Fréttablaðið - 27.05.2020, Blaðsíða 30

Hraður vöxtur ferðaþjónust-unnar er ein helsta ástæða þess að endurreisn efna-
hagslífsins í kjölfar hrunsins tókst
eins vel og raun bar vitni. Íslenski
vinnumarkaðurinn, sem talinn er
mjög sveigjanlegur í alþjóðlegum
samanburði, hefur þar leikið lykil-
hlutverk.
Við í Greiningu spáum því að
samdráttur í landsframleiðslu
verði 9,2% á þessu ári og skamm-
tímahorfur á vinnumarkaði eru
afar dökkar. Stjórnvöld hafa gripið
inn í með áður óþekktum hætti til
að sporna gegn gjaldþrotum fyrir-
tækja og stórauknu atvinnuleysi en
skellurinn verður samt sem áður
umtalsverður.
Skammtímahorfur dökkar
Síðastliðin fjögur ár hefur atvinnu-
leysi hér mælst að meðaltali 3%,
sem er afar lágt í alþjóðlegum
samanburði. Til að mynda var
atvinnuleysi að jafnaði 5,4% árið
2019 meðal OECD-ríkja. Tíðindi af
atvinnuleysi í apríl eru því nokk-
uð sláandi en það mældist 7,5%
í almenna bótakerfinu og 10,3%
vegna hlutabótaleiðarinnar.
Það stefnir allt í að atvinnu-
leysi verði meira hér á landi en við
höfum vanist undanfarna áratugi.
Í nýrri þjóðhagsspá spáum við að
atvinnuleysi verði að meðaltali
9,6% á þessu ári án hlutabóta-
leiðarinnar, en til samanburðar
fór atvinnuleysi í hruninu hæst í
7,6% árið 2010. Við gerum ráð fyrir
að atvinnuleysi mælist þegar mest
verður 13% um mitt ár en taki að
hjaðna þegar líða tekur á árið. Mun-
urinn á þessu atvinnuleysi og til
dæmis í hruninu er þó að nú liggja
f lest störfin í dvala. Þegar hagkerfið
réttir úr kútnum verða mörg þess-
ara starfa vonandi enn til staðar og
hægt verður að ganga í þau að nýju
með tiltölulega skömmum fyrir-
vara.
Skammvinn kreppa?
Ljóst er að hagkerfið verður fyrir
hörðum skelli og eins er óljóst hve
hraður efnahagsbatinn verður.
Hins vegar eru fjölmargar ástæður
til bjartsýni og ýmsar stoðir hag-
kerf isins standa mun styrkari
stoðum nú en við síðasta áfall.
Sveigjanlegur vinnumarkaður
hefur áður leikið lykilhlutverk við
að rífa atvinnulífið á lappirnar og
ef vel er haldið á spilunum ætti það
að vera vel raunhæft aftur.
Verði faraldurinn í rénun um
mitt ár gæti atvinnuleysi minnkað
talsvert strax á næsta ári og árið
2022 komist á svipaðar slóðir og
fyrir COVID.
Nú er bara að vona að veiran
gangi hratt niður svo hjól atvinnu-
lífsins taki að snúast á ný, fyrst og
fremst svo vinnandi fólk geti haft
í sig og á.
Vinnumarkaður á tímum COVID 
Líf að færast í flugvelli á ný
Frá f lugvellinum í kínversku borginni Wuhan. Enn eru í gildi strangar takmarkanir á millilandaf lugi til og frá Kína en innanlandsf lug er hins
vegar hafið á nýjan leik við ágætar viðtökur heimamanna. Fjölmörg ríki undirbúa nú að af létta takmörkunum á ferðalögum, í varfærnum skrefum
þó, í þeirri von að blása lífi í efnahag sinn. Eru vonir bundnar að landamæri víða í Evrópu verði opnuð um miðjan næsta mánuð. MYND/GETTY
Bergþóra
Baldursdótir
hagfræðingur
í Greiningu
Íslandsbanka
Óhætt er að segja að vatnaskil hafi orðið í íslensku efnahagslífi þegar Seðlabanki Íslands læk k aði meg in-
vexti sína úr 1,75% í 1,0% í síðastlið-
inni viku. Þá var framsýn leiðsögn
seðlabankastjóra í kjölfarið mjög
skýr: Seðlabankinn mun leggjast af
fullum krafti við að ýta hagkerfinu
upp úr djúpum hjólförunum með
peningastefnu sem nú í fyrsta skipti
fetar svipaðar slóðir og hjá vestræn-
um ríkjum með svipað lánshæfi og
hið íslenska.
