Hugur og hönd - 01.06.1987, Side 27

UM FJARRÆKT OG
SPUNA í SVÍÞJÓÐ
Á heimilisiðnaðarþingi í Finnlandi
1986 varð að samkomulagi að heimil-
isiðnaðarblöð landanna sendu hvert
öðru greinar um ullarmál. Þrjár grein-
ar hafa borist Hug og hönd og hefur
sú sem kom frá Svíþjóð nú verið valin
til birtingar. Ef til vill geta Islendingar
tekið mið af reynslu Svía, þegar tekist
verður á við þann vanda að hefja ís-
lenska ull upp úr þeirri niðurlægingu
sem hún er nú í og hefur verið lengi.
Níundi áratugurinn hefur verið
gullöld þeirra sem framleiða
og selja garn. Þeir hafa selt
fyrir milljónir króna í kjölfar hins al-
menna áhuga fyrir prjóni sem farið
hefur um landið. Jafnvel stórveldi
fjármagnsins hafa sýnt áhuga á garni!
En það er sitthvað fleira að gerast á
þessu sviði. Við höfum séð áhugann
vaxa á sænskri ull, þeirri ull sem stór-
iðjan fæst ekki um. Sett hafa verið á
stofn þó nokkur lítil spunaverkstæði
sem einbeita sér að sænsku ullinni.
Samhliða áhuganum á ræktun hefur
vaknað áhugi á hráefninu, þ.e.a.s. á
kynþótum sem gefa ullargott fé.
Sauðfjárræktunin
í langan tima hafa fjárstofnar í Sví-
þjóð verið margvíslegir, sem er afleið-
ing af mikilli kynblöndun við innflutt
fé. Á 16. og 17. öld var flutt inn þýskt,
enskt og spænskt fé, til þess að fá fram
æskilega ullareiginleika í fatafram-
leiðslu. Sérstakar fjárstöðvar voru
settar á fót í þeim tilgangi að veita al-
menningi leiðþeiningar. En á þessum
tíma, þegar flest heimili voru sjálfum
sér nóg, hafði almenningur sínar eigin
hugmyndir um hvaða ull hentaði best
til að handspinna og vefa úr og það
varð til þess að gamall Iantras-í]ár-
stofn varðveittist.
Innflutningurinn hélst á 18., 19. og
20. öld. Eftir seinni heimsstyrjöldina
var flutt inn kjötmikið fé frá Hollandi
og Englandi. Gæði ullarinnar rýrn-
uðu um leið og eftirspurn eftir ull nær
því hvarf. Það átti sér stað á 8. ára-
tugnum að fjáreigendur brenndu ull-
ina til að losna við hana. En þá fór
aftur að vakna áhugi á sænska lantras-
fénu. Aftur, segjum við, vegna þess að
í byrjun 20. aldar hafði áhuginn á
gamalli textíllist og heimilisiðnaði
vakið áhuga á ullinni. Athuganir á
efninu í hinum merku textílum sem
fundust um þetta leyti við fornleifa-
uppgröft vöktu vísindamenn til um-
hugsunar. Samtimis var verið að fást
við þann vanda innan heimilis- og list-
iðnaðarins að fá sama fallega gljáann
á nýja listvefnaðinn og var á gömlum
alþýðuvefnaði. Farið var að leita að
gamla fjárstofninum og 1915 fannst í
Dölunum það sem þá var nefnt „stein-
aldarféð". Keyptar voru nokkrar kind-
ur og ræktun hafin í Bohusléni. En
það voru störf Lennarts Wálstedt og
fjölskyldu hans frá Dala-Floda í Döl-
unum sem gáfu bestan árangur við
varðveislu fjárstofnsins. Þar hefur
verið unnið ómetanlegt ræktunar-
starf, ullin spunnin og gæruskinnin
verkuð. Nú hefur þriðji ættliðurinn
tekið við rekstri fyrirtækisins, sem
orðið er 50 ára og enn framleiðir bestu
ullina og bandið. Til þeirra geta allir
aðdáendur og áhugamenn um ull sótt
hugmyndir og þekkingu.
