Fréttablaðið - 27.05.2020, Blaðsíða 28

Niðurstaða mín er
að Bingó-áætlunin
hafi borið keim af örvænt-
ingu, hún hafi verið illa
ígrunduð og íslenskir
skattgreiðendur geta seint
þakkað nóg fyrir að ekki var
ráðist í hana.
Sigurður Már Jónsson
Sigurður Már
Jónsson
rithöfundur og
blaðamaður
Sigurður Már
Jónsson er
höfundur
bókarinnar
Afnám haftanna
– Samningar
aldarinnar?
Már Guðmundsson, fyrr-verandi seðlabankastjóri, gerir bók mína, Afnám
haftanna – Samningar aldarinnar?
að umtalsefni í heilsíðugrein hér í
Markaðnum í síðustu viku. Helsta
athugasemd Más er sú að í bókinni
komi ekki fram fullnægjandi útlist-
un á því hvers konar samvinnuverk-
efni haftaafnámið hafi verið og því
hafi þeir ekki fengið heiðurinn sem
þeim bar, þ.e. hann og starfsmenn
Seðlabankans.
Um leið tínir hann til nokkur
atriði sem hann telur að annað-
hvort byggi á rangfærslum eða að
um rangar lýsingar sé að ræða. Ég
mun fara yfir þau atriði sem hann
gerir sérstaka athugasemd við og
ræða síðan almennar athugasemdir
hans við bókina.
Heiður þess sem heiður ber
Már Guðmundsson fjallar talsvert
um aðgerðirnar í kringum 12. mars
2012 þegar slitabúin voru með
lögum sett undir fjármagnshöftin
eins og rakið er nokkuð ítarlega í
bók minni. Við erum sammála um
mikilvægi þessa skrefs og ég tel bók-
ina varpa góðu ljósi á sjónarmiðin
sem þar voru uppi.
Athugasemdir Más snúa, að því
að ég best fæ séð, einkum að því
að ekki hafi verið gert nóg úr þætti
starfsmanna Seðlabankans og þá
um leið hans sjálfs, að ákvarðanir
Seðlabankans hafi byggst á grein-
ingarvinnu starfsmanna bankans
og frumkvæðið sé þaðan. Ég tel það
ekki með öllu rétt en auðvitað er
það matsatriði. Í bókinni er bent á
að Seðlabankinn hafi ekki að fullu
áttað sig á alvöru málsins fyrr en
ábendingar þar um fóru að berast
til hans, meðal annars frá Heiðari
Guðjónssyni fjárfesti og fleirum.
Þessu svarar Már ekki en segir að
fullyrðingar mínar þar um stangist
á við það sem segir annars staðar
í bókinni um að Seðlabankinn
hafi seint og illa áttað sig á þeim
greiðslujafnaðarvanda sem var
í kerfinu og ógnaði þjóðargjald-
miðlinum. Þetta fær ekki staðist en
í grein Más kemur einmitt fram að
Hörður Ægisson, viðskiptaritstjóri
Markaðarins og sá viðskiptablaða-
maður landsins sem best þekkir
haftamálið, er sammála mér um það
að bankinn hafi verið tvístígandi og
að hvorki hafi verið einhugur innan
bankans um greiningu né aðgerðir.
Það er þakkarvert hjá Má að
draga athyglina að atburðarásinni í
kringum breytingarnar á lögunum
um fjármagnshöftin 12. mars 2012.
Augljóslega ríkti ringulreið í þing-
inu á meðal stjórnarliða, sem höfðu
forræði á málinu og eins og rakið
er í bókinni. Gera má alvarlegar
athugasemdir við aðgang þeirra,
sem ráku hagsmunabaráttu kröfu-
hafa á þessum tíma, að störfum
löggjafans.
Ekki síður má gera alvarlegar
athugasemdir við náinn aðgang
kröfuhafa að embættismönnum
Seðlabankans. Um hvort tveggja
hefði verið hægt að fjalla nánar en
gert var, en bókinni var ætlað að
rekja söguna í heild sinni. Í sam-
henginu held ég að seðlabanka-
menn geti ekki kvartað eins og
eftirfarandi tilvitnun sýnir: „For-
svarsmenn Seðlabankans höfðu að
sönnu einnig haft frumkvæði að því
að setja slitabúin undir fjármagns-
höft í mars 2012. Sú lagasetning
tryggði vígstöðu íslenskra yfir-
valda.“ (bls. 156).
Afnám haftanna:
Allir vildu Lilju kveðið hafa
Sigurður Hannesson og Benedikt Gíslason, varaformenn framkvæmdahóps stjórnvalda um losun fjármagnshafta. FRÉTTABLAÐIÐ/GVA
Már fjallar um breytingu sem
gerð var á valdsviði Seðlabankans.
Þar segir hann: „Það var önnur laga-
breyting sem gerð varð í tíð ríkis-
stjórnar Jóhönnu Sigurðardóttur
sem hafði töluverð áhrif á vinnulag
í framhaldinu. Eftir því sem ég fæ
best séð er hvergi minnst á hana í
bók Sigurðar Más. Hún fólst í því að
undanþágur yfir ákveðinni stærð til
búa fallinna banka þyrftu staðfest-
ingu ráðherra.“ Þetta er ekki rétt hjá
honum. Í neðanmálsgrein á bls. 92
er greint frá þessari breytingu sem
fékk sannarlega marga til að sofa
betur, þar sem Seðlabankinn gat
þá ekki lengur upp á sitt einsdæmi
afgreitt undanþágur frá fjármagns-
höftunum.