Íslenskt vaxtastig hefur verið
hátt síðasta hálfa áratuginn – raun-
stýrivextir hafa hér verið á bilinu
1,5 til 4,5% mest af tímabilinu á
meðan þeir hafa verið neikvæðir í
flestum öðrum vestrænum ríkjum.
Ástæður þess hafa verið mun meiri
hagvöxtur hér en í nágrannalöndum
og nokkuð óstöðugar verðbólgu-
væntingar, en einnig hefur lítil
verðbólga komið mörgum á óvart,
þar með talið Seðlabankanum.
Íslenskir fjármagnseigendur hafa
því verið vel haldnir og getað hallað
sér aftur á innlánsreikningum og
notið áhættulausrar raunávöxtunar
sem þótt hefur öfundsverð í öllum
vestrænum hagkerfum. Í gamni
hefur verið talað um að klæðast
„vaxtasloppnum“ í þeirri merkingu
að óþarfi sé að fara í vinnuna þegar
vextirnir sjá um það fyrir þig.
Vaxandi vaxtamunur
Þótt meginvextir Seðlabankans hafi
lækkað umtalsvert hefur bankinn
lýst áhyggjum sínum af því að
lækkun vaxta skili sér ekki nægi-
lega í útlánavöxtum fyrirtækja. Í
nýútgefnum Peningamálum kemur
fram að vaxtaálag á útlánum til
fyrirtækja hefur hækkað á einu ári
úr um 2,5% í 5,5%. Bankinn hefur
bent á að viðskiptabankarnir hafi
líklega lánað á of lágum vöxtum
undanfarin ár með tilliti til kostn-
aðar og áhættu og það sé að leið-
réttast nú. Að hluta til er það rétt
skýring en á móti má benda á að á
sama tíma hefur vaxtaálag banda-
rískra fyrirtækjaskuldabréfa í fjár-
festingarflokki tvöfaldast, úr 1,3%
í 2,6%, og álag hávaxtaskuldabréfa
hefur einnig tvöfaldast, úr 3,5% í
7%, á einu ári, þrátt fyrir kröftugar
aðgerðir bandaríska seðlabankans.
Hækkun álagsins hér heima endur-
speglar því einnig aukna útlána-
áhættu sem er eðlilegt í svo djúpum
efnahagssamdrætti.
Hlutfallsleg lækkun vaxtastigs
á Íslandi á þessu ári er meiri en í
f lestum samanburðarlöndum á
sama tíma og skuldsetning ríkis-
sjóðs vegna faraldursins er mjög
viðráðanleg. Því ættu áhrifin að
verða meiri af lækkandi vöxtum
hér en víða annars staðar. Þótt lágir
vextir minnki vaxtamun bankanna,
styðja þeir við eignaverð og auð-
velda skuldurum við að greiða af
lánum sínum, sem ætti að hjálpa
bönkunum að ná vopnum sínum á
ný. Nýleg rannsókn Evrópska seðla-
bankans bendir til að neikvæðir
vextir hafi í heildina ekki haft nei-
kvæð áhrif á evrópska banka með
því að ýta undir eignaverð, draga úr
hættu á vanskilum og örva útlána-
vöxt. Íslenskir bankar ættu því ekki
að örvænta þótt vextir lækki.
