega um Kefla-
víkurflugvöll og talið
er að fjöldinn muni tvö-
faldast á næstu árum.
Varaflugvallamál eru
hins vegar í svo mikl-
um ólestri að það er
bæði hættulegt og
óhagkvæmt.
Reykjavíkurflug-
völlur hefur ekki nægi-
lega langar flugbrautir til að gegna
hlutverki varaflugvallar fyrir al-
þjóðaflugið. Varaflugvellirnir á Eg-
ilsstöðum og Akureyri eru heldur
langt frá Keflavík, hafa ónógan bún-
að og of lítil flughlöð. Skotland er
langt undan þannig að flugvélar á
leið til Íslands þurfa talsvert auka-
eldsneyti til að ná þangað ef þörf
krefur. Það minnkar aðra burðar-
getu og þar með tekjur flugsins.
Það þarf því nýjan varaflugvöll
hæfilega langt frá Keflavík, á öðru
veðurfars- og áhættusvæði hvað
varðar eldgos, jarðskjálfta og aðrar
náttúruhamfarir.
Hvassahraun hefur ýmsa ágalla
Bent hefur verið á Hvassahraun
sem heppilegan stað fyrir nýja mið-
stöð innanlandsflugsins í staða
Vatnsmýrarinnar.
Hagfræðistofnun HÍ mat árið
2015 samfélagslegan ábata af því að
sameina miðstöð alþjóða- og innan-
landsflugsins í Hvassahrauni og
byggja í staðinn upp Vatnsmýrina á
82-123 milljarða króna. Sá ábati felst
að mestu í verðmæti byggingar-
landsins sem losnar í Vatnsmýrinni
og samrekstri við al-
þjóðaflugið í Keflavík.
En Hvassahraun er
aðeins um 20 km frá
Keflavíkurflugvelli, á
sama nesinu, sömu
megin við höfuðborg-
arsvæðið, tengt því um
einn og sama veginn.
Staðirnir eru á sama
veðurfars- og náttúru-
hamfarasvæði sem
þýðir að ef eitthvað er
að á Miðnesheiði er
hætt við að það sama
eigi við um Hvassahraun og öfugt.
Það er því áhugavert að skoða
aðra kosti.
Fluglest REY-KEF og innan-
landsflugið til Keflavíkur
Með háhraðalest REY-KEF gæti
miðstöð innanlandsflugsins flust til
Keflavíkur.
Hagkvæmni háhraðalestar hefur
verið vandlega metin. Lestin er talin
hagkvæm í einkaframkvæmd, án
ríkisábyrgðar auk þess sem hún er
umhverfislega mjög jákvæð. Svo
væri hún þægileg og aðlaðandi að-
koma að landinu sem mun auka
hróður þess á alþjóðavettvangi.
Ferðatíminn verður aðeins um 20
mínútur og fargjald stórnotenda
(Lesist: heimamanna sem myndu
nota lestina oft) lágt. Lestin mun
sameina Suðurnes og höfuðborg-
arsvæðið atvinnu- og búsetulega.
Samfélagslegur ábati hraðlestar-
innar er metinn á um 40-60 milljarða
króna.
Ef miðstöð innanlandsflugsins
flyst á Keflavíkurflugvöll styttist
ferðatími landsbyggð-útlönd og
ferðakostnaður lækkar. Það mun
fjölga þeim sem nota innanlands-
flugið í tengslum við alþjóðaflugið og
fjölga ferðamönnum á landsbyggð-
inni.
Suðurlandsflugvöllur er málið
Helsta aðdráttarafl landsins er
náttúran. Gullni hringurinn á Suður-
landi er vinsælastur. Um 90% ferða-
manna til Íslands fara um Suður-
land.
Nýr alþjóðaflugvöllur á Suður-
landi fengi hluta af fjölgun ferða-
manna og einnig nokkuð innanlands-
flug. Suðurlandsflugvöllur væri
sérstaklega áhugaverður kostur fyr-
ir ferðamenn sem komið hafa áður
og vilja fara beint út í náttúruna án
viðkomu á höfuðborgarsvæðinu og
auðvitað Sunnlendinga og Austfirð-
inga. Líklega mætti byggja og reka
slíkan flugvöll í einkaframkvæmd án
útgjalda og áhættu fyrir skattgreið-
endur. Það skortir reyndar hag-
kvæmniútreikninga eins og gerðir
hafa verið fyrir fluglestina.
Suðurlandsflugvöllur myndi
styrkja Suðurland og færa nýting-
arsvæði ferðamanna lengra til aust-
urs og norðurs. Þegar landið verður
orðið enn vinsælla sem ferðamanna-
land verða Egilsstaðir og Akureyri
líka hagkvæmir áfangastaðir fyrir
alþjóðflug. Góðir hlutir gerast hægt.
