Bændablaðið - 05.12.2019, Qupperneq 6

Bændablaðið | Fimmtudagur 5. desember 20196
Þjóðmálaumræða dagsins er stundum
ofsafengin. Eitt mál verður ráðandi og það
eru „allir“ að tala um það og hafa á því
skoðanir, þrátt fyrir að hafa ekkert kynnt
sér það nema kannski með lestri fyrirsagna
eða stöðuuppfærslna á samfélagsmiðlum.
Sú umræða verður alltaf grunn og stend-
ur stutt yfir því að á morgun kemur nýtt
hneyksli og hitt gleymist. Öfgarnar eru líka
meiri.
Einhvern tíma var sagt að „kurteisi kostar
ekkert“ og það er enn staðreynd í huga þess
sem þetta ritar, en stundum er upplifunin sú að
ekki sé hlustað á neitt nema öfgakenndan og
svarthvítan málflutning, kryddaðan uppnefn-
um eða ásökunum. Það er sannarlega miður,
því þannig leysum við engin mál. Við stöndum
bara í endalausri störu- eða öskurkeppni, án
þess að takast nokkurn tíma að ræða málin
af yfirvegun.
Til dæmis er oft sagt frá slæmu ástandi í
heilbrigðisþjónustunni; fjársvelti, biðlistum,
hallarekstri, uppsögnum og ýmsum öðrum
vandkvæðum. Við gætum líka rætt að við
gerum sífellt kröfu um dýrari og betri þjón-
ustu auk tilsvarandi lyfja. Við fáum hingað
sífellt fleiri ferðamenn sem þurfa líka heil-
brigðisþjónustu. Auk þess hefur legið fyrir í
áratugi að eldri borgurum, sem eðli málsins
samkvæmt þurfa meiri þjónustu, er að fjölga
hlutfallslega á meðan að fjöldi þeirra sem
er á vinnualdri stendur í stað. Það fæst ekki
mikil umræða hvernig við ætlum að leysa það.
Þurfa notendur að borga meira eða ætlum við
að gera það saman með hærri sköttum? Þarna
vantar samhengi í umræðuna.
Ábyrg neysla og minni sóun
Það er vaxandi umræða um loftslagsvána. Það
er risavaxið verkefni sem verður ekki leyst
nema með því að við leggjum öll eitthvað fram
til lausnar, stundum ábyrgari neyslu og sóum
minna. Við þurfum líka að spyrja okkur að því
hvernig við ætlum að réttlæta það fyrir hratt
vaxandi fjölda samborgara okkar í veröldinni
að þeir fái ekki aðgang að sömu lífskjörum
og við höfum notið í áratugi, vegna þess að
plánetan okkar ræður ekki við það. Á sama
tíma einblína aðrir á að lausnin felist í að moka
ofan í skurði í gömlum framræstum mýrum,
henda svo skóflunni aftur fyrir sig og halda
áfram óbreyttri hegðun.
Við gætum líka rætt hvað það var sem
raunverulega breyttist við iðnbyltinguna.
Að við fundum leiðir til að dæla og grafa
upp milljóna ára gamalt kolefni og sleppa
því út í andrúmsloftið á brotabrotabroti af
myndunartíma þess. Það gjörbylti lífskjörum
okkar og breytti heiminum svo sannarlega,
en nú höfum við ekki lengur svigrúm til að
halda áfram á þeirri braut. Hvernig ætlum við
að leysa úr því og hvernig á að fæða sífellt
fleiri munna á sama tíma? Á aðeins einum og
hálfum sólarhring fjölgar íbúum heimsins um
alla íbúatölu Íslands – allt árið um kring. Þarna
vantar lausnir og það hratt, en það vantar líka
samhengi í umræðuna.
Á matur að vera sem ódýrastur?
Við getum líka spurt okkur hvernig við
viljum hafa okkar eigin matvælaframleiðslu.
Sjávarútvegurinn okkar er sterkur alþjóðlega
og flytur út matvæli í miklu magni á hverjum
einasta degi. Í landbúnaðinum eigum við mörg
sóknarfæri en aukinn innflutningur á búvörum
hefur letjandi áhrif á ýmsar greinar hans. Ætlum
við að reyna að nýta alla okkar möguleika eins
og við getum eða eigum við að horfa eingöngu
á verð hlutanna og treysta á aðra?
