Læknablaðið - ágú. 2019, Blaðsíða 7
LÆKNAblaðið 2019/105 315
Martin Ingi
Sigurðsson
Prófessor í svæfinga- og
gjörgæslulækningum við
Háskóla Íslands og
yfirlæknir í svæfinga- og
gjörgæslulækningum við
aðgerðarsvið Landspítala
martiningi@gmail.com
doi.org/10.17992/lbl.2019.0708.237
Chronic medication
usage in Icelandic
surgical patients –
Can we do better?
Martin Ingi Sigurðsson
MD PhD, Professor of
Anaesthesiology and Critical
Care, University of Iceland,
Chief Physician, Department
of Anaesthesiology and
Critical Care, Division of
Perioperative Services,
Landspitali University
Hospital
Lyfjanotkun íslenskra aðgerðar-
sjúklinga – er unnt að gera betur?
Um allan heim er nú leitað leiða til að bregðast við
vandamálum sem tengjast aukinni langtíma notkun
og misnotkun morfínskyldra verkjalyfja. Ísland er
þar engin undantekning. Nýleg samantekt Land-
læknisembættisins sýndi fram á að fjöldi einstak-
linga sem var ávísað morfínskyldum lyfjum jókst
um 14% milli áranna 2007 og 2017, og magn ávís-
aðra lyfja jókst um tæp 23% á sama tímabili.1 Nokk-
ur vitundarvakning virðist þó hafa orðið um þetta
vandamál og árið 2018 dró í fyrsta skipti verulega úr
ávísunum lækna á morfínskyld verkjalyf.2
Langvinn notkun kvíðastillandi lyfja af flokki
benzodíazepína er jafnframt vaxandi áhyggjuefni.
Víða erlendis er langvinn notkun lyfja úr þessum
lyfjaflokki talin vera vaxandi vandamál sem þarfn-
ast athygli og sambærilegra leiða til að draga úr notk-
un hans.3 Í Bandaríkjunum koma benzodíazepínlyf
við sögu í um 30% dauðsfalla vegna ofskömmtunar
morfínskyldra verkjalyfja, líklega vegna mögnunar
á öndunarbælingu.4
Margra leiða hefur verið leitað til að draga úr
notkun morfínskyldra lyfja á heimsvísu. Meðal
þessara eru aðgerðir til að draga úr líkum á því að
sjúklingar sem undirgangast skurðaðgerðir hefji
langvinna notkun morfínskyldra lyfja í kjölfaið. Er-
lendis hafa verið settar reglur sem takmarka magn
og tímalengd ávísana á morfínskyld verkjalyf eftir
bráð veikindi og skurðaðgerðir. Einnig hefur mikil
aukning orðið í notkun fjölþættrar verkjameðferðar
(e. multimodal analgesia) í tengslum við skurðað-
gerð, sem byggir á notkun annarra lyfjaflokka og
verkjameðferða.
En betur má ef duga skal. Í júnímánuði birti
rannsóknarhópur minn umfangsmikla rannsókn í
hinu virta tímariti JAMA Surgery á horfum íslenskra
aðgerðarsjúklinga miðað við langvinna lyfjatöku
þeirra sex mánuði fyrir aðgerð.5 Alls tók rannsóknin
til um 42 þúsund aðgerða sem framkvæmdar voru
á Landspítala milli 2005 og 2015. Hópar sjúklinga
leystu út lyfseðla fyrir morfínskyldum lyfjum ein-
göngu (18%), benzodíazepínum eingöngu (7%) eða
báðum lyfjunum (6%) voru bornir saman við paraða
viðmiðunareinstaklinga úr hópnum sem leysti
ekki út lyf úr þessum lyfjaflokkum (65%). Vönduð
áhættuskorspörun var gerð sem tók meðal annars
til aldurs, fylgisjúkdóma, annarrar lyfjatöku, skurð-
aðgerða, áhættuflokkunar og hrumleikamats.
Niðurstöðurnar sýna að að einstaklingar sem
tóku bæði morfínskyld lyf og benzodíazepínlyf
mánuðina fyrir skurðaðgerð höfðu hærri þrjátíu
daga dánartíðni (3,2% miðað við 1,8%) og hærri
langtíma dánartíðni (áhættuhlutfall (e. hazard ratio)
1,40, 95% vikmörk 1,22-1,64) en paraðir viðmiðunar-
einstaklingar. Sýnt var fram á magnsamband
(e. dose-response), þar sem munurinn á dánartíðni
jókst eftir því sem einstaklingar leystu út meiri lyf.
Sömuleiðis leystu 66% einstaklingar úr þessum hópi
út morfínskyld lyf meira en þremur mánuðum eftir
skurðaðgerð, samanborið við 12% einstaklinga úr
hópnum sem tók hvorki morfínskyld lyf né benzo-
díazepín fyrir aðgerðina. Mikilvægt er að geta þess
að sýnt var fram á tengsl en ekki er hægt að fullyrða
með vissu að aukin dánartíðni sé vegna töku lyfja
úr þessum flokkum.
Niðurstöðurnar ættu að hvetja íslenska lækna
til að sýna árvekni við ávísun lyfja og leita leiða til
að aðstoða sjúklinga til að draga úr notkun lyfja úr
þessum lyfjaflokkum. Skurðaðgerð er meirihátt-
ar atburður í lífi sjúklinga okkar og getur verið
hvati margvíslegra lífstílsbreytinga, þar á meðal
lyfjabreytinga. Með tilkomu nýrrar innskriftarmið-
stöðvar svæfinga- og gjörgæsludeildar Landspítala
vonumst við til þess að koma að meðferð sjúklinga
nokkrum vikum fyrir valaðgerð ef kostur er. Mark-
miðið er að veita ráðleggingar með því markmiði
að bæta árangur og draga úr áhættu aðgerðarinnar.
Við bindum miklar vonir við að nýlegt samstarfs-
verkefni Landspítala og heilsugæslunnar sem lýst
er á öðrum stað í blaðinu verði fyrirmynd annarra
sambærilegra gæðaverkefna sem gætu meðal
annars tekið til langvinnrar lyfjatöku. Við vonumst
eftir góðu samstarfi við heilsugæsluna til að að-
stoða sameiginlega skjólstæðinga okkar við lyfja-og
lífstílsbreytingar í aðdraganda skurðaðgerða.
Heimildir
1. Velferðarráðuneytið. Aðgerðir til að sporna við misnotkun lyfja sem geta
valdið ávana og fíkn. 2018 (https://www.stjornarradid.is/lisalib/getfile.
aspx?itemid=3d1a8517-5f66-11e8-942c-005056bc530c.)
2. Landlæknisembættið. Ávísanir tauga- og geðlyfja árið 2018. 2019.
3. Lembke A, Papac J, Humphreys K. Our Other Prescription Drug Problem.
N Engl J Med 2018;378:693-5.
4. Jones CM, Mack KA, Paulozzi LJ. Pharmaceutical overdose deaths, United
States, 2010. JAMA 2013;309:657-9.
5. Sigurdsson MI, Helgadottir S, Long TE, Helgason D, Waldron
NH, Palsson R et al. Association Between Preoperative Opioid and
Benzodiazepine Prescription Patterns and Mortality After Noncardiac
Surgery. JAMA surgery 2019:e191652.
R I T S T J Ó R N A R G R E I N