Góð lending
Samtals verður samfélagslegur
ábati af ofangreindu, það er fluglest
REY-KEF, flutningi miðstöðvar
innanlandsflugsins á Keflavíkur-
flugvöll og Suðurlandsflugvelli, á
bilinu 200 til 300 milljarðar króna, án
útgjalda og áhættu fyrir skattgreið-
endur.
Hér er líka um mjög umhverfis-
væna kosti að ræða og stóraukið ör-
yggi fyrir ferðalanga.
Það er því ekkert að vanbúnaði að
setja stefnu til framtíðar og hefja
undirbúning.
Góð lending
á Suðurlandi
Eftir Guðjón
Sigurbjartsson
» Samtals verður sam-
félagslegur ábati
af ofangreindu að
minnsta kosti 200 til
300 milljarðar króna,
án útgjalda og áhættu
fyrir skattgreiðendur.
Guðjón Sigurbjartsson
Höfundur er viðskiptafræðingur.
gudjonsigurbjartsson@gmail.com
Lending? Kaldaðarnesflugvöllur sem Bretar lögðu við Selfoss á stríðsárunum.
Ljósmynd/Baldur Sveinsson
„Áfengir drykkir
verða seldir á netinu“
er fyrirsögn íslenskrar
greinar sem nýverið
vakti athygli í Brussel
hjá hópum sem láta sig
heilbrigðismál varða. Í
greininni er rætt um að
íslensk stjórnvöld hug-
leiði nú lagafrumvarp
sem myndi aflétta
einkaleyfissölu ÁTVR
með því að heimila sölu áfengis á veg-
um einkaaðila á netinu. Því er haldið
fram að tilskipun ESB um ráðstaf-
anir gegn óréttmætum land-
fræðilegum takmörkunum á net-
umferð skyldi menn til þessa. Þeir
sem vinna alla daga við mótun áfeng-
isstefnu ESB segja að svo virðist sem
umræðan á Íslandi beri keim af alvar-
legum misskilningi á nýju ESB-
reglunum.
Lýðheilsumiðuð áfengiseinka-
leyfissala er fyllilega lögleg sam-
kvæmt reglum ESB. Þetta var stað-
fest af Evrópudómstólnum fyrir
meira en tuttugu árum og til staðar
eru fjölmargar áfengiseinkaleyfis-
sölur sem starfa áfram innan ESB og
landa Evrópska efnahagssvæðisins:
Svíþjóð, Finnland, Noregur og Ísland
eru skýr dæmi þar um.
Ekki aðeins eru einkaleyfissölurn-
ar löglegar, heldur einnig viður-
kenndar af World Health Organi-
sation, WHO, sem ein skilvirkasta
leiðin til að draga úr skaðlegum áhrif-
um áfengisneyslu. Nýlegar rann-
sóknir frá Finnlandi sýna að þar í
landi myndu yfir 500 fleiri einstak-
lingar láta lífið árlega af völdum
áfengisneyslu ef sala
áfengis væri alfarið
einkavædd. Kerfis-
bundin rýni á gögnum
sem safnað var af US
Centre for Disease
Control‘s Preventive
Services Task Force
sýndi einnig fram á
tengsl einkavæðingar
áfengissölu við verulega
aukningu á áfengis-
neyslu. Stofnunin mælir
því eindregið gegn því.
Sönnunargögnin
liggja því fyrir; þegar markaðs-
öflunum er hleypt inn á áfeng-
issölumarkaðinn lækkar verð og
neysla eykst, en einnig verður mun
erfiðara að tryggja að farið sé eftir
þeim reglum sem leyfisveitingin er
háð. Sænska áfengiseinkasalan Sys-
tembolaget er með yfir 95% skor í
aldurseftirliti sínu. Þessi góði árang-
ur hefur hvergi náðst meðal einka-
söluaðila í löndum þar sem smásala
áfengis hefur verið einkavædd.
Talsmenn þeirrar hugmyndar að
einkavæða netsölu áfengis á Íslandi
virðast telja að gerð sé krafa um
þetta í hinni nýju tilskipun ESB um
ráðstafanir gegn óréttmætum land-
fræðilegum takmörkunum á net-
umferð. Sem betur fer er auðvelt að
sannreyna að þetta er ekki tilfellið.
Það nægir að líta til allra þeirra
ESB-ríkja sem innleiddu tilskipunina
um ráðstafanir gegn óréttmætum
landfræðilegum takmörkunum á net-
umferð á árinu 2018 og sem enn reka
traustar áfengiseinkasölur. Hæsti-
réttur Finnlands staðfesti bann við
netsölu áfengis (þ. á m. frá öðrum
ESB-ríkjum) eftir að hafa fengið
stuðningsúrskurð frá Evrópudóm-
stólnum.
