Fréttablaðið - 16.05.2020, Qupperneq 16

Gunnar
ÚTGÁFUFÉLAG: Torg ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Helgi Magnússon FORSTJÓRI OG ÚTGEFANDI: Jóhanna Helga Viðarsdóttir RITSTJÓRI: Jón Þórisson jon@frettabladid.is, FRÉTTASTJÓRAR: Ari Brynjólfsson arib@frettabladid.is,
Garðar Örn Úlfarsson gar@frettabladid.is MARKAÐURINN: Hörður Ægisson hordur@frettabladid.is FRÉTTABLAÐIÐ.IS: Kristjón Kormákur Guðjónsson kristjon@frettabladid.is.
Fréttablaðið kemur út í 80.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslun um á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í
gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871 FRÉTTABLAÐIÐ Kalkofnsvegur 2, 101 Reykjavík Sími: 550 5000, ritstjorn@frettabladid.is HELGARBLAÐ: Björk Eiðsdóttir bjork@frettabladid.is MENNING: Kolbrún Bergþórsdóttir kolbrunb@frettabladid.is
LJÓSMYNDIR: Anton Brink anton@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Sæmundur Freyr Árnason sfa@frettabladid.is
Mín skoðun Sif Sigmarsdóttir

Á ritstjórn-
um rit-
stýrðra
fjölmiðla fer
fram mat á
hverjum
einasta degi
um hvort og
hvaða
upplýsingar
eigi að birta.
Jón
Þórisson
jon@frettabladid.is
Fjölmiðlar eru stundum nefndir fjórða valdið vegna aðhaldsins sem þeir veita. Fjölmiðlar sem telja sig hafa hlutverki að gegna í þessu sambandi álíta það skyldu sína að fjalla um beitingu ríkisvaldsins og ráðstöfun almanna­fjár.
Einn lykilþáttur við að rækja þessa skyldu er greiður
aðgangur að upplýsingum. Settar hafa verið lagareglur
sem beinlínis er ætlað að greiða fjölmiðlum aðgang að
upplýsingum frá stjórnvöldum og öðrum opinberum
aðilum í þessu skyni og á hátíðisdögum tala ráðamenn
um mikilvægi þess að þessi aðgangur sé sem greiðastur.
Þrátt fyrir þetta reka fjölmiðlamenn sig oft á
magnaða tregðu þessara aðila við að veita aðgang að
upplýsingum sem telja má sjálfsagðan, sé höfð hliðsjón
af lagareglum.
Fjölmörg dæmi má nefna um að mál, sem fjallað var
um í fjölmiðlum á grundvelli upplýsinga sem aflað var í
krafti upplýsingalaga, hafi ratað í bættan farveg.
Í vikunni fjallaði Fréttablaðið til dæmis um kaup
Ríkisútvarpsins á efni af sjálfstæðum framleiðendum,
en stofnunin hefur skuldbundið sig til að halda þeim
kaupum í tilteknu hlutfalli af heildartekjum. Blaðið
hafði upplýsingar um að farið hefði verið á svig við þetta
viðmið, en stofnunin synjaði um aðgang að gögnum.
Það var fyrst eftir að úrskurðarnefnd um upplýsingamál
hafði fjallað um upplýsingabeiðnina að stofnunin lét
gögnin af hendi og kom þá í ljós að upplýsingar blaðsins
reyndust réttar.
Annað dæmi og nýlegt af síðum Fréttablaðsins er að
atbeina dómstóla þurfti til svo samningur um náms­
styrk starfsmanns Seðlabankans fengist afhentur.
Allt bendir þetta til að stjórnsýslan treysti ekki fjöl­
miðlum til að meðhöndla upplýsingar og jafnvel telur
að þær komi fjölmiðlum og almenningi ekki við, þó að
sýslað sé með almannafé.
Á ritstjórnum ritstýrðra fjölmiðla fer fram mat á
hverjum einasta degi á hvort og hvaða upplýsingar eigi
að birta. Hvort tiltekið mál sé frétt eða ekki. Hvort nafn­
greina eigi aðila máls, eða birta af þeim mynd.
Og á hverjum tíma búa starfsmenn á þessum rit­
stjórnum yfir upplýsingum sem sumar hverjar eru
viðkvæmar og sæta þessu sama mati. Blaðamaður sem
setur nafn sitt við frétt er persónulega ábyrgur fyrir
efninu og framsetningu þess og getur sætt refsiábyrgð
hafi illa tekist til við mat á hvort segja eigi frétt eða
ekki. Auðvitað er fjöldi viðkvæmra persónuupplýsinga
meðal gagna hjá opinberum aðilum – en það eru úrræði
til að bregðast við því, svo sem að afmá þann hluta.
Eins og greint er frá í blaðinu í dag liggur nú fyrir
Alþingi frumvarp til breytinga á upplýsingalögum. Í því
er það nýmæli að leita þurfi álits þeirra sem telja sig eiga
hagsmuna að gæta, áður en aðgangur að upplýsingum
er veittur.
Þannig væri skylt að leita sjónarmiða fyrirtækja
sem nýtt hafa hlutabótaleið um að það sé upplýst.
Þá er einnig gert ráð fyrir að fyrirtækið geti leitað til
úrskurðarnefndar um upplýsingamál og eftir atvikum
borið þann úrskurð undir dómstóla.
Þessar hugmyndir eru ekki fallnar til þess að styrkja
aðhaldshlutverk fjölmiðla. Þvert á móti.
