Skessuhorn - 06.02.2019, Blaðsíða 16

MIÐVIKUDAGUR 6. FEBRÚAR 201916
Sigurður Hjartarson er ung-
ur sagnamaður frá Stóra-Kambi í
Breiðuvík, fæddur á því herrans ári
1997. Foreldrar hans, Eygló Krist-
jánsdóttir og Hjörtur Sigurðsson,
hafa rekið hestaleigu á bænum frá
2013. Undanfarin tvö sumur hef-
ur Sigurður boðið ferðafólki upp á
söguferðir. Þá er riðið niður á fjör-
una og þegar komið er á áningar-
staðinn fara allir af baki og Sig-
urður segir sögu Björns Breiðvík-
ingakappa, sem er talinn hafa ver-
ið fyrsti Evrópumaðurinn í Am-
eríku samkvæmt heimildum Eyr-
byggju. Skessuhorn hitti Sigurð í
Breiðuvíkinni síðasta miðvikudag
og ræddi við hann um sagnaferð-
irnar, sögurnar og Björn Breiðvík-
ingakappa.
„Þetta eru fyrst og fremst sögu-
ferðir þó það sé riðið á hestbaki.
Ég byrja á grunni um Íslendinga-
sögurnar almennt, segi frá því af
hverju menn settust að á Íslandi
og hvernig landnámsmennirnir
bjuggu, þannig að fólk fái smá hug-
mynd um hvernig samfélagið var á
landnámsöld. Síðan er riðið af stað
og þegar komið er á áningarstað-
inn þá förum við af baki og ég leik
sögu Björns Breiðvíkingarkappa. Á
leiðinni heim tek ég við spurning-
um um allt sem fólki dettur í hug,
hvort sem það tengist sögunni af
Birni, öðrum Íslendingasögum eða
hverju sem er. Þó ég segi sjálfur frá
hef ég ekki enn fengið spurningu
sem ég hef ekki getað svarað,“ seg-
ir Sigurður léttur í bragði í sam-
tali við Skessuhorn. „Í lok ferðar
er síðan boðið upp á smá matars-
makk í anda Víkingatímabilsins,“
bætir hann við.
Gerður að höfðingja í
nýju landi
Björn Breiðvíkingakappi var land-
námssmaður á Kambi í Breiðuvík,
sama bæ og Sigurður og foreldrar
hans búa á. Jörðinni var skipt upp
í Stóra og Litla-Kamb mun síðar.
En það er ekki aðeins að Sigurður
vilji segja sögu landsnámsmannsins
á Kambi, heldur segir hann sögu
Björns um margt mjög merkilega.
Það sem meira er, þá tengir Sig-
urður sögu hans við sögu frá Mið-
Ameríku og telur miklar líkur á að
hún sé um sama manninn; Björn
Breiðvíkingakappa. „Það er mjög
merkilegt að Aztekar eiga ritaða
sögu af manni sem birtist upp úr
þurru á tímum Tolteka, sem voru
forverar Aztekanna í Mexíkó. Þar
segir að sá maður hafi kynnt fyr-
ir Toltekunum ýmsar hugmynd-
ir sem eiga sér skýrar samsvaranir
í norrænum heimildum, til dæm-
is að þeir sem falli í bardaga fari
til guðanna. Þessi maður kynn-
ir þá líka fyrir nýjum bygginga-
stíl, sem svipar mjög til langhúsa
norrænna manna,“ segir Sigurð-
ur. „Honum er lýst sem mjög ljót-
um manni með gráa grímu, sem
sagt grátt og mikið skegg til að fela
sitt ljóta andlit,“ bætir hann við og
brosir. „Indjánum Ameríku vex að
jafnaði ekki mikið skegg og þetta
bendir til þess að þarna hafi ver-
ið um aðkomumann að ræða,“ seg-
ir hann. „Þegar þessi maður deyr
þá segir frá því að hann hafi kraf-
ist þess að lík sitt yrði sett á skip,
kveikt í og fleytt á haf út, eitthvað
sem við þekkjum vel úr norrænum
sið,“ segir Sigurður.
Fyrsti Evrópubúinn
í Ameríku
En hvernig tengist þetta allt saman
Birni Breiðvíkingakappa? „Í Eyr-
byggju segir frá því þegar Björn
var hrakinn úr landi fyrir að hafa
legið með giftri konu, sem hann
var ástfanginn af. Þar segir að hann
hafi hrakist í vestur og fundið kon-
ungsríki suðvestur af Írlandi þar
sem hann var gerður að konungi.
Það er athyglisvert að í Eyrbyggju
er talað um konungsríki í Nýja
heiminum, en víðast hvar í öðrum
heimildum er talað um þjóðir nýja
heimsins sem skrælingja. Ef það
sem er ritað í Eyrbyggju er satt, þá
gæti Björn hafa endað í Mexíkó,
þó við getum aldrei sannað það,“
segir Sigurður sagnamaður en
bætir því við að Björn sé aukapers-
óna í sögunni. „Eyrbyggja og þar
á meðal saga Björns Breiðvíkinga-
kappa er ein af þessum gleymdu
sögum. Þetta er fyrst og fremst
sagan af því hvernig Snorri goði
Þorgrímsson rís til valda. En það
er kannski leiðinlegt að skrifa bara
um einhvern stjórnmálamann,
þess vegna er skrifað um fólkið í
kringum hann. Björn Breiðvík-
ingakappi er samkvæmt sögunni
mikil hetja og það er auðvitað gert
til að Snorri líti enn betur út fyrir
að hafa sigrað hann,“ segir hann.