Ull af lantras-fé er skipt í fjórar teg-
undir sem á sænskunni nefnast ryaull,
finull, gobelinull og pálsull. Úr þeim
öllum er nú spunnið band. Um tíma
virtist togmesta fénu (ryafáret) fækka
geigvænlega. Fjáreigendur mynduðu
þá samtök sem stuðla skyldu að rækt-
un hinna gömlu sænsku fjárstofna
sem voru í mestri útrýmingarhættu.
Núna stækkar stofninn aftur. Hyrnd-
ur fjárstofn sem varðveittist á nokkr-
um smáeyjum í nánd við Gotland
(gutefáret) dreifist nú um landið. Á
Gotlandi varðveittist fyrrum hið got-
lenska útigangsfé sem er grátt með
svartan haus og fætur. Sá stofn hefur
einnig dreifst viða um land, aðallega
vegna þess að gæran er eftirsótt í loð-
kápur. Úr ullinni er spunnið mjúkt en
ekki mjög sterkt prjónaband. Fjár-
bændur hafa aukið mjög þekkingu
sína á öllu er við kemur ull.
Litlu spunaverkstæðin
Á 5. áratug aldarinnar tókst Wál-
stedt-fjölskyldunni í Dala-Floda að
spinna hina langhærðu sænsku
lantras-ull með því að endurbæta
gamlar vélar og aðhæfa þær ullar-
gerðinni. Þar er stöðugt unnið að for-
vitnilegum þróunarverkefnum. Nú
eru þar framleiddar margar sérhæfðar
bandtegundir. Ein þeirra er prjóna-
band fyrir tvíþráðaprjón (tváánd-
stickning) sem hefur S-spunasnúð og
Z-tvinningarsnúð. Við litun gerðust
þeir brautryðjendur, lituðu ullina,
blönduðu mismunandi litbrigðum í
kembivélarnar og spunnu marglitt
band með samstæðum litum. Hafa
margir nýtt þá hugmynd. Wálstedt-
fólkið hefur aldrei lúrt á kunnáttu
sinni, hjá því hefur alltaf verið hægt
fyrir áhugasaman nemanda að kom-
ast í verklegt nám.
Einn af lærlingum Wálstedts er
Allan Waller sem setti á fót ásamt eig-
inkonu sinni Sotnás ullspinneri í
Bohusléni um 1980. Þetta verkstæði
spinnur band í sauðarlitum ætlað
fyrir prjón, vattarsaum og vefnað.
Waller reið á vaðið þegar hann stofn-
setti spunaverkstæði sitt, hið fyrsta í
Svíþjóð á 30 árum. Síðan hafa aðrir
fetað í fótspor hans. (Greinarhöfund-
ur nefnir hér nokkur spunaverkstæði
víðs vegar um Svíþjóð sem hvert um
sig framleiðir einhverja sérhæfða
vöru. Á einum stað er t.d. vaxandi
framleiðsla á ullarbandi með 5—8%
ullarfitu, aðallega notað í ungbarna-
buxur sem mæðrum er ráðlagt af ung-
barnaeftirlitinu að nota á gamla mát-
ann utan yfir bómullarbleyjur. Þær
þykja fara vel með húð barnsins og
vera jafnframt auðhirtar).
Síðast skal minnst á spunaverk-
smiðju heimilisiðnaðarsamtakanna
Bergá í Stora-Skedvi í Dölunum. Þar
er ekki unnið eingöngu úr sænskri ull,
framleiðslan er háð innfluttri ull.
Heimilisiðnaðarfélög geta fengið þar
unnar nýjar bandtegundir og sérstak-
lega litað band sem síðan er aðeins
hægt að fá í þeirra eigin verslun.
Eigendum litlu verksmiðjanna hef-
ur hætt til að láta sem þeirra band sé
eingöngu spunnið úr sænskri ull.
HUGUR OG HÖND
27