Aðhaldið
Nú í vikunni var tekið að slaka lítillega á kóróna­veiru­sóttkvínni hér í Bretlandi sem staðið hefur í tæpa tvo mánuði. Samkvæmt skoðana­
könnun töldu Bretar sig hafa farið vel að fyrirmælum
stjórnvalda. Aðeins þrjú prósent svarenda sögðust til að
mynda hafa brotið bann við að yfirgefa heimili sitt að
óþörfu síðustu vikuna, en Bretar máttu aðeins fara að
heiman til að kaupa í matinn eða stunda líkamsrækt úti
við.
Þegar þátttakendum í skoðanakönnuninni var boðið
að svara spurningunum í skjóli nafnleyndar kom hins
vegar annað hljóð í strokkinn. 29 prósent viðurkenndu
að hafa brotið fyrrnefnd tilmæli. Upphaflega sögðust
átta prósent hafa hitt vini og ættingja í sóttkvínni, þrátt
fyrir blátt bann við slíku, en hlutfallið hækkaði í 31 pró­
sent undir nafnleynd.
„Fólk segist oft hegða sér í takt við þau viðhorf og
gildi sem eru samfélaginu þóknanleg,“ kváðu að­
stand endur könnunarinnar. „En orð og gjörðir fara
ekki alltaf saman.“ Þeir sögðu þekkt að einstaklingar
ýki eigin reglufylgni til að verða sér ekki félagslega til
skammar.
Rannsóknir sýna að fólk lagar hegðun sína að við­
horf um samfélagsins, þegar aðrir sjá til. Ein slík rann­
sókn, sem fram fór á almenningssalerni, sýndi að 77
prós ent kvenna þvoðu sér um hendurnar eftir að hafa
far ið á klósettið. Það gerðu þær þó aðeins ef einhver
ann ar var inni á snyrtingunni. Ef konurnar töldu sig
einar þvoðu aðeins 39 prósent sér um hendurn ar.
Við virðumst líkamlega víruð til að forðast félags­
lega skömm. Nýlegar rannsóknir á sviði taugavísinda
sýna að félagsleg útskúfun virkjar sömu heilastöðvar
og líkamlegur sársauki. Svo sterk er löngun okkar til
að komast hjá fordæmingu samborgara okkar að hún
get ur hlaupið með okkur í gönur. Fræg er sálfræðirann­
sókn sem gerð var við Columbia háskóla á sjöunda
ára tug síðustu aldar. Nemanda var gert að sitja inni í
her bergi og fylla út eyðublað. Reyk var dælt inn í her­
bergið. Ef nemandinn var einn í herberginu þaut hann
beint út. Ef nemandinn var í herberginu ásamt tveimur
vitorðsmönnum sálfræðinganna, sem höfðu fengið það
hlutverk að sitja sem fastast þrátt fyrir reykjarmökk­
inn, fór „tilraunadýrið“ að fordæmi hinna í herberginu
og fór ekki fet.
Millistjórnandi á Range Rover
Reiði greip um sig í íslensku samfélagi þegar fréttir
bár ust af því að stöndug fyrirtæki hefðu nýtt sér hluta­
bóta leiðina, úrræði ríkisstjórnarinnar til að að stoða
fyrir tæki í rekstrarvanda vegna COVID­19 faraldurs­
ins.
Ef upp kæmist að millistjórnandi af Nesinu hefði sótt
sér jólasteikina hjá Fjölskylduhjálp á Range Rovernum
sínum, yrði hann snarlega fordæmdur af samborgur­
um sínum. En getum við gert sömu siðferðiskröfur til
fyrirtækja og við gerum til samfélagsþegna?
Hafi bankahrunið 2008 kennt okkur eitthvað, væri
það helst að markaðurinn býr ekki yfir skynsemi,
mann gæsku, langtímasýn eða teljandi siðferðis­
þreki. Mark aðurinn virðist þó eiga einn eiginleika
sameiginleg an með mannfólki: Hann hræðist sam­
félagslega útskúfun. Þegar upp komst um móralska
misnotkun á hlutabótaleiðinni og til tals kom að birta
opinberlega lista yfir þá sem nýttu sér hana hafði fjöldi
fyrirtækja samband við Vinnumálastofnun og óskaði
eftir því að fá að endurgreiða þá fjármuni sem þau
fengu úr neyðarpottinum.
Hlutabótaleiðina má lagfæra með lagasetningu og
auk inni eftirlitsheimild. Vegir hinnar ósýnilegu hand­
ar eru þó óútreiknanlegir og aldrei er hægt að sjá fyrir
allar glufur sem krumlan kann að smeygja sér inn um.
Gegnsæi er eitt vanmetnasta stjórnunartæki sam­
tímans. Það er einfaldara en lagabálkur, ódýrara en
eftirlitsstofnun og áhrifamátturinn er studdur vísinda­
rökum. Hvað myndu margir Panamaprinsar hugsa sig
tvisvar um áður en þeir héldu kokhraustir í skattasnið­
göngu, ef vegferð um slíka ranghala yrði aðeins farin
fyrir opnum tjöldum?
Krumlan í klinkkrúsinni
Aðalsafnaðarfundur
Aðalsafnaðarfundi Háteigssóknar,
sem vera átti 17. maí, hefur verið frestað,
af óviðráðanlegum orsökum.
Fundurinn verður haldinn þ. 4. júní n.k.
í Safnaðarheimili kirkjunnar kl.17.
Dagskrá:
Venjuleg aðalfundarstörf.
Sóknarnefnd.
1 6 . M A Í 2 0 2 0 L A U G A R D A G U R16 S K O Ð U N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð
SKOÐUN