Morgunblaðið - Sunnudagur - 18.01.2020, Blaðsíða 4

VETTVANGUR
4 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 19.1. 2020
ÖRYGGI ÖLLUM STUNDUM
ÖRYGGISHNAPPUR
SECURITAS
Hringdu í síma 580 7000 eða farðu á heimavorn.is
SAMSTARFSAÐILI
ÖRYGGISHNAPPUR SECURITAS
09:41 100%
Eða hvað? Lögfræðingum ertamt að segja okkur að efeitthvað bjátar á í lífinu eða ef
eitthvað illt hendir, þá séu meiri lík-
ur en minni á að finna megi sök hjá
einhverjum öðrum en okkur sjálfum
á því hve illa fór. Þeir skuli aðstoða
við að finna sökudólginn og krefja
hann um skaðabætur – að sjálfsögðu
gegn vægri þóknun eða ekki mjög
vægri þóknun ef „hinn seki“ er
sæmilega loðinn um lófana.
Svona er þetta nánast eðli máls
samkvæmt ef starfið gengur út á að
hala inn bætur fyrir fólk – og sjálfan
sig í leiðinni. Eflaust telja einhverjir
að þetta færi samfélagið í átt til rétt-
lætis. Og eflaust er það oft svo. En
er það einhlítt?
Ég veit ekki hvað honum fannst
sjálfum, manninum sem rann til í
hundaskít á sögufrægum stað í Fær-
eyjum fyrir nokkrum árum og fór
með þessar ófarir sínar fyrir dóm-
stóla. Lögfræðingurinn sem nálg-
aðist viðkomandi mann hafði ekki
velkst í minnsta vafa um að hann
væri fórnarlamb, eigandi hundsins
sem skitið hefði á stéttina þar sem
hann hefði misst fótanna hlyti að
vera ábyrgur nema ef vera skyldi
staðarhaldarinn eða þá verkamað-
urinn sem átti að hreinsa stéttina.
Hafði kannski gleymst að setja það í
verklýsingu hans eða skjóta inn
ákvæði í reglugerð um að svo skyldi
gert; lá ábyrgðin ef til vill hjá reglu-
gerðasmiðum stjórnsýslunnar? Það
gefur auga leið að það kostar vinnu –
faglega að sjálfsögðu með gler-
augum lögfræðings – að finna hvar
ábyrgðin liggur hverju sinni. En ein-
hvers staðar liggur hún – annars
staðar en hjá sjálfum mér. Svo er
mér alla vega sagt.
Til að fyrirbyggja allan misskiln-
ing þá er ég eindregið á því að stund-
um sé þannig gert á hlut fólks að
réttlætiskennd okkar flestra segi
okkur að til þurfi að koma skaðabæt-
ur. Dæmi um það eru sanngirnis-
bætur og miskabætur vegna rang-
látrar og illrar meðferðar eða þegar
mistök verða vegna vanrækslu í heil-
brigðiskerfi eða fjármálakerfi sem
valda ótvíræðum skaða. Þá þarf að
gera viðkomandi fyrirtæki eða stofn-
un ábyrg og þá hugsanlega með
skaðabótum. Önnur dæmi um rétt-
lætanlegar skaðabætur mætti nefna.
Ég leyfi mér hins vegar að vara
við því að peningalöngun lögfræð-
inga verði hér vegvísir okkar í leit að
réttlæti.
Aldraður maður fær hjartastopp í
köfun eða í fjallgöngu, sem hann
sjálfur ákvað að takast á hendur, eða
einstaklingur fýkur um koll í vind-
hviðu á fjöllum, þá vandast málið.
Það liggur heldur ekki í augum uppi
að mínu mati hvar ábyrgðin liggur
þegar ferðafyrirtæki sem verður
fyrir þeirri ógæfu að tímaáætlanir
standast ekki vegna þess að hið
ótrúlega gerist að nánast allur hinn
fullkomni tækjabúnaður sem fyrir-
tækið býr yfir og þar með varabún-
aður bregst nær samtímis og fyrir
vikið tekst ekki að forða fólki (við-
skiptavinum) frá hremmingum af
völdum veðurguðanna.
Hér er að sjálfsögðu vísað til ný-
legs slyss við Langjökul. Betur fór
en á horfðist, alla vega héldu allir
lífi, og ber þar að þakka starfi okkar
frábæru björgunarsveita, löggæslu
og hjúkrunarfólks – og starfs-
mönnum ferðafyrirtækisins sem
gerðu sitt besta við gríðarlega erf-
iðar aðstæður.
Þungbærasta stund þeirra síðast-
nefndu var án efa á milli vonarinnar
og óttans um afdrif hópsins sem var
á þeirra vegum og þá sú nagandi
spurning hvort þeir hafi ekki gætt
tilætlaðrar varfærni sem þá væri
óafsakanlegt. En ég get mér jafn-
framt til að ekki síður erfitt hafi
reynst að mæta fordæmingu og for-
dómum í samfélaginu í kjölfarið.
Fordómar er ágætt orð um dóma
sem felldir eru áður en öll kurl eru
komin til grafar.
Svo komu fréttirnar um skaða-
bótakröfur, að fagfólkið væri mætt
til leiks.
Gott og vel, hver og einn ákveður
farveginn sem hann vill leita í. En
mín tillaga er sú að við reynum eins
og kostur er að styðjast við eigin
dómgreind og útvista henni ekki í
hendur löglærðra kröfugerðar-
manna.
