Bændablaðið - 05.12.2019, Síða 66

Bændablaðið | Fimmtudagur 5. desember 201966
Sjávarútvegurinn er burðarás
í íslensku efnahagslífi. Íslensk
sjávarútvegsfyrirtæki kaupa
árlega afurðir af íslenskum
tækni- og þjónustufyrirtækj-
um fyrir milljarða króna.
Sjávarútvegurinn er mikil-
vægur mörgum samfélögum
á landsbyggðinni. Um 79%
atvinnutekna í fiskveiðum og
vinnslu kemur frá launafólki
á landsbyggðinni. Ég hef lagt
áherslu á þetta í mínum mál-
flutningi á Alþingi. Ég hef auk
þess talað fyrir því að stjórn-
völd tryggi góð rekstrarskilyrði
greinarinnar og horfi ekki fram-
hjá þeim miklu útflutningshags-
munum sem eru í sjávarútvegi.
Um veiðigjaldið hef ég sagt
að það þurfi að vera sjálfbært til
framtíðar. Það megi ekki koma í
veg fyrir eðlilegar fjárfestingar í
greininni og taka ætti til skoðun-
ar að hluti þess rynni til upp-
byggingar í heimabyggð, þeirra
fyrirtækja sem greiða gjaldið.
Umfjöllun fréttaskýringarþáttar-
ins Kveiks um meinta viðskipta-
hætti Samherja með veiðiheim-
ildir í Namibíu setti mig hljóðan.
Samherjamálið álitshnekkir
Samherjamálið svokallaða er
áfall fyrir íslenskt atvinnulíf.
Það er einnig áfall fyrir litla
þjóð í Norður-Atlantshafi, sem
á mikið undir fiskveiðum og
útflutningi á fiskafurðum. Í við-
skiptum sem öðru skiptir orð-
sporið miklu. Málið vekur upp
margar spurningar, sem meðal
annars lúta að ráðstöfun arðsins
af okkar mikilvægustu auðlind,
fiskinum í sjónum. Aflaheimildir
eru verðmæti sem ganga kaupum
og sölum. Ríkissjóður fær afgjald
af nýtingu auðlindarinnar í formi
veiðigjalds. Í greinargerð með
lögunum um veiðigjald nr. 145
frá 2018, er rætt um sanngjarnt
veiðigjald, en lögin voru sett í tíð
núverandi ríkisstjórnar. Hugtakið
sanngjarnt kemur óneitanlega
upp í hugann nú þegar sjávar-
útvegsfyrirtækið Samherji hefur
orðið uppvíst af meintum mútu-
greiðslum við kaup á veiðiheim-
ildum í Afríku. Ein af þeim spurn-
ingum sem vakna, eftir umfjöll-
unina, er hvort ríkissjóður fái eftir
allt saman sanngjarna hlutdeild
af sjávarauðlindinni okkar. Það
er að minnsta kosti ljóst að stórt
íslenskt sjávarútvegsfyrirtæki var
reiðubúið að greiða mun hærra
verð fyrir aðgang að fiskveiði-
auðlindinni við strendur Namibíu
heldur en greiða þarf í íslenskri
lögsögu og beita meintum ólög-
legum viðskiptaháttum til þess
að komast yfir veiðiheimildir.
Samherjamálið verður að rann-
saka til hlítar. Staðreyndir málsins
verða að koma sem fyrst upp á
yfirborðið, frá réttum og þar til
bærum aðilum.
Samfélagsleg ábyrgð og siðaðir
viðskiptahættir
Íslendingar eru fiskveiðiþjóð
sem hefur orðið fyrir álitshnekki
vegna þessa máls, framhjá því
verður ekki litið. Það er á ábyrgð
stjórnmálamanna að lágmarka
skaðann með ábyrgum aðgerð-
um og málflutningi, hér heima og
erlendis. Fyrir aðgang að sameig-
inlegri auðlind þjóðarinnar fylgir
sú sjálfsagða krafa að fyrirtæki
sýni samfélagslega ábyrgð og sið-
aða viðskiptahætti ásamt virðingu
fyrir lögum og mannréttindum.
Birgir Þórarinsson,
þingmaður Miðflokksins
í Suðurkjördæmi
Þegar menn grípa penna á lofti
öðrum til umvöndunar, þá er
nú alltaf betra að fara rétt með
staðreyndir. Mikill má máttur
ritstjóra Bændablaðsins líka
vera ef hann stýrir tilmælum
Matvæla- og landbúnaðar-
stofnunar Sameinuðu þjóðanna
(FAO) til þjóða heims um að
þær stuðli að því að tryggja
sitt fæðuöryggi. Það virðist
samt vera skilningur Þrastar
Ólafssonar sem lýsir í grein
sinni mikilli gremju út í íslenska
landbúnaðar framleiðslu.