Það er ríkt viðhorf í okkar menningu og
víðar að matur eigi að vera sem ódýrastur.
Fyrir því eru vissulega sterk rök. Það þurfa
allir að borða og ekki svo langt síðan að við
þurftum að verja miklu hærra hlutfalli af ráð-
stöfunartekjum til að kaupa í matinn en þeim
13–15 prósentum sem við nýtum til þess í dag.
Framleiðniaukning og hagræðing hafa keyrt
niður verð um allan hinn vestræna heim – líka
hér á Íslandi. Jafnvel má spyrja hvort að matur
sé orðinn of ódýr ef okkur finnst í lagi að sóa
þriðjungi af honum. Gerum við áfram þá kröfu
að við fáum alla hluti sem við viljum allan
ársins hring og skeytum engu um árstíðir, fram-
leiðslu í nærumhverfinu eða hina náttúrulegu
hringrás? Er það ekki eitt af því sem við þurfum
að ræða í samhengi?
Allt eru þetta mál sem lesendur hafa örugg-
lega mismunandi skoðanir á. Þannig á það líka
að vera. Við þurfum að geta rætt mál, verið
ósammála og tekist á. En það sem við megum
ekki tapa er eiginleikinn til að geta rætt saman
og komist að niðurstöðu með yfirveguðum
hætti. Ef við gerum það þá endar það með
upplausn og átökum sem aldrei mun skila sam-
félaginu fram á veg.
Bændablaðið kemur út 24 sinnum á ári. Því er dreift ókeypis á yfir 400 stöðum
á landinu og á öll lögbýli landsins.
Lesendur geta einnig gerst áskrifendur að blaðinu og fengið það sent heim í pósti
gegn greiðslu. Árgangurinn kostar þá kr. 10.900 með vsk. (innheimt í tvennu lagi).
Ársáskrift fyrir eldri borgara og öryrkja kostar 5.450 með vsk.
Heimilisfang: Bændablaðið, Bændahöll við Hagatorg, 107 Reykjavík.
Sími: 563 0300 – Fax: 562 3058 – Kt: 631294–2279
Bændablaðið er í eigu Bændasamtaka Íslands. − Málgagn bænda og landsbyggðar −
SKOÐUN
Íslenska þjóðin glímir nú við alvarlegan
siðferðisvanda gagnvart um heiminum
sem allur almenningur á samt enga sök
á. Það er eigi að síður vandi sem getur
haft alvarlegar afleiðingar til mjög
langs tíma.
Ef marka má fréttir fjölmiðla hér á landi
og víðar um heim að undanförnu, eru tvær
meginorsakir fyrir þessum vanda. Í fyrsta
lagi er það siðferðisbrestur vegna þess að
sumir töldu allt í lagi að nota Ísland og
Noreg sem þvottastöðvar fyrir misjafnlega
fengið fé. Í öðru lagi stafar vandinn af því
að sumum virðist hafa fundist eðlilegt að
taka þátt í að múta fólki úti í heimi til að
ná fram sínum markmiðum við að auka
eigin hagnað og sinna fyrirtækja.
Af fréttum að dæma virðast ansi alvar-
legar vísbendingar gefa sterkt til kynna
sekt fjölmargra einstaklinga í mútumálinu
sem kennt er við Samherja. Við verðum
svo bara að vona að lögformlegir dómstól-
ar landsins séu þess megnugir að komast
að sannleikanum í málinu og kveða síðan
upp úr um sekt eða sakleysi.
Peningaþvottur blandast líka inn í
þetta mútumál, þannig að það hriktir í
norska bankanum DNB þar sem Samherji
var með hluta af sínum viðskiptum.
Peningaþvottur var þó ekki fundinn upp af
Samherjamönnum, heldur hefur beinlínis
verið kynt undir slíkum hreingerningum
af íslenskum stjórnvöldum með aðstoð
Seðlabanka Íslands. Dæmi um það er
svonefnd fyrningarleið sem búin var til í
kjölfar efnahagshrunsins 2008 til að laða
gjaldeyri til landsins og keyra upp hag-
kerfið. Þetta var greinilega örþrifaráð þar
sem siðferðisleg hugsun virðist hafa verið
læst ofan í skúffu. Þar var innlendum og
erlendum peningamönnum boðið að koma
með gjaldeyri úr aflandshirslum sínum og
í staðinn skyldu þeir fá íslenskar krón-
ur á útsöluverði til að fjárfesta á Íslandi.
