Bændablaðið - 23.06.2016, Blaðsíða 24
24 Bændablaðið | Fimmtudagur 23. júní 2016
Umhverfis- og dýraverndarsinn-
inn Jane Goodall var í heimsókn
á Ísland fyrr í þessum mánuði.
Goodall er heimþekkt fyrir rann-
sóknir sínar á simpönsum og hefur
með rannsóknum sínum sýnt
fram á að dýr upplifa sterkar til-
finningar eins og söknuð, sorg og
afbrýðisemi.
Jane Goodall var 22 ára gömul
og án háskólagráðu þegar hún fór til
Kenía til að rannsaka simpansa, síðar
rannsakaði hún einnig hegðun hýena
og kolkrabba. Rannsóknirnar áttu
síðar eftir að gerbreyta hugmyndum
manna um dýr og tilfinningar þeirra.
Goodall varð heimsfræg 28 ára
gömul þegar National Geographic
birti myndir af henni og fjallaði um
rannsóknir hennar á simpösunum
árið 1962.
„Ég var átta ára þegar ég sagði
móður minni að ég ætlaði að flytja til
Afríku og vinna með dýrum þegar ég
yrði stór. Sem barn átti ég mér tvær
fyrirmyndir í lífinu og þær eru án
efa ástæðan fyrir því að ég flutti til
Kenía og fór að rannsaka og lifa með
simpönsum. Önnur var Tarsan og hin
Dagfinnur dýralæknir, eins kjánalega
og það kann að hljóma í dag.“
Baráttukona og rithöfundur
Á seinni árum hefur Goodall sinnt
umhverfismálum í auknum mæli og
er í dag, meðal annars, friðarfulltrúi
Sameinuðu þjóðanna. Þrátt fyrir að
vera 82 ára ferðast Goodall heims-
horna á milli til að kynna boðskap
sinn um náttúruvernd auk þess sem
hún er höfundur fjölda bóka fyrir
börn og fullorðna. Má þar nefna Inn
the Shadow of Man, My Life with
the Chimpanzees, Reason For Hope,
Harvest of Hope og Seeds of Hope,
sem fjallar um plöntuheiminn.
Hún segir að vegna aldurs eigi
hún líklega ekki mörg ár eftir til að
halda fyrirlestra. „Ég er því á stans-
lausum þeytingi um heiminn að bera
út boðskap umhverfisverndar og
reyna að veita fólki von um að það
sé ekki orðið of seint. Ég er bjartsýn-
ismanneskja og reyni að nota tím-
ann vel. Satt best að segja er líf mitt
stórfurðulegt og ég hef ekki stoppað
heima hjá mér í meira en þrjár vikur
í mörg ár,“ segir Goodall.
Verðum að hætta að eitra matinn
Í samtali við Bændablaðið sagðist
Goodall ekki hafa sérfræðiþekkingu
á landbúnaði en að hún hefði mik-
inn áhuga á honum og hvert hann
stefndi.
„Við verðum öll að borða og að
sjálfsögðu viljum við borða hollan
og góðan mat og besta leiðin til að
gera það er að borða meira af græn-
meti og mat sem er ræktaður heima
fyrir. Þannig vitum við best hvað við
erum að borða og drögum úr meng-
uninni sem felst í að flytja matvæli
langar leiðir.
Notkun á sýklalyfjum í landbún-
aði til að auka vaxtarhraða dýra er
líka skelfileg þróun og vegna hennar
eru að verða til ofurbakteríur sem
geta smitast í fólk úr matvælum og
engin sýklalyf ráða við. Ég var að
lesa grein fyrir stuttu þar sem því
er haldið fram að tími sýklalyfja sé
liðinn og að í kjölfar þess geti sýk-
ingar sem auðvelt hefur verið að ráða
við orðið ólæknandi og banvænar. Í
mínum huga er þetta ógnvekjandi
staðreynd sem á eftir að valda gríðar-
legum sársauka og hörmungum.
Annað sem er verulegt áhyggju-
efni í landbúnaði er gríðarleg notk-
un á skordýra- og illgresiseitri til að
auka uppskeruna og aukin notkun á
erfðabreyttum fræjum.
Við verðum að hætta að eitra
jarðveginn og matinn og nota rækt-
unaraðferðir og beita varnarráðum
sem forfeður okkar þekktu og notuðu
áður en við eyðileggjum Jörðina enn
meira. Reynslan sýnir að þar sem
mikið er notað af illgresiseitri mynda
margar plöntur sem á að drepa þol
við eitrinu og því þarf sífellt að auka
styrkleika eiturefnanna eða nota
blöndu margra efna til að drepa þær.