Á dómgreindinni hvílir nefnilega
réttlætiskenndin.
Og hana eigum við að smíða sjálf.
Allt illt sem
hendir mig er
öðrum að kenna
Úr ólíkum
áttum
Ögmundur Jónasson
ogmundur@ogmundur.is
’En mín tillaga er sú aðvið reynum eins ogkostur er að styðjast viðeigin dómgreind og útvista
henni ekki í hendur lög-
lærðra kröfugerðarmanna.
Hver ber sök ef
maður hrasar í
hundaskít sem
skilinn var eftir
á gangstétt?
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Stundum sér maður rannsóknir semmaður hreinlega efast um að geti stað-ist. Tölurnar eru bara svo ótrúlegar.
En þegar maður skoðar þær betur kemur í
ljós að sennilega er þetta allt rétt og við höf-
um bara litið framhjá þessu á penan hátt.
Ég sá svona rannsókn um daginn sem
sagði að um 32 prósent háskólanema upplifðu
andlega vanlíðan. Þetta er einn af hverjum
þremur. Sannarlega háar tölur en ef til vill
eiga þær ekki að koma á óvart, enda nokkur
ár síðan slíkar tölur fóru að sjást í evrópsk-
um háskólum.
Ósjálfrátt hugsar maður um hvort
þetta hafi kannski alltaf verið svona.
Vissulega er sá möguleiki fyrir hendi
að stór hópur fólks hafi farið í gegn-
um nám sitt á hnefanum, á tímum
þar sem ekki var til siðs að barma
sér heldur bíta á jaxlinn og berjast.
Ég held samt ekki.
Ég held að þetta tengist samfélagsgerð
okkar og sérstaklega samfélagsmiðlum. Núna
erum við að drukkna í upplýsingum um líf
annarra en þær upplýsingar eru fjarri raun-
veruleikanum. Við sjáum alltaf bara spari-
hliðina.
Það ætti að vera einhver vísbending þegar
samfélagsmiðlastjörnur segja opinskátt frá
því að það taki stundum tvo til þrjá tíma að
ná réttu myndinni. Hve langan tíma það tek-
ur að grípa andartakið sem lýsir einhverjum
draumaheimi þess sem allt hefur. Þar sem
alltaf er sólskin, heiður himinn og fagurblár
sjór. Þar sem allir eru vel tilhafðir, matur
undantekningarlaust fallegur og hollur, öll
heimili björt og snyrtileg og öll börn hrein,
kurteis og vel upp alin.
Þetta er það sem ungt fólk hefur til saman-
burðar í sínu ófullkomna lífi. Í lífi þar sem
börnin fara of seint að sofa, óhreinir diskar
bíða í vasknum, það er drasl á gólfinu og
upphituð pizza í kvöldmatinn. Og enn ein
lægðin á leiðinni.
Daglegt líf er nefnilega ekkert alltaf mjög
spennandi og trúið mér, það eru fáir sem
birta mynd af því.
Ég held að það sé samt eftirspurn eftir
veruleika. Og það er einmitt ástæðan fyrir
því að ég er spenntur fyrir tilraun Félags-
stofnunar stúdenta sem tók við nýjum há-
skólagörðum í vikunni. Í einu húsi er gert ráð
fyrir 300 íbúum. Þar er ný hugsun í hönnun
sem miðar að því að fækka inngöngum í hús-
ið og fjölga sameiginlegum rýmum.
Hugmyndin er sú að fá fólk til að vera
saman og tala saman. Hitta einhvern og búa í
nánu samfélagi við aðra. Sjá að líf flestra í
kringum mann er stundum alveg sama baslið
en fá líka tækifæri til að finna gleðina í þessu
daglega lífi sem er ekki fullkomið og á ekki
að þurfa að vera það. Hitta raunverulegt fólk
sem rétt eins og þú veit ekki hvað það á að
hafa í matinn, ýtir heimanáminu á undan sér,
gleymir sér yfir Netflix, hefur takmarkaða
stjórn á börnunum sínum og nennir ekki allt-
af að vera að laga til.
Stundum setjum við einfaldlega markið of
hátt og ætlum okkur um of. Kannski líður
okkur aðeins betur þegar við sjáum að hinir
eru í raun á nokkurn veginn sama stað. Við
sem eigum of marga óflokkaða sokka og
komum því aldrei í verk að endurnýja sófa-
borðið með glerinu sem brotnaði fyrir fimm
árum, verðum bara að finna gleðina í litlu
sigrunum. Þeir skipta máli og eru raunveru-
legir.
Það er örugglega til fólk sem er alltaf með
allt á hreinu, gleymir aldrei foreldrafundi og
er nákvæmlega á þeim stað í lífinu sem það
ætlaði alltaf að vera á. Ég samgleðst því, en
ég er ekkert viss um að það sé allt með of-
virkan instagramreikning.
’Það ætti að vera einhver vísbending þegar sam-félagsmiðlastjörnur segja opinskátt frá því að þaðtaki stundum tvo til þrjá tíma að ná réttu myndinni.Hve langan tíma það tekur að grípa andartakið sem
lýsir einhverjum draumaheimi þess sem allt hefur.
Á meðan ég man
Logi Bergmann
logi@mbl.is
Daglegi veruleikinn