Þröstur gagnrýnir notkun á
orðinu fæðuöryggi og segir að
hugtakið sé afbakað „í þeim til-
gangi að réttlæta stjórnlaust, en
kerfislægt offramboð landbún-
aðarafurða, einkum lambakjöts.
Innflutningsbann og/eða ofur-
tollar eru hluti af slagsíðunni“.
Samhliða lofar hann mjög stöðu
mála í Evrópusambandinu í land-
búnaðarmálum. Þar er einmitt við
lýði kerfi sem leitt hefur til gríðar-
legrar samþjöppunar og ofnýtingar
á landi nærri borgunum með hjálp
gegndarlausrar notkunar á eiturefn-
um. Þýskir bændur eru líka greini-
lega orðnir þrælar risafyrirtækj-
anna í efnaiðnaði. Það sýndi sig vel
í mótmælum tíu þúsund bænda í
Berlín í síðustu viku. Þar mótmæltu
þeir áformum um að banna notkun
á eiturefninu glyfosat. Eiturefnin
eru nefnilega orðin forsenda þess
að þeir geti framleitt „ódýra“ fæðu
eins og Þröstur leggur mikið upp
úr að við flytjum inn.
Þresti þykir óeðlilegt að
Íslendingar tryggi sína landbún-
aðarframleiðslu með tollvernd eins
og allar aðrar þjóðir. Hann gerir
mikið úr útflutningi á íslenskum
landbúnaðarafurðum á því sem
hann kallar „hrakvirði“ og nefnir
prósentutölur sem eru ekki réttar.
Nýjustu tölur Búnaðarstofu MAST
sýna t.d. 26,6% samdrátt á útflutn-
ingi sauðfjárafurða á síðasta ári.
Um leið og Þröstur gagnrýnir
útflutning þykir honum eðlilegt
að Íslendingar flytji inn allar þær
landbúnaðarvörur sem mögulegt
er. Hann sér þá ekkert óeðlilegt
við það að Íslendingar fái stórlega
borgað með þeim innflutningi úr
vösum almennings í öðrum lönd-
um. Sem dæmi greiddi ESB 58,5
milljarða evra með sínum landbún-
aði á árinu 2018.
Það er dapurlegt þegar fólk
þykist ekki skilja tilgang tilmæla
alþjóðastofnana um fæðuöryggi
sem miða að því að þjóðir heims
séu ekki algjörlega upp á náð og
miskunn annarra ríkja komnar
þegar einhver óáran kemur upp
í heiminum. Nú er m.a. farið að
reyna á þetta vegna afrísku svína-
pestarinnar sem þegar hefur dregið
úr heimsframleiðslu á svínakjöti
um milljónir tonna. Ein birtingar-
mynd fæðuóöryggis er m.a. fólks-
flóttavandamál sem alþjóðastofn-
anir hafa nú verulegar áhyggjur af.
Virðingarfyllst,
Hörður Kristjánsson
Hvar auglýsir þú?
Sími 563 0300 / Netfang: bbl@bondi.is / bbl.is
20,4% fólks
á höfuðborgar-
svæðinu les
Bændablaðið
20,4%
45,6%
á landsbyggðinniá höfuðborgarsvæðinu
29,5%
landsmanna lesa
Bændablaðið
Lestur Bændablaðsins: BÆNDABLAÐIÐ ER GEFIÐ ÚT Í 32 ÞÚSUND
EINTÖKUM Á TVEGGJA VIKNA FRESTI
Heimild: Prentmiðlakönnun Gallup, okt.-des. 2018. Aldur 12-80 ára.
LESENDABÁS
Að ríða skakkt á skeiðinu
Bændablaðið er mér ekki regluleg
lesning. Missi því af efni þess alla
jafnan. Af tilviljun sá ég blaðið sem
kom út 10. okt. sl. Þar var grein sem
vakti forvitni mína. Greinin fjallaði
um fæðuöryggi, efni sem hlýtur að
vekja okkur öll til umhugsunar.
Hún var þess eðlis að hún þarfn-
aðist umfjöllunar.
Þeir pistlar ritstjórans, sem ég hef
rekist á, virðast því miður ekki skrif-
aðir í þeim tilgangi að upplýsa, heldur
til að hafa áhrif á viðhorf og skoðanir.
