Bændablaðið - 26.04.2018, Qupperneq 20

20 Bændablaðið | Fimmtudagur 26. apríl 2018
Loftmengun og svifryk er
oft í umræðunni, sér í lagi
á þurrum logndögum á
höfuðborgarsvæðinu. Af umræð-
unni mætti ætla að útblástur
frá bílum sé höfuðorsök allrar
mengunar og svifryks. Rannsóknir
sýna að orsaka svifryksmengunar
virðist þó miklu fremur að leita
í sliti á vegum ásamt sóðaskap
og litlum þrifum á gatnakerfi
höfuðborgarsvæðisins.
Svifryk getur samkvæmt
rannsóknum verið mjög hættulegt
heilsu manna og er beinlínis
lífshættulegt fyrir þá sem eru
veikir fyrir. Það er því afar
mikilvægt að komið sé í veg fyrir
að óhreinindi og ryk safnist upp í
gatnakerfinu. Í skýrslu Norrænu
ráðherranefndarinnar um vegryk
kemur t.d. skýrt fram mikilvægi
hreinsunar á götum til að draga úr
svifryksmengun.
Þorsteinn Jóhannsson hjá
Umhverfisstofnun tók þetta
einmitt fyrir í M.Sc ritgerð sinni í
umhverfisverkfræði við Umhverfis-
og byggingaverkfræðiskor
verkfræðideildar Háskóla
Íslands 2007. Stendur ritgerðin í
meginatriðum enn vel fyrir sínu þó
vissulega hafi mikið vatn runnið
til sjávar síðan. Vandinn vegna
svifryksmengunar í höfuðborginni
virðist þó lítið hafa breyst, nema
kannski til hins verra, ef marka má
mælingar Umhverfisstofnunar.
Í ritgerð Þorsteins er vísað til
fyrri rannsókna og þar segir m.a.
að mælingar á loftgæðum hafi verið
gerðar í Reykjavík allar götur frá
1986. Fyrst var mælt við Miklatorg,
en frá 1994 hefur verið mælt við
Grensásveg. Árið 2002 var svo bætt
við mælistöð við Fjölskyldu- og
húsdýragarðinn.
Ljóst er að samspil saltnotkunar,
umhleypinga í veðurfari og
notkunar nagladekkja hafa mikil
áhrif á slit á malbiki. Það eru
engin séríslensk sannindi, því
sama vandamál er m.a. þekkt hjá
hinum Norðurlandaþjóðunum.
Götur í Reykjavík geta verið
blautar og í saltpækli vikum saman
yfir veturinn. Stór hluti efnis sem
slitnar þeytist undan hjólbörðum
af því svæði sem bílarnir aka á.
Það sest svo niður út í vegkanti,
á umferðareyjum og sumt endar í
niðurföllum. Þegar göturnar þorna
þyrlast rykið svo upp.
Verklag við sópun
skiptir miklu máli
Sjálfur segist Þorsteinn ítrekað
hafa lagt að borgaryfirvöldum og
Vegagerðinni að hreinsa götur meira
en gert er til að draga úr svifryki.
Hann segir þó ekki sama hvernig
staðið sé að hreinsun. Verklag og
tækjabúnaður við sópun skipti þar
miklu máli
Þegar sópað sé þurfi að skola fína
rykið af götunum um leið. Þegar
götur séu illa þrifnar og mikið af ryki
safnast upp á götunum sé vissulega
mögulegt að nota rykbindiefni til að
koma í veg fyrir að það þyrlist upp á
stilltum þurrviðrisdögum á vetrum.
Það sé allavega betra en að fólk
andi rykinu að sér. Hefur Þorsteinn
m.a. bent á þetta í fyrirlestrum og
nefnt sem dæmi að rykbinding sé
mikið notuð í Noregi, Svíþjóð og í
Finnlandi á þeim tímum sem erfitt
er að þrífa göturnar. Veturinn 2014
til 2015 hafi t.d. verið rykbundið
allt að 90 sinnum á stofnbrautum
í Stokkhólmi. Þá bendir hann
á að mestu svifryksgöturnar í
Reykjavík séu þjóðvegir í þéttbýli,
eða svokallaðir stofnvegir. Gera
verði þá kröfu á Vegagerðina að
lágmarka umhverfisáhrif þeirra
gatna. Það ætti líka að vera hluti af
vetrarviðhaldi í þéttbýli.