Ekkert virðist hafa verið spurt um uppruna
peninganna, né hvort þar væri mögulega
á ferðinni illa fengið fé frá Íslandi eða
öðrum löndum.
Alls komu um 1.100 milljónir evra,
eða um 206 milljarðar króna á þávirði, til
landsins í gegnum fjárfestingarleiðina á
meðan að hún var í boði á árunum 2012 til
2015. Þeir sem nýttu sér leiðina gátu skipt
evrum í íslenskar krónur á hagstæðara
gengi en almennt var í boði gegn því
að þeir nýttu krónurnar til að fjárfesta á
Íslandi. Seðlabankinn var milligönguaðili
í viðskiptunum og sá um alla hönnun á
þessu kerfi.
Beinn gróði af þessum hreingerningum
færði eigendum gjaldeyrisins 31 milljarð
króna í aðra hönd. Það var þó sett það
skilyrði að þeir yrðu að binda féð sem
fært var inn í landið með þessum hætti
í fasteignum, verðbréfum, fyrirtækjum
eða öðrum fjárfestingakostum. Þannig
fengu þessir lánsömu gjaldeyriseigendur í
raun um 15 prósent afslátt af öllum þeim
eignum sem þeir keyptu. Þetta ofan á lágt
gengi krónunnar skapaði þeim óheyri-
legan gróða.
Í þessu fólst líka grófleg mismunun
gagnvart öðrum þegnum landsins. Aldrei
var samt spurt um siðferðið á bak við þessi
viðskipti. Svo eru menn hissa á að Ísland
sé nú á gráum lista hvað peningaþvætti
varðar. Nær væri að þakka fyrir að hafa
ekki lent á kolsvörtum lista í þeim efnum
sem við áttum þó sannarlega skilið.
Hvaða siðferðislega glóra er svo í því
að stærsta orkufyrirtæki landsins, sem er
í eigu ríkissjóðs, taki nú þátt í að blekkja
neytendur í öðrum löndum í gegnum sölu
á upprunavottorðum sem svo eru nefnd?
Hvert í veröldinni erum við Íslendingar
komnir sem þjóð þegar siðferðinu er
þannig sturtað niður í skólpræsið? /HKr.
Ritstjóri: Hörður Kristjánsson (ábm.) hk@bondi.is – Sími: 563 0339 − Rekstur og markaðsmál: Tjörvi Bjarnason tjorvi@bondi.is – Blaðamenn: Margrét Þ. Þórsdóttir mth@bondi.is – Sigurður Már Harðarson
smh@bondi.is – Vilmundur Hansen vilmundur@bondi.is – Auglýsingastjóri: Guðrún Hulda Pálsdóttir ghp@bondi.is – Sími: 563 0303 – Netfang auglýsinga: augl@bondi.is − Vefur blaðsins:
www.bbl.is − Netfang blaðsins: (fréttir og annað efni) er bbl@bondi.is
Frágangur fyrir prentun:Ágústa Kristín Bjarnadóttir – Prentun: Landsprent ehf. – Upplag: sjá forsíðu – Dreifing: Landsprent og Íslandspóstur. ISSN 1025-5621
ÍSLAND ER LAND ÞITT
Ólafsvík er bær á utanverðu Snæfellsnesi sem tilheyrir nú sveitarfélaginu Snæfellsbæ. Ólafsvík var upphaflega í Neshreppi, síðan í Neshreppi
innan Ennis eftir að Neshreppi var skipt í tvennt. Þeim hreppi var svo aftur skipt í tvennt árið 1911 og varð þá Ólafsvíkurhreppur til, sem og
Fróðárhreppur þar austur af. Þann 1. apríl 1990 sameinaðist Fróðárhreppur Ólafsvík á ný, að þessu sinni undir merkjum kaupstaðarins. Hinn
11. júní 1994 sameinaðist Ólafsvíkurkaupstaður Neshreppi utan Ennis, Breiðuvíkurhreppi og Staðarsveit undir nafninu Snæfellsbær. Mynd / HKr.
Siðferðisbrestur
Sigurður Eyþórsson
framkvæmdastjóri Bændasamtaka
Íslands – sigey@bondi.is
Samhengi hlutanna