Það er tvennt ólíkt. Við vitum hvernig
fer fyrir sannleikanum þegar hann
verður áróðri að bráð.
Hvað er fæðuöryggi?
Í greininni fann ég enga skilgrein-
ingu á hugtakinu fæðuöryggi, að-
eins að ekki megi blanda því saman
við matvælaöryggi. Það þykir mér
þunnur þrettándi. Orðið sjálft segir
ekkert annað en að fæðuörygggi
þýði tryggt og nægilegt framboð
matvæla. Af texta ritstjórans má þó
ráða, að hann barni hugtakið og gefi
því merkinguna; stöðugt offramboð
heimafenginna matvæla, því vissu-
lega getur fæðuöryggi verið tryggt
án þess að allur matur komi úr tún-
inu heima. Þráin eftir endurvöktum
sjálfsþurftarbúskap er ekki fjarri.
Því miður er hugtakið fæðuöryggi
afbakað í þeim tilgangi að réttlæta
stjórnlaust en kerfislægt offramboð
landbúnaðarafurða, einkum lamba-
kjöts. Innflutningsbann og/eða of-
urtollar eru hluti af slagsíðunni.
Ritstjórinn gerir mikið mál úr gam-
alli skýrslu FAO um að auka þurfi
framleiðslu matvæla um einhver lif-
andis býsn til að sjá fyrirsjáanlegri
mannfjölgun fyrir fæðu. Sá sem þetta
ritar las skýrslu, svipaðrar ættar, fyrir
örfáum árum þar sem sagt var að þá-
verandi matvælaframleiðsla heims-
ins nægði til að fæða 13,5 milljarða
íbúa.Um þessar mundir hreyfum við
okkur í átt að 9 milljörðum. Vissulega
er framleiðslan mjög ójöfn milli
landsvæða og heimshluta. Einnig
er miklu hent af mat bæði af neyt-
endum, dreifingaraðiluwwm sem
og framleiðendum. Við Íslendingar
þurfum síst á fleiri tonnum af kjöti
að halda. Útflutningur á um 40% af
framleiðslunni á hrakvirði dugar mér
sem rök. Ekki vænti ég að ritstjórinn
sé að hvetja íslenska bændur til að
sperra sig við að auka fæðuöryggið
í Kína eða Indlandi!
Nánari nálgun
Þá er það rétt að enn viðgengst hungur
í mannheimum, en það er ekki vegna
þess, eins og ritstjórinn ályktar, að of
lítið sé framleitt, heldur af því að of
víða er fólk sárafátækt og hefur hrein-
lega ekki efni á að kaupa sér mat.
Svo einfalt er það. Aðflutningsbönn
hafa m.a. þann tilgang að koma í veg
fyrir ódýrara matvælaframboð sem
auðvelda myndi fátæku fólki matar-
innkaup.Hugleiðingar ritstjórans eru
ótvíræðar um það hvernig það verði
best tryggt. Gæta þurfi þess að ekki
verði undir neinum kringumstæðum
fluttar inn búvörur í samkeppni við
íslensk matvæli. Litið er á innflutning
sem ógnun við framleiðendur, ekki
sem búbót fátæks fólks. Lambakjöt er
flutt út í verulegu mæli. Þetta gerum
við óháð stóru sótspori kjötsins, háum
framleiðslukostnaði og myndarlegum
meðgjöfum úr ríkissjóði. Engan inn-
flutning má leyfa sem ógnað geti
núverandi framleiðslu. Í því sé ör-
yggið fólgið. Þetta er skýr afstaða en
svikul, því enginn er eyland. Sótspor
íslenska lambakjötsins er með því
hæsta sem þekkist. Það er því algjör-
lega óábyrgt og beinlínis skaðlegt
að halda áfram óbreyttri kjötfram-
leiðslu, hvað þá auka við. Feta þarf í
fótspor ESB og borga bændum fyrir
að draga úr framleiðslu og borga laun
fyrir að verða landvættir umhverfis
og gróðurs.
Gagnkvæm viðskipti
Við erum hluti af heimsviðskipta-
kerfi þar sem þjóðir selja vörur sínar
og kaupa á víxl. Við seljum fisk og
sjávarafurðir til að tryggja fæðuör-
yggi annarra, sem selja korn, ávexti
eða aðrar landbúnaðarvörur í staðinn
og tryggja þannig fæðuöryggi okkar.