Stofnvegir í þéttbýli á forræði
Vegagerðarinnar
Samkvæmt gögnum Vegagerðar-
innar eru stofnvegir hluti af
grunnkerfi samgangna eins og það
er skilgreint í samgönguáætlun
hverju sinni.
Til stofnvega teljast vegir sem
tengja saman byggðir landsins. Við
það vegakerfi sem þannig fæst skal
tengja þéttbýlisstaði með um það bil
100 íbúa eða fleiri.
Til stofnvega teljast einnig
umferðarmestu vegir sem tengja
saman sveitarfélög á höfuðborgar-
svæðinu. Einnig vegir á hálendinu
sem mikilvægir eru fyrir flutninga
og ferðaþjónustu.
Þar sem stofnvegur endar í
þéttbýli skal hann ná að fyrstu
þvergötu sem tilheyrir gatnakerfi
þéttbýlisins og enda þar. Þó er
heimilt að láta stofnveg ná til
flugvallar og hafnar sem mikilvæg
eru fyrir ferðaþjónustu og flutninga.
Þannig hefur Vegagerðin umsjón
með allri Miklubrautinni í
Reykjavík, Hringbraut og alla leið
út á Seltjarnarnes. Því fylgir líka
ábyrgð á gatnahreinsun og þrifum.
Magnús Valur Jóhannsson,
framkvæmdastjóri hjá Vegagerðinni,
segir að fjárskortur hafi hamlað
öllu viðhaldi vega á landinu öllu í
fjölmörg ár og uppsafnaður vandi sé
því mikill. Þá hafi of lítill gaumur
verið gefinn að því að veita auknu
fé í hreinsun gatna til að koma í veg
fyrir svifryksmyndun. Þó sé reynt að
þrífa stofnvegi á höfuðborgarsvæðinu
þrisvar til fjórum sinnum á ári.
Ólíkar rannsóknir með svipaða
niðurstöðu
Þorsteinn vísar í ritgerð sinni í
tvær rannsóknir sem gerðar voru
til að kanna uppruna svifryks í
Reykjavík. Sú fyrri var eftir Ylfu
Thordarson og kom úr árið 2000.
Þar reyndi á samanburð á ýmsum
mælistöðum á Reykjavíkursvæðinu
og úti á landi. Út frá þessu setti hún
upp athyglisverðar og sláandi tölur
um uppruna svifryks í Reykjavík.
Samkvæmt þeim var niðurstaðan
þessi:
Þáttur útblásturs 10–15% (12,5)*
Þáttur sjávarseltu 20%
Þáttur landryks 20–30% (25%)*
Þáttur vegslits 35–50% (42,5%)*
Þremur árum seinna kom út
skýrsla nokkurra sérfræðinga á
FRÉTTASKÝRING
Hörður Kristjánsson
hk@bondi.is
Salt Bremsur Malbik
Aska Jarðvegur Sót
Óþrifnar götur í höfuðborginni. Rykið á Miklubrautinni þyrlast upp undan bílaumferðinni og verður að svifryki sem fólk andar síðan að sér.
Mynd / Glæra úr fyrirlestri ÞJ
Rafeindasmásjármynd af óhreinindum af Miklubraut í Reykjavik. Öll korn á
i svifryk. Orðið „ryk“ hljómar frekar sakleysislega. Sé horft a myndina koma
korn sem óæskilegt er að anda að sér. Mynd / ÞJ.
Ólíkar rannsóknir á liðnum árum um uppruna hættulegs svifryks á höfuðborgarsvæðinu sýna sömu niðurstöðu:
Slit á götum, óþrif og sóðaskapur virðist
vera meginorsök svifryks í Reykjavík
– Ryk sem verður til vegna vegslits, landfoks og salts safnast upp vegna lítilla þrifa á gatnakerfinu og þyrlast á þurrum dögum