„Þannig að sagan er um margt
mjög áhugaverð þó hún hafi ekki
fengið mikla athygli í gegnum tíð-
ina. Einu sinni ákváðu Danir að nú
ætluðu þeir að sanna að þeir hefðu
numið Ameríku fyrstir manna.
Þeir fóru því yfir allar Íslendinga-
sögurnar til að leita að sönnunum.
Annars vegar höfðu þeir söguna af
Leifi heppna og hins vegar af Birni
Breiðvíkingakappa. Þeim fannst að
sagan af Birni sveipuð of miklum
ævintýrablæ. Dönum fannst sagan
af landnámi Leifs heppna trúverð-
ugri og ýttu Eyrbyggju og sög-
unni af Birni bara til hliðar, sóp-
uðu henni undir teppi. Það er síð-
an í rauninni ekki fyrr en nýlega að
menn eru farnir að gefa Eyrbyggju
og Birni Breiðvíkingakappa ein-
hvern gaum,“ segir Sigurður.
Íslendingasögurnar
magnaðar
Aðspurður segir Sigurður því fara
fjarri að hann hafi alltaf haft áhuga
á sagnaarfinum. „Ég hafði engan
áhuga á þessu þegar ég var yngri.
Það var ekki fyrr en í tíunda bekk
sem áhuginn kviknaði og það er
Rósu Erlendsdóttur, sem kenndi
mér í Lýsuhólsskóla, að þakka.
Hún kenndi okkur hvernig ætti að
lesa þessar sögur og meta þær. Síð-
an þá hef ég lesið næstum stans-
laust,“ segir Sigurður og hlær við,
„og kann orðið mikið af þessum
helstu sögum, les mikið af heim-
ildum í kringum sögurnar og reyni
að tengja þetta saman,“ bætir hann
við. „Það sem mér finnst heillandi
við Íslendingasögurnar er að þær
eru mikið til sögur af venjulegu
fólki. Alls staðar í heiminum er að
finna sögur af konungum og höfð-
ingjum, en hvergi annars staðar
en í Íslendingasögunum fær mað-
ur jafn góða innsýn í daglegt líf
venjulegs fólks. Jafnvel þó Íslend-
ingasögurnar séu ekki sannar, þá
eru þær skrifaðar af mönnum sem
bjuggu í mjög svipuðu samfélagi
og þegar þær eiga að hafa gerst.
Það veitir ákveðna innsýn í líf-
ið á þessum tímum, hvernig var
að búa á Íslandi um 1200 og fyr-
ir þann tíma, jafnvel þó söguþráð-
urinn kunni að vera skáldskapur,“
segir Sigurður. „Þegar við lesum
síðan verk Snorra Sturlusonar þá
erum við að lesa eftir mann sem
var höfðingi yfir miklu landsvæði,
stjórnmálamaður og lögsögumað-
ur á Alþingi, ferðaðist til Noregs
og fleira. Maður fær það á tilfinn-
inguna þegar maður les hans sögu
að þar fari maður sem viti hvernig
á að stjórna stóru landsvæði, sem
gerir söguna magnaða og dásam-
lega skemmtilega að lesa. En þar
lesum við eftir mann sem upplifði
þessa hluti fyrstu hendi og getur
því skrifað frá hjartanu. Þannig er
því háttað með margar fornsögur,“
segir Sigurður og bætir því við að
það skipti ekki öllu máli hvort sög-
urnar séu allar sannar. „Sögurnar
eru alveg jafn magnaðar fyrir það.
Ekkert í líkingu við Íslendinga-
sögurnar var skrifað á 13. öld. Ef
þær eru ekki sannar þá eru þetta
fyrstu skáldsögur í hinum vest-
ræna heimi og líklega besti skáld-
skapur sem skrifaður hefur ver-
ið, miklu skemmtilegri en Shake-
speare,“ segir Sigurður léttur í
bragði. „Og ef sögurnar eru ekki
sannar þá veita þær engu að síður
innsýn inn í samfélagið á Íslandi á
þessum tíma. Þær munu ekki tapa
því gildi sínu þó það komi kannski
einhvern tímann í ljós að sögu-
þráðurinn sé uppspuni.“
Erfitt að búa úti á nesi
fyrr á öldum
Næst víkur Sigurður að land-
námi Íslands og minnist á að ut-
anvert Snæfellsnes hafi verið með
síðustu stöðunum sem byggðust.
„Eðlilega, því það hefur örugg-
lega verið ömurlegt að búa hérna
á þeim tíma,“ segir hann léttur í
bragði. „Það er dásamlegt að vera
hérna í dag og ég myndi ekki vilja
skipta Breiðuvíkinni út fyrir nokk-
urn annan stað í heiminum. En ef
ég hefði verið landnámsmaður og
getað valið mér búsvæði hefði ég
ekki valið þennan stað. Ræktar-
land er mjög lítið, megnið af þeim
túnum sem eru hér í dag hafa verið
ræktuð í seinni tíð. Í samfélagi þar
sem öll lífsgæði byggðust á lands-
ins gæðum má slá því föstu að hér
í Breiðuvík hafi búið bláfátækt
fólk fyrr á öldum,“ segir Sigurð-
ur. „Það sést kannski best seinna, í
„Vafalítið ein merkilegasta persóna Íslendingasagnanna“
Sigurður Hjartarson sagnamaður segir ferðamönnum söguna af Birni Breiðvíkingakappa
Í fullum skrúða hefur Sigurður undanfarin tvö sumur sagt ferðamönnum söguna af Birni Breiðvíkingakappa, sem er talinn
hafa verið fyrsti Evrópumaðurinn í Ameríku.
Sigurður Hjartarson, sagnamaður á Stóra-Kambi í Breiðuvík.
Frá söguferð sumarið 2017. Ljósm. úr einkasafni.