Fréttabréf Öryrkjabandalags Íslands - 01.03.1989, Blaðsíða 14

bandsins gaf Blindrafélaginu
fjárupphæð sem dugði til kaupa
á slíku tæki.
Fyrsta VersaBrailletækið
kom hingað til lands í maí-
mánuði 1983 og var þegar haf-
ist handa við prófun þess. Þrátt
fyrir frábæra kosti tækisins kom
í ljós að það hafði ýmsa
annmarka, vinnsluminni þess
var frekar lítið og tækið notaði
snældur í stað disklinga. En
tækið dugði samt vel og er enn
notað, nú rúmum fimm árum
síðar. Hér á landi eru nú þrjú
VersaBrailletæki í notkun. Sú
öra þróun sem átt hefur sér stað í
heimi tölvutækninnar hefur
gert það að verkum að Versa-
Brailletækið er nú orðið úrelt, en
margt annað betra hefur komið í
staðinn.
Tekist hefur að þróa tölvu-
tæknina á þann hátt að blint og
sjónskert fólk getur nú með
auðveldu móti lesið venjulegan
bókartexta. Fyrir nokkrum ár-
um kom á markaðinn lesvél frá
Kurzweil í Bandaríkjunum. Vél
þessi var mj ög dýr en hafði þann
kost að geta lesið upphátt úr
venjulegri bók. Bókinni var
stungið í vélina líkt og gert er
þegar ljósritað er. Vélin nam
textann og las fyrir notanda
sinn. Þessi vél hefur verið í
stöðugri þróun og nú nýlega var
sýnd nýjasta lesvélin frá Kurz-
weil. Hún er 31 sentmetri á
breidd, 16áhæðog dýptin er 43
cm. Þessi lesvélvegur8,6kílóog
kemst auðveldlega fyrir á
skrifborði. Við vélina er tengdur
lítill ljósnemi sem notandinn
hefur í hendi sér. Einnig fylgir
henni sjálfvirkur lesari en að
honum verðurvikið síðar.
Ljósneminn er stórskemmti-
legtverkfæri. Hannerástærðvið
tvo venjulega eldspýtnastokka.
Með honum fylgir örþunn
plastmotta sem lögð er yfir það
sem á að lesa. í þessari
plastmottu eru segulrendur en
sams konar segulrendur eru á
ljósnemanum. Þegarlinsunnier
rennt eftir blaðinu sjá segul-
rendumar til þess að notand-
inn getur auðveldlega fylgt lín-
unni. Þegar linsan er svo færð í
næstu línu, er eins og hún fylgi
ákveðnu haki. Hægt er að renna
linsunni upp og niður eftir blað-
inu eða á þann hátt sem hentar.
Þá er hægt að faraflj óttyfir blaðið
og segir þá lesvélin hversu mikill
texti er á því. Hægt er að láta
lesvélina lesa orðin í samfellu
eða stafa orðið staf fyrir staf. Þá
er hægt að renna linsunni yfir
blaðið og mata lesvélina á því
sem þar stendur og á hún að geta
lesið í belg og biðu það sem á
blaðinu stendur. Lesvélin les á
því tungumáli sem matað hefur
verið inn í hana. Til er enskt tal og
að líkindum sænskt einnig.
Hægt er að útbúa forrit fyrir
hvaða tungumál sem er, en það
er gífurlega mikil vinna. Slíkan
hugbúnað vantar fyrir íslensk-
una en vonandi stendur það nú
tilbóta. Lesvélingeturskynjaðá
fljótlegan hátt hvort einhver
texti er á blaði. Þiýsti maður á
þar til gerðan hnapp, þá segir
vélin hvort eitthvað sé á blaðinu
ogferámilligreinaskila. Þágetur
lesvélin sagt til um hvar textinn
er á blaðinu og einnig hvort
eitthvað sé á baksíðunni, svo að
ekki er nauðsynlegt að snúa
blaðinuísífellu.
Einsogsagtvarhérfyrr, fylgir
með sjálfvirkur lesari (scanner)
sem lítur út eins og lítil
ljósritunarvél. Blaðið eðabókin
er lögð í vélina og textinn látinn
snúa að glerplötu. Vélin les þá
það sem á blaðinu stendur og
getur þannig lesið heilu
bækurnar í belg og biðu.
Sérstakt fyklaborð er tengt
við lesvélina. Á því eru 18
hnappar sem hafa ýmsar
verkanir. Sé stutt á einn hnapp-
inn, segir lesvélin hvernig
hnapparnir virka svo að blindur
maður þarf ekki að fletta upp í
leiðarvísinum til þess að athuga
hvaða hnapp eigi að ýta á. Þessa
lesvél er hægt að tengja við
venjulega tölvu og nota hana til
að skrá efni inn á tölvuna eins og
gert er með venjulegum
tölvulesara. Þá er hægt að sama
skapi að taka á móti efni úr tölvu
og láta lesvélina lesa.
í þessari grein hef ég reynt að
greina frá þvi helsta sem er á
markaðinum varðandi lestæki
og ritvinnsluvélar fyrir sjón-
skerta. Það er auðsýnt að tækn-
in gerir blindu fólki mun auð-
veldara en áður að meðhöndla
hin ýmsu tæki og veitir um leið
blindum meiri aðgang að
atvinnu. Ég hef þó ekki gert
nærri öllu skil, enda væri það
efni í mun lengri grein. Þó má t. d.
minnast á sérstaka
blindraletursskjái sem hægt er
að tengja við venjulega tölvu
þannig að blindur maður getur
lesið með blindraletri það sem á
skjánumerhveijusinni. Þáerog
til sérstakur búnaður sem
stækkar venjulegt letur á tölvu-
skjá það mikið að mjög sjón-
dapur maður getur lesið á skjá-
inn. Þá eru tölvulesarar og tal-
gervlar að verða svo fullkomnir
að í rauninni á það ekki að vera
tiltakanlegt vandamál fyrir
sj ónskert fólk að lesa sínar eigin
bækur, hafi það þann tækja-
búnað sem til þarf. Það er stað-
reynd að nú er mun auðveldara
að framleiða bækur á blindra-
letri en á snældum. í flestum
tflvikum nægir að fá bækumar
frá prentsmiðjum á disklingum
og yfirfæra textann í gegnum
sérstakt forrit sem breytir
honum yfir í blindraletur.
Reyndar þarf að fara yfir bók-
ina, að aðlaga hana aðeins, en
tíminn sem í það fer er til-
takanlega lítill miðað við þann
tíma sem fer í að skrifa bókina frá
gmnni, eins og alltaf þurfti að
gera fyrir tíma þessarar stór-
kostlegu nýju tækni.
Af framansögðu er ljóst að ef
þeir sem sjóndaprir em eða
blindir eiga kost á viðeigandi
tækjum og hugbúnaði em þeim
allir vegir færir til sjálfshjálpar.
Þess verður t.d. ekki langt að
bíða að sjóndapur maður geti
sest fyrir framan sjónvarpið sitt
og lesið myndatextann á skján-
um, annað hvort á blindraletri
eða með gervitali, en það er nú
önnur saga.
Skrifað í Reykjavík í janúar
Gisli Helgason.
14