Læknablaðið - ágú. 2019, Blaðsíða 22

330 LÆKNAblaðið 2019/105
Y F I R L I T S G R E I N
og súrefnisgjöf þegar það á við getur hjálpað. Þá getur greinst
lungnakrabbamein hjá þeim sem hafa asbestveiki.
Fleiðrusjúkdómar
Góðkynja fleiðruvökvi (benign pleural effusion)
Fleiðruvökvi tengdur asbestútsetningu er oftast eingöngu öðru
megin og í litlu magni.29 Hann getur komið fram mörgum árum
á undan lungnatrefjun.30 Tíminn á milli asbestútsetningar og til-
komu fleiðruvökva getur verið á bilinu 15 til 45 ár. Einkenni geta
verið brjóstverkir og mæði en þegar asbestútsettu fólki hefur verið
fylgt eftir með röntgenmyndum hefur fundist að allt að tveir þriðju
einstaklinga eru einkennalausir.31 Fleiðruvökvinn getur verið einn
sér eða með fleiðruskellum, dreifðum fleiðruþykknunum og kölk-
unum í fleiðru. Mynd 2 sýnir fleiðruvökva. Fleiðrusamvextir geta
myndað vanþenslu útlægt í lunga sem kallað er hringvanþensla
vegna lögunar og asbestútsetning er ein algengasta orsök þessa.32
Vökvinn er vilsa og getur verið blóðugur og inniheldur gjarnan
rauðkyrninga. Góðkynja fleiðruvökvi getur horfið án meðferðar en
getur einnig staðið mánuðum saman.33 Hann getur komið aftur.
Fleiðruvökvi er ekki talinn auka áhættu á miðþekjuæxli umfram
það sem asbestútsetning skapar.
Fleiðruskella (pleural plaque) og dreifðar fleiðruþykknanir (diffuse pleural
thickening)
Fleiðruskellur eru kollagenskellur á fleiðruhimunni og finn-
ast í allt að 60% einstaklinga sem hafa verið útsettir fyrir asbesti í
vinnu.34 Þær eru mest áberandi undir rifjum á veggfleiðru. Þær eru
beggja vegna og oft eru kalkanir í þeim.35 Fleiðruskellur eru mest
áberandi í neðri hlutum lungna og á þind. Dreifðar fleiðruþykkn-
anir eru að jafnaði þykkari en 3 mm og 8 cm að lengd.36 Þessar
breytingar auka ekki hættuna á að fá illkynja sjúkdóma sem tengj-
ast asbesti. Myndir 2 og 3 eru tölvusneiðmyndir af fleiðruskellum
og á mynd 4 sést vefjasneið frá fleiðruskellu.
Illkynja sjúkdómar
Lungnakrabbamein
Lungnakrabbamein tengt asbesti getur bæði verið af smáfrumu-
gerð og annarri vefjagerð en smáfrumugerð. Oftast líða að minnsta
kosti 15–20 ár frá því að einstaklingur er fyrst útsettur fyrir as-
besti þar til krabbamein myndast.37 Hollensk rannsókn sýndi fram
á að asbestútsetning jók áhættu á lungnakrabbameini meira en
þrefalt.20 Önnur rannsókn sýndi að asbestútsetning jók áhættu
á lungnakrabbameini sexfalt hjá þeim sem ekki höfðu reykt.38
Þannig eru reykingamenn í mun meiri áhættu á að fá asbestveiki
og sjúkdóma tengda henni.
Miðþekjuþekjuæxli í fleiðru/mesóþelíóma
Miðþekjuæxli er krabbamein sem oftast kemur fyrir í lungna-
fleiðru en getur þó myndast í öðrum himnum eins og lífhimnu
og gollurshúsi.39,40 Þau hafa sterk tengsl við asbest þó aðrir orsaka-
valdar, svo sem ullarsteinn, séu einnig þekktir orsakavaldar. Bið-
tími frá asbestútsetningu og þar til æxli greinist er langur, allt að
20-50 ár.41,42 Einkenni eru ósértæk eins og brjóstverkur, hósti og
nætursviti. Viðbótareinkenni geta komið fram við innvöxt í önn-
ur líffæri. Miðþekjuæxli þekkist einnig hjá aðstandendum asb-
estverkamanna sem komast í snertingu við asbestið með því að
meðhöndla klæðnað þess sem vinnur við asbestið.41,42 Mynd 5 er
af miðþekjuæxli í fleiðru. Þau greinast oftast með vefjasýni sem
gjarna er tekið með nál sem stungið er milli rifja undir leiðsögn
tölvusneiðmynda- eða ómtækis. Í öðrum tilvikum fæst greining
með brjóstholsspeglun. Frumurannsókn á fleiðruvökva hefur ekki
gott næmi til greiningar. Miðþekjuæxli hafa afar slæmar horfur og
er lifun oft talin um 9-17 mánuðir. Meðferð beinist fyrst og fremst
að því að draga úr einkennum, minnka verki og bæta lífsgæði. Til
þess er beitt skurðaðgerðum, geislameðferð og frumudrepandi
lyfj um. Oftast eru notuð fleiri en eitt meðferðarform.43
Veikindi af völdum asbests eru tilkynningarskyld til Vinnu-
eftirlitsins en þau eru skráð í svokallaða atvinnusjúkdómaskrá.
Það er á ábyrgð lækna að sjá um tilkynninguna.
Mynd 3. Tölvusneiðmynd af brjóstkassa. Það sjást kalkaðar fleiðruþykknanir.
Mynd 4. Nálarsýni frá þykknaðri fleiðru, samsett af frumufátækum, collagenríkum
bandvef sem víða myndar samsíða knippi