Síðan safnast eiturefnin upp í jarð-
vegi og grunnvatni.
Ég er sannfærð um að erfðabreytt
eða glyfósatþolin fræ eigi ekki eftir
að bjarga heiminum. Glyfósat var
aðalinnihaldsefnið í Agent Oranges
sem Bandaríkjaher notaði til að eyða
skógum í Víetnam á sínum tíma og
hafði hræðilegar hörmungar í för
með sér. Auk þess er búið, að minnsta
kosti í mínum huga, að sanna að gly-
fósat sé krabbameinsvaldandi.
Það er líka ófært að risafyrirtæki
eigi einkarétt á fræi og geti bann-
að bændum að safna því úr eigin
framleiðslu og nýta. Svo er ótrúlegt
til þess að hugsa að ef erfðaefni úr
einkaleyfisbundnum erfðabreyttum
plöntum berst í gamlar ræktunar-
tegundir þá geti einkaleyfishafinn
kært bændur fyrir að nota fræ af
plöntum sem þeir hafa sjálfir ræktað
og safnað fræinu af.
Ég er algerlega á móti því sem
fyrirtæki eins og Monsanto eru að
gera og satt best að segja er hissa á
að það fyrirtæki sé ekki fyrir löngu
búið að lögsækja mig.
Ég er líka sannfærð um að orsakir
margra þeirra sjúkdóma sem mann-
kynið berst við í dag sé að finna í
þeim eiturefnum sem notuð eru við
matvælaframleiðslu.
Sjálf tel ég að skynsamlegasta
leiðin í landbúnaði sé að fjölga
smábýlum og auka hlut þeirra í
matvælaframleiðslu í heiminum.
Rannsóknir sýna að til langs tíma
eru erfðabreyttar plöntur og einrækt-
un ekki að skila meiri uppskeru en
gamlar ræktunarsortir og samplöntun
margra tegunda,“ segir Goodall.
Plöntur ekki síður
áhugaverðar en dýr
Goodall segir að þrátt fyrir að henn-
ar rannsóknir hafi snúist um dýr sé
plöntuheimurinn ekki síður fjöl-
breytilegur og áhugaverður og hræði-
legt hvernig er verið að eyða skógum
og búsvæðum sjaldgæfra plantna. „Í
Indónesíu og víðar um heim er verið
að fella og brenna niður frumskóga
á hundruð þúsundum hektara svæði
til að ryðja land undir einræktun á
pálmaolíu.
Tegundafjölbreytni plantna er á
sama tíma að minnka vegna ágangs
á búsvæði þeirra og tegund sem er
útrýmt hverfur að eilífu. Sem betur
fer er til fólk í heiminum sem vinnur
ötullega að því að bjarga sjaldgæf-
um plöntum, alveg eins og fólk sem
vinnur að verndun dýra.“
Eigum bar eina Jörð
Goodall sagði meðal annars á blaða-
mannafundi vegna heimsóknar
sinnar hingað til lands að staðan í
umhverfismálum í heiminum væri
grafalvarleg og alvarlegri en flestir
gerðu sér grein fyrir.
Hún segir eitt mikilvægasta nátt-
úruverndarmálið í dag vera að draga
úr fjölgun mannkynsins. Máli sínu til
stuðnings sagði hún að ef allir í heim-
inum tækju upp sama lífsmáta og
Vesturlandabúar dygði ein Jörð engan
veginn til að standa undir honum og
við þyrftum að minnsta kosti fimm
eða sex Jarðir til að fullnægja kröfum
okkar. „Við sem byggjum þennan
heim í dag verðum því að draga úr
kröfum okkar og minnka neysluna.“
Goodall sagði merkilegt að sú
dýrategund sem teldi sig þá gáfuð-
ustu á Jörðinni væri sú tegund sem
væri að skemma hana mest og myndi
tortíma sjálfri sér með sama áfram-
haldi.
Þrátt fyrir þetta segist Goodall
vera bjartsýn og eygja von um að
hægt sé að snúa þessari þróun við
en til þess verðum við öll að taka
höndum saman og breyta um lífsstíl
og setja náttúruna og Jörðina í heild
í forgang. /VH
Original varahlutir
Ert þú ekki örugglega með AGCO Parts í þinni vél?
Original varahlutir fyrir Massey Ferguson og Valtra
Austurvegur 69 - 800 Selfoss Lónsbakki - 601 Akureyri Sólvangi 5 - 700 Egilsstaðir Sími 480 0400 jotunn@jotunn.is www.jotunn.is
Jane Goodall á Íslandi:
Auka þarf hlut smábýla í framleiðslu
matvæla í heiminum
Mynd / VH
Mynd / VH