Áhrif vaxtalækkana og
aðgerða Seðlabankans
Stytting innlána í Seðlabankanum,
magnbundin íhlutun styttri ríkis-
bréfa og greið lausafjárfyrirgreiðsla
gegn veðtryggðum lánum ætti að
binda styttri enda vaxtakúrfunnar
við meginvexti bankans og ýta því
gríðarmikla fjármagni í kerfinu
sem situr í dag í innlánum, upp
ávöxtunarkúrfuna og í áhættusam-
ari fjárfestingar. Við slík skilyrði ætti
samkeppni banka, lífeyrissjóða og
annarra fjárfesta um lánveitingar
til traustra lántaka að aukast og
vaxtaálög því að minnka samhliða.
Það ætti að geta stutt verulega við
efnahagsbatann á næstu misserum.
En eru lágir vextir tímabundið
ástand? Ef efnahagsáfallið verður
þyngra og slakinn meiri en Seðla-
bankinn spáir, er líklegt að vextir
lækki enn frekar. Ef ferðaþjónustan
nær sér hins vegar fyrr á strik þá er
engu að síður líklegt að mikill slaki
verði áfram á vinnumarkaði en
aukin bjartsýni og gjaldeyrisinn-
flæði væri líklegt til að styðja við
krónuna – raungengi krónunnar er í
dag á svipuðum stað og þegar vöxtur
ferðaþjónustunnar hófst 2015. Í öllu
falli munu kraftar verðhjöðnunar
vega áfram þungt en í dag gerir spá
Seðlabankans ráð fyrir að verðbólga
í árslok 2021 verði 1,4%, miðað við
nokkuð veikara gengi krónu en í dag.
Vaxtasloppurinn mun því líklega
hanga inni í skáp eitthvað um sinn.
Vaxtasloppurinn kvaddur 
Agnar Tómas
Möller
forstöðumaður
skuldabréfa hjá
Júpiter
Þegar úrelt?
Icelandair, undir
stjórn Boga Nils
Bogasonar, hefur
náð langtíma-
samningum
við flugmenn og
flugvirkja en félagið
kappkostar að ná yfir 20 prósenta
hagræðingu í launakostnaði. Það
er forsenda fyrir samkeppnishæfni
félagsins að mati stjórnendanna.
Fjárfestar hljóta þó að spyrja hvort
hagræðingin sé nú þegar orðin úrelt
miðað við gang mála hjá helstu
keppinautum. British Airways hefur
þannig ákveðið að reka og endur-
ráða þúsundir flugliða svo unnt sé
að lækka laun þeirra um helming.
Ekki er útilokað að Icelandair verði
áfram með ein hæstu launin í brans-
anum þegar upp er staðið.
Fordæmingin
Ragnar Þór
Ingólfsson,
formaður VR,
þurfti að draga
í land með full-
yrðingar um Play
eftir heimsókn til
félagsins. Í kjölfarið
fór hann fögrum orðum um umfang
starfseminnar, metnað stjórnenda
og kjörin sem félagsmenn VR eru á
hjá Play. Ljóst er að Play hefur náð
samningum við flugmenn og flug-
liða sem felur í sér mun lægri laun
og mun meira vinnuframlag en hjá
Icelandair. Það skýtur því skökku
við að formaðurinn skuli styðja
flugfélag sem hefur náð að þrýsta
niður launum með slíkum hætti
en á sama tíma hóta öllu illu þegar
Icelandair reynir að knýja fram hag-
ræðingu á launakostnaði.
Skortseldi
bankana
Nicolai Tangen,
verðandi forstjóri
Norska olíusjóðs-
ins, á það sam-
eiginlegt með
sjóðnum að hafa
skortselt íslensku
bankanna fyrir hrun. Forsvarsmenn
Kaupþings sökuðu vogunarsjóð
Tangens, Ako Capital, og fleiri um
að bera út neikvæðar fréttir um
Ísland þannig að þeir gætu hagnast
á skortsölu í bönkunum. Olíusjóður-
inn hefur beitt sér með æ virkari
hætti í fjárfestingum sínum og má
búast við að undir forystu vogunar-
sjóðsstjórans muni hann gera sig
enn meira gildandi.
Skotsilfur
2 7 . M A Í 2 0 2 0 M I Ð V I K U D A G U R14 MARKAÐURINN