Læknablaðið - ágú. 2019, Blaðsíða 30

Í pistlunum Úr penna
stjórnarmanna LÍ birta þeir sínar
eigin skoðanir en ekki félagsins.
Reynir Arngrímsson
formaður
Björn Gunnarsson
gjaldkeri
FAL
Guðrún Ása Björnsdóttir
Ýmir Óskarsson
FÍH
Salóme Ásta Arnardóttir
Jörundur Kristinsson
varaformaður
FSL
María I. Gunnbjörnsdóttir
Gunnar Mýrdal
ritari
LR
Þórarinn Guðnason
Guðmundur Örn Guðmundsson
Stjórn
Læknafélags
Íslands
Gott aðgengi að nauðsynlegum og vönduðum lyfj-
um er einn af grunnþáttum öruggrar heilbrigð-
isþjónustu. Á undanförnum árum hefur ítrekað
orðið misbrestur á því hér á landi. Þetta vandamál
á reyndar ekki eingöngu við um Ísland. Þessa mun
meðal annars hafa orðið vart í Noregi en ekki í sama
mæli og hér. Mörg lyf eru hér á bið í lengri tíma og
Lyfjastofnun stendur í ströngu við að leita úrræða
þegar ákveðin lyf eru ófáanleg. Umfang vandans
kemur glögglega í ljós ef litið er yfir lyfjaskortslista
á vef Lyfjastofnunar: https://www.lyfjastofnun.is/eft-
irlit/lyfjaskortur/
Þarna eru á ferð á hverjum tíma mikið notuð og
vel þekkt lífsnauðsynleg lyf sem annaðhvort eru ófá-
anleg eða á undanþágu um lengri eða skemmri tíma.
Ef bestu (og stundum ódýrustu) lyfin eru ófáanleg
þarf oft að grípa til lyfja sem eru síðri eða hreint
óæskileg. Nægir þar að nefna að fyrir fáum árum var
mest notaða sýklalyf hjá börnum, Amoxicillín mixt-
úra, algerlega ófáanleg um margra mánaða skeið.
Það virtist ómögulegt að skrá sambærilega mixtúru
nægilega fljótt til þess að leysa vandann. Frumkvæði
frá lyfjaframleiðendum virtist ekkert. Þetta leiddi til
þess að mun meira var notað af Amoxicillín/Clavu-
lansýrublöndu og öðrum breiðvirkum sýklalyfjum,
sem ýtir undir vöxt fjölónæmra sýkla. Ekki þarf að
tíunda alvarleika slíks. Fleiri sýklalyf hafa lent á
skortslistanum; má þar nefna Trímethoprím, Nít-
rófurantóín, Doxycyclín og fleiri. Slíkt skapar veru-
legan vanda við að finna viðeigandi lyf við sýklum
með takmarkað næmi. Svo ekki sé minnst á ef fyrir
liggur penicillínofnæmi hjá sjúklingi. Einnig leiðir
skortur frekar til notkunar lyfja á borð við Cípró-
floxacín sem varað hefur verið við að nota nema í
undantekningartilvikum sökum talsverðrar auka-
verkanahættu. Eitt af gæðaviðmiðum heilsugæslu í
nýju greiðslumódeli er einmitt að takmarka notkun
Cíprofloxacíns og heilsugæslustöðvarnar fá frádrátt
á greiðslu til sín ef lyfið er skrifað út á konur.
Ýmis bóluefni hafa lent á skortslistanum endur-
tekið og nægir þar að nefna lifrarbólgubóluefnin Ha-
vrix og Twinrix, Varilrix við hlaupabólu og Typhim
við taugaveiki.
Aðrir lyfjaflokkar hafa heldur ekki farið varhluta
af þessum skorti. Þar má nefna hjartalyf, blóð-
þrýstingslyf, verkjalyf, skjaldkirtilslyf, blóðþynn-
ingarlyf og geðlyf. Listinn er of langur til að hafa
hann allan eftir hér.
Læknum, hjúkrunarfólki og starfsfólki apóteka
er þarna oft mikill vandi á höndum og leyfi ég mér
að fullyrða að í mínu starfi sem heimilislæknir fer
í hverri viku umtalsverður tími í að finna út aðrar
færar (síðri) lausnir þegar lyfjaskortur kemur upp.
Svo ekki sé minnst á að lyf skipta sífellt um nafn
þegar þau koma frá nýjum og nýjum framleiðend-
um á undanþágu. Slíkt getur skapað stórhættulegan
rugling við ávísun og töku lyfja, ekki síst hjá eldri
borgurum.
Til að leysa skortmálin er því oft gripið til undan-
þáguskráningar. Það þýðir að lækni er uppálagt
að rita sérstakan undanþágulyfseðil. Það plagg er
vissulega harla áhugavert. Þar þarf nefnilega lækn-
ir að krossa í reit neðantil á rafrænum lyfseðli þar
sem hann staðfestir að hann hafi kynnt sér sérstaka
ábyrgð sína. Þar segir orðrétt:
Sá sem ávísar lyfi, sem ekki hefur markaðsleyfi
á Íslandi, tekur á sig sérstaka ábyrgð gagnvart sjúk-
lingi og ber að sýna sérlega aðgát hvað varðar gæði,
eiturefnafræði, lyfjafræði, klínísk áhrif og aukaverk-
anir lyfsins.
Að athuguðu máli getur vart verið á færi læknis
að ábyrgjast gæði, eiturefnafræði og lyfjafræði lyfs?
Væri ekki eðlilegra að yfirvald sem leyfir undan-
þáguskráninguna taki á sig þá ábyrgð? Læknirinn
er ekki hafður með í ráðum við skráninguna, það
fullyrði ég. Þessa klausu tel ég að þurfi að taka til
gagngerrar endurskoðunar sem fyrst.
Að skrá lyf á Íslandi til lyfsölu mun vera býsna
flókið ferli. Grundvallarkrafa ætti að vera að skráð
lyf sé fáanlegt án málalenginga. Réttindum til skrán-
ingar ættu að fylgja skyldur viðkomandi aðila að
hafa lyfið á boðstólum – eða hvað? Það ætti að liggja
í hlutarins eðli að rétturinn til að flytja inn og selja
lyf inn á íslenskan lyfjamarkað leggur einnig skyld-
ur á herðar innflytjanda, það er að lyfið fáist og ekki
komi upp skortur á því.
Ú R P E N N A S T J Ó R N A R M A N N A L Í
Lyfjaskortur – alvarlegt vandamál!
Jörundur
Kristinsson
heimilislæknir
jorundur@simnet.is
338 LÆKNAblaðið 2019/105