Öryggi okkar felst að hluta í eigin
framleiðslu en ekki síður í góðum og
tryggum samgöngum. Séu þær ekki
til staðar getum við ekki selt fiskinn,
fáum ekki tilbúinn áburð, hvað þá
fóðurbæti eða pappír til að prenta
Bændablaðið. Íslenska krónan er þó
vissulega áhættufaktor en jafnframt
hentugt tæki til að styðja einangrun
og halda launum fátækra í skefjum.
Fæðuöryggi er ekki lengur bundið
við einangruð býli, hvað þá einstök
lönd, heldur viðskiptasvæði. Grípum
niður í söguna. Snemma á miðöldum
hélt sjálfsþurftarbúskapurinn inn-
reið sína hérlendis. Hann miðaðist
við að hver bújörð væri sjálfri sér
næg um matvæli. Við það drógust
samskiptin við útlönd enn frekar
saman. Landið einangraðist. Gróður
landsins hafði spillst. Til að auka
fæðuframboð þurfti að fjölga fé
með tilheyrandi afleiðingum fyrir
gróðurinn. Fæðuöryggi sjálfsþurft-
arinnar byggðist á einangrun og var í
senn algjört en jafnframt ekkert, því
framleiðslan var bæði léleg og ónóg.
Þetta var sambærilegt kerfi í land-
búnaði sem einokunin var í verslun.
Afleiðingin var fátækt, örbirgð og
vergangur. Ritstjórinn virðist vilja
stika fastan þúfnagang til baka á
formyrkvaðar slóðir.
Úr sjálfsþurft til velmegunar
Það voru og eru margþætt samskipti
okkar við útlönd sem áttu stóran þátt
í endurreisn landsins. Það er ekkert
ljótt eða hættulegt við að kaupa er-
lend matvæli ekki frekar en að kaupa
erlend vín og selja útlendingum fisk.
Því má ekki gleyma að hér, eins og
erlendis, eru of margir sem ekki hafa
efni á að kaupa dýran íslenskan mat.
Landbúnaðarframleiðsla er ekki
tilgangur í sjálfu sér, heldur hefur
það markmið að fæða bæði ríka og
fátæka. Geti íslenskir bændur ekki
tryggt þeim fátæku fæði á viðráð-
anlegu verði, getur innflutningur
landbúnaðarafurða trauðla verið
illa þefjandi bannorð. Þetta kallar
ritstjórinn „kalda og sálarlausa pen-
ingjahyggju“ sem ekkert sjái nema
arðsemi fjámagnsins!! Fæðuöryggi
fyrir alla verður ekki tryggt nema
með inn- og útflutningi matvæla.
Það voru og eru margþætt samskipti
okkar við útlönd sem áttu stóran þátt
í endurreisn landsins. Það er ekkert
ljótt eða hættulegt við að kaupa erlend
matvæli, ekki frekar en að kaupa er-
lenda tómata, hveiti eða vín, hvað þá
að selja útlendingum fisk, þótt fiskur
sé vissulega veiddur í löndum sem
við flytjum hann til. Reynsla hefur
kennt heimsbygginni – einnig okkur
– að verkaskipting og viðskipti með
þann varning sem úr henni kemur,
hefur reynst affarasælast í tímans rás.
Arfur íslenskrar sögu er greyptur í
hugarheim og mótar afstöðu til at-
burða nútímans. Sjálfsþurftarbúskapur
og einokun, markaðsfjandsemi og
haftabúskapur eru ávísanir á afturför
og almenna fátækt.
Framtíðarsýn
Íslenskt landbúnaðarkerfi byltist
um í fjötrum hugmyndafræði sem
að lokum mun leiða það í hagleysu.
Þetta er engin buslubæn. Meginstef
núverandi kerfis eru markaðshindrun
og markaðsstjórn ásamt hvötum til
offramleiðslu. Látum heimamarkað
duga. Enn gildir hið fornkveðna að
happadrýgst sé gamla heilræðið að
sníða sér stakk eftir vexti, annars
muni bændur ríða skakkt á skeiðinu.
Mikil er sú glapsýn að ætla að gera eitt
erfiðasta landbúnaðarland heims að
matvælabúri hans. Það minnir óþægi-
lega á þá alheimsfjármálamiðstöð sem
landið átti að verða á árunum fyrir
hrun. Dramb er falli næst.
Þröstur Ólafsson
Athugasemd vegna dapurlegrar afstöðu til fæðuöryggis
Auðlindanýting
og ábyrgð
Birgir Þórarinsson.
Bændablaðið
Smáauglýsingar 56-30-300