Ef fólk er enn í vafa um hvernig
túlka beri tilskipunina um frjálsa net-
umferð í samhengi við áfengis-
einkasöluna myndi ég ráðleggja því
að hafa samband við félagsmálaráðu-
neytin í Finnlandi eða Svíþjóð og fá
aðstoð þar. Þá eru einnig fjölmörg
frjáls félagasamtök í Brussel sem
myndu með ánægju veita aðstoð og
upplýsingar ef þörf krefur.
Það vekur alltaf áhyggjur þegar
maður heyrir um tilvik þar sem vitn-
að er í ESB-reglur sem réttlætingu
fyrir því að afnema skilvirka, op-
inbera stefnu í heilbrigðismálum. Alla
jafna byggir þetta á lagalegum mis-
skilningi, en slíkan misskilning geta
þeir aðilar nýtt sér sem hagnast
myndu verulega af völdum aukinnar
áfengisneyslu. Þess vegna er mikil-
vægt að umræða um áfengisstefnu
taki mið af staðreyndum og sönn-
unargögnum, bæði þegar kemur að
lagalegum álitaefnum og áhrifum á
lýðheilsu.
Reglur ESB ógna ekki einka-
leyfi Áfengis- og tóbaksversl-
unar ríkisins á sölu áfengis
Eftir Kalle
Dramstad
»Umræða á Íslandi
um að nýjar reglur
ESB séu ógn við einka-
leyfi ÁTVR á smásölu
áfengis er byggð á mis-
skilningi og getur grafið
undan góðum árangri ís-
lenskra heilbrigðis-
yfirvalda.
Kalle Dramstad
Höfundur er yfirmaður European
Policy, sem starfar að stefnumótun
ESB og stefnu í áfengismálum í
Brussel fyrir frjálsu, sænsku fé-
lagasamtökin IOGT-NTO.
Stórri og vandaðri
rannsókn á áhrifum
andoxara, E-
vítamíns, sem gerð
var fyrir mörgum ár-
um var hætt í miðjum
klíðum vegna þess að
þeir sem fengu an-
doxarann fengu oftar
krabbamein en þeir
sem engan fengu.
Önnur rannsókn
sýndi að reykingamenn, sem fengu
andoxara, betakarótín, við augn-
sjúkdómi fengu oftar lungna-
krabbamein en þeir sem engan
fengu. Fleiri hliðstæð dæmi mætti
nefna. Þetta bendir til þess að
mikil notkun andoxara sé af hinu
illa, sem kemur heim og saman við
það að líkaminn notar oxunarferli
og sindurefni, free radicals, til að
vinna á krabbameinsfrumum og
öðrum framandi frumum.
Hér á landi er fyrirtæki, sem
framleiðir, auglýsir grimmt og sel-
ur fjölmargar vörutegundir með
astaxantíni, sem er öflugur andox-
ari, náskyldur betakarótíni, miklu
sterkari en E-vítamín og betak-
arótín. Að sögn framleiðandans á
þetta óbótaefni að gagnast við
fjölda sjúkdóma, kvilla og ein-
kenna enda þótt ábyrgur aðili á
borð við WebMD, www.webmd-
.com, segi að það vanti rannsóknir
til að staðfesta allt þetta. Astax-
antín er heldur ekki að finna í
Merck Manual,
www.merckmanu-
als.com/professional,
sem sýnir að efnið hef-
ur enga þýðingu í
læknisfræði, það er að
það er því bara vafa-
söm snákaolía.
Mér er spurn: er
það viðunandi, að það
sé verið að halda að
fólki óbótaefnum án
viðurkenndrar gagn-
semi og vísbendinga
um hið gagnstæða? Hvað um eft-
irlit? Hérlendis sýnist mér það
vera í algeru skötulíki hjá aðila,
sem vart getur greint á milli
nauta- og hrossakjöts. Þess vegna
getur hvaða afglapi sem er fram-
leitt og selt hvaða óbótaefni sem er
svo lengi sem það er ekki bráð-
drepandi, virðist vera. Og það sem
mér finnst vera fyrir neðan allar
hellur: apótekin taka virkan þátt í
öllu ruglinu með því að selja allt
þetta jukk.
Andoxarar og
krabbamein
Eftir Reyni
Eyjólfsson
Reynir Eyjólfsson
»Er það viðunandi, að
það sé verið að halda
að fólki óbótaefnum án
viðurkenndrar gagn-
semi og vísbendinga um
hið gagnstæða?
Höfundur er doktor í lyfjafræði.
Allt um sjávarútveg