Tímarit Öryrkjabandalags Íslands - 01.09.2002, Page 32

NNDR ráðstefna
þroskahefts fólks á íslandi sem er
fætt fyrir 1950. í sögunum lýsir
hún meðal annars reynslu þess af
því að flytja af stofnun út í sam-
félagið og endurspegla sögur
fólksins þannig þær miklu og
merkilegu breytingar sem urðu í
málefnum fatlaðra á síðari hluta
síðustu aldar. Þá voru kynntar
rannsóknir um hvaða þættir það
eru sem helst hafa áhrif á atvinnu-
þátttöku fatlaðra; hvemig ný þekk-
ingar- og samskiptatækni nýtist
fólki með mis-
munandi fötlun;
hvernig stuðning
þroskaheft ung-
menni fá í skóla-
kerfinu og hvaða
áhrif félagslegar
umbætur hafa haft á
blandað skólastarf;
og í rannsóknum
um þjónustu var
sjónarhorn notenda
sjálfra á þann
stuðning sem þeir
fá áberandi.
Ein af fáum fötl-
uðum fræðimönn-
um á ráðstefnunni
var finnski doktorsneminn Marjo-
Riitta Katriina Reinikinen. Erindi
hennar bar heitið “Orðræða sem
ýtir undir útskúfun fatlaðra” og
var flutt í málstofu um fötlun og
kynferði. Ástæða þess að ég vel að
segja frá erindi hennar er fyrst og
fremst sú að Marjo-Riitta aðhyllist
félagslega líkanið um fötlun.
Félagslega líkanið um fötlun
leggur áherslu á ytri orsakir sem
hindra þátttöku fatlaðra í
samfélaginu og það felur í sér
róttæka endurskilgreiningu á
hugtakinu fötlun. Áhersla þess er á
að mannlegri virkni sé stjómað af
félags- og efnahagslegum öflum
sem stýrast af hagsmunum ráðandi
hópa. Fötlun er skilgreind sem
ákveðið form kúgunar og hugtakið
fötlun stendur fyrir félagslegar
hindranir í samfélagi sem
aðgreinir þegna sína og mismunar
þeim. Lykilspurningin er hvort
samfélagið þjóni þörfum allra
þegna sinna jafnt, óháð líkamlegu
eða andlegu atgervi. 1 þeim
tilvikum sem samfélagið gerir það
ekki leiðir það til fötlunar
einstaklings með skerta getu. Til
að bæta stöðu fatlaðs fólks þarf að
leita lausna í samfélagslegum
breytingum. Samkvæmt þessu
líkani er fötlun því ekki afleiðing
af skertri getu heldur þess að
samfélagið afnemur hvorki né
tjarlægir þær hindranir sem fólk
með mismunandi hamlanir hvort
sem þær eru líkamlegar, skynlegar
eða vegna langtíma veikinda
verður fyrir.
Marjo-Riitta segist nota þetta
líkan sem ramma fyrir hugsun sína
vegna þess að það gefur henni
frelsi til að umsnúa algengum
skýringum og hugmyndum um
orsakir og afleiðingar fötlunar
með því að beina athyglinni frá
skerðingunni sjálfri og að félags-
legum aðstæðum, aðbúnaði og
starfi.
Rannsókn Marjo-Riittu beindist
að því að skoða hvemig fötlun og
fólk sem er fatlað birtist í orðræðu
samfélagsins. Til að skoða orð-
ræðuna fékk Marjo-Ritta 45
ófatlaða einstaklinga til að skrifa
stuttar lífssögur um fatlaðan
einstakling. Þátttakendur voru
annarsvegar háskólanemar í fram-
haldsnámi á sviði félagsvísinda og
hinsvegar starfandi fagfólk á sviði
félagsþjónustu og heilsugæslu.
Fólkið sem tók þátt í rannsókninni
var á aldrinum 19 til 57 ára og var
kvenfólk í miklum meirihluta eða
39 á móti 6 körlum.
Marjo-Riitta bendir
á að þrátt fýrir að
þátttakendur séu
vel menntaðir sé
fötlun ekki hluti af
námsskrá félags-
vísindadeilda í
finnskum háskól-
um. Því telur hún
líklegt að þekking
þeirra á fötlun sé
undir áhrifum al-
mennrar umræðu
um fötlun.
Þátttakendum var
skipt í tvo hópa og
var öðrum hópnum
fengin ljósmynd af
konu í handsnúnum hjólastól en
hinum hópnum ljósmynd af manni
í rafmagnshjólastól. Ástæða þess
að maðurinn var í rafmagns-
hjólastól en ekki konan var sú að
fötlun hans átti að vera meiri en
hennar. Markmið Marjo-Rittu var
að gera fötlunina sýnilega en gefa
eins litlar upplýsingar og hægt var
að öðrum kosti. Þátttakendur
fengu síðan 25 mínútur til að
skrifa stutta sögu um einstak-
linginn á myndinni þar sem fram
kæmi nafn, aldur, hjúskaparstaða,
og félagsleg tengsl, starf,
áhugamál, framtíðaráætlanir og
mestu gleði- og sorgarstundir lífs-
ins.
Stjórn samtaka norrænna fræðimanna á sviði fötlunarrannsókna
32