Bingó-áætlunin
Már Guðmundsson víkur sérstak-
lega að þeim aðgerðum sem Seðla-
bankinn hugðist grípa til rétt fyrir
alþingiskosningarnar 2013. Már
segir að þær hafi verið skoðaðar
sem möguleg lausn og þótt gagn-
legt innlegg til að ræða út frá. Tími
til útfærslu og framkvæmda hafi
hins vegar verið runninn út.
Um þetta er sérstaklega fjallað í
bók minni í kaflanum „Bingó-áætl-
unin“. Þar er aðgerðin útlistuð og þó
að Már kjósi að gera lítið úr henni
núna verður ekki séð annað en að
stjórnvöldum á þeim tíma hafi verið
full alvara með hana. Það undarlega
er að með þetta var pukrast eins og
svo margt annað á þessum árum og
fréttir bárust ekki af þessu fyrr en
eftir stjórnarskiptin næsta haust
skuldabréfsins hefur ekki mikið
verið fjallað fyrr en nú með bókinni
en skuldabréfið hafði talsverð veik-
ingaráhrif á gengi krónunnar hér á
landi. Hver innan stjórnsýslunnar
skyldi vilja skoða það?
Kostnaðarsöm töf
Már gerir athugasemd við að í bók
mína vanti að gera grein fyrir þeirri
miklu vinnu sem unnin var í Seðla-
bankanum við frágang nauðasamn-
inganna seinni hluta árs 2015. Fyrir
vikið hafi fjöldi starfsmanna þar
vart tekið sumarleyfi. Sjálfur hafi
hann gengið á undan með góðu for-
dæmi og einungis tekið 13,5 daga í
sumarfrí. Hann tekur fram að hann
vilji segja þessa sögu betur síðar og
hvet ég hann eindregið til þess.
Ein alvarlegasta gagnrýnin á
Seðlabankann í bók minni beinist
að vinnunni sem átti að inna af
hendi eftir að stöðugleikaskilyrðin
lágu fyrir og tengist ákvörðun
bankans að fresta því að halda
gjaldeyrisuppboð. Sú ákvörðun,
að víkja frá áætluninni um afnám
hafta og halda ekki gjaldeyrisupp-
boð áður en nauðasamningarnir
kláruðust, kostaði skattgreiðendur
á endanum tugi milljarða króna.
Þetta var óskiljanlegt, því að
Seðlabankinn hafði margoft haldið
sambærileg gjaldeyrisuppboð en
undirbúningur útboðsins tók heilt
ár frá kynningarfundi. Sá undir-
búningur hefði léttilega getað tekið
minni tíma, ekki síst þar sem fram-
kvæmdahópurinn hafði fengið einn
helsta sérfræðing heims í útboðum
að verkefninu, dr. Paul Klemperer,
prófessor í hagfræði við Oxford-
háskóla, en hann hefur veitt mörg-
um ríkjum ráðgjöf við framkvæmd
stórra útboða. Í grein sinni svarar
Már engu um þetta, en fróðlegt væri
að fá greinargóð svör.
Í Afnámi haftanna – samningum
aldarinnar? er rakin sú saga er leiddi
til afnáms hafta hér á landi. Þetta
var ekki einfalt ferli og ólík sjónar-
mið og ólíkir hagsmunir tókust á öll
þau ár sem höftin stóðu. Már getur
nokkurra atvika sem hann telur að
hafi skipt máli og hefði mátt geta í
bók minni.
Við gerð bókarinnar var rætt
við tugi manna, vísað er í hundruð
heimilda, blaðagreinar, opinbera
umfjöllun, viðtöl og skýrslur. Rætt
var við alla helstu leikendur sem
komu að samningunum við kröfu-
hafana. Alltaf má gera betur en
það breytir ekki heildarmyndinni.
Höftin voru ekki leyst fyrr en skýr
pólitísk sýn kom á málið um leið og
réttar og nákvæmar greiningar lágu
fyrir. Um leið voru komnir að mál-
inu einstaklingar sem höfðu bæði
getu og sýn til að nýta það umboð
sem þeim var veitt til að leysa úr
málinu.
Við Íslendingar getum þakkað
þessum einstaklingum fyrir það
hve fjárhagsstaða ríkissjóðs ger-
breyttist í kjölfarið. Ómögulegt er
að meta til fullnustu hvað aðrar
útfærslur og aðrar leiðir hefðu fært
okkur en færa má sannfærandi rök
fyrir því að niðurstaðan hefði orðið
allt önnur og miklu óhagstæðari.
þegar fjölmiðlar greindu frá.
Niðurstaða mín er að Bingó-áætl-
unin hafi borið keim af örvæntingu,
hún hafi verið illa ígrunduð og
íslenskir skattgreiðendur geta seint
þakkað nóg fyrir að ekki var ráðist
í hana. Því miður var hún einn-
ig vitnisburður um vinnubrögð í
Seðlabankanum undir stjórn Más.
Það var engin heildstæð áætlun til
og öll undirbúningsvinna og grein-
ing í skötulíki.
Már gerir Landsbankaskulda-
bréfið svokallaða einnig að umtals-
efni. Ég fæ ekki betur séð en að við
séum alveg sammála um að við
afgreiðslu þess hafi mistök verið
gerð. Við erum líka sammála um
að þau mistök voru blessunar-
lega ekki endurtekin þegar kom
að losun fjármagnshafta á slitabú
árið 2015. Einnig vekur athygli að
um mistökin við gerð Landsbanka-
2 7 . M A Í 2 0 2 0 M I Ð V I K U D A G U R12 MARKAÐURINN