Morgunblaðið - Sunnudagur - 18.01.2020, Blaðsíða 20

20 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 19.1. 2020
BÖRN
Þ
að eru tvær Þórhildar Líndal í síma-
skránni, báðar lögfræðingar og
raunar náfrænkur, þegar betur er
að gáð. Til aðgreiningar frá hinni
hnýtir sú, sem ég er að leita að,
titlinum „fv. umboðsmaður barna“ við nafn sitt
til að forðast misskilning. Fimmtán ár eru síðan
Þórhildur lét af embættinu en það fylgir henni
enn þá og mun ugglaust gera um ókomna tíð
enda er hún stolt af starfinu sem þar var unnið í
hennar tíð, en Þórhildur var fyrst til að gegna
embætti umboðsmanns barna hér á landi, frá
1995 til 2005.
„Ég stóð á vissum tímamótum, sá embættið
auglýst og hugsaði með mér: Er þetta ekki eitt-
hvað fyrir mig?“ rifjar Þórhildur upp þegar við
höfum komið okkur fyrir í borðstofunni á heim-
ili hennar. Útsýnið er engu líkt yfir sundin blá
af sjöttu hæðinni á Kirkjusandi en rúðurnar
bera þess þó merki að utan að hver lægðin á
fætur annarri hafi skollið á þeim nú í janúar-
bálinu. Þær hafa verið hreinni.
Þórhildur hafði fengist við barnaverndarmál
meðan hún var deildarstjóri í félagsmálaráðu-
neytinu auk sveitarstjórna- og skipulagsmála
og þekkti því ágætlega til málefna barna á
breiðum grundvelli, en þar á undan hafði hún
starfað sem dómarafulltrúi. Þegar hér var kom-
ið sögu hafði hún fært sig yfir í forsætisráðu-
neytið. „Svo er ég líka sjálf móðir og hef haft
ríka réttlætiskennd frá blautu barnsbeini og
viljað gera það sem í mínu valdi stendur til að
vinna í þágu þeirra sem eiga undir högg að
sækja.“
Renndi blint í sjóinn
Hún viðurkennir að hafa rennt blint í sjóinn.
„Þegar ég tók til starfa 1. janúar árið 1995 var
hefðin auðvitað engin og ég hafði bara nýsam-
þykkt lög um umboðsmann barna og Barna-
sáttmála Sameinuðu þjóðanna að styðjast við. Í
fyrstu leit ég á það sem mestu áskorunina að
þurfa að hafa frumkvæði að opinberri umræðu
um málefni barna en þegar á reyndi var það
eiginlega sá hluti starfsins sem mér fannst
mest gefandi. Eftir á að hyggja var afskaplega
ánægjulegt að fá tækifæri til að ryðja þessa
ótroðnu braut.“
Þegar Þórhildur var að búa sig undir starfið
fékk hún sér góðan göngutúr á Þingvöllum.
„Veiti sá fallegi staður manni ekki innblástur
þá veit ég ekki hvaðan hann ætti að koma,“ seg-
ir hún brosandi. „Ég þurfti að byrja frá grunni
og setja niður fyrir mér hvernig þetta ætti allt
saman að vera. Vegna þess að hér var að ræða
um nýtt embætti taldi ég mikilvægt að sýna
strax fram á að þörf væri fyrir það og afla því
jafnframt trausts og trúverðugleika.“
Eitt af fyrstu verkefnum embættisins var að
safna saman upplýsingum um málefni barna
innan stjórnsýslukerfisins. Engin heildarstefna
var til og upplýsingar á víð og dreif um kerfið.
„Ég gerði kröfu um að allra þessara gagna yrði
aflað og það gekk á endanum. Þegar þessum
upplýsingum hafði verið safnað saman voru
þær gefnar út 1998 í bók, Mannabörn eru
merkileg. Markmiðið með þessu var að fá sem
heillegasta mynd af stöðu og högum barna á Ís-
landi svo að hægt væri að móta heildarstefnu á
grundvelli þeirra.“
Sjálf kveðst Þórhildur hafa verið eins og
Kató gamli með því að nota hvert tækifæri til
að skora á valdhafa að móta stefna í málefnum
barna á breiðum grunni og ekki nóg með það,
heldur að útbúa áætlun um framkvæmd henn-
ar. „Þá munaði miklu að geta bent á þessa bók.“
Þórhildur bætir við að loks í fyrra hafi verið
komið á stýrihópi stjórnarráðsins í málefnum
barna, sem m.a. hafi það verkefni að móta
stefnu í málefnum þeirra. „Þetta er fagnaðar-
efni.“
Annað sem Þórhildi datt strax í hug var að
heyra í börnunum sjálfum. Hvað vilja þau?
spurði hún sig. Hún væri í þjónustu þeirra og
ekki væri hægt að ætlast til þess, alltént ekki
fyrst um sinn, að þau kæmu til hennar. Fjallið
og Múhameð og allt það. „Um nýmæli var að
ræða og í því sambandi kom bakgrunnur minn í
stjórnsýslunni í góðar þarfir; ég gerði mér
strax grein fyrir því að mikilvægt væri að skrá
öll erindi sem embættinu bærust og leggja með
þeim hætti drög að gagnagrunni. Við bjuggum
því til skilvirkt skráningarkerfi sem ég er sann-
færð um að embættið býr að enn þann dag í
dag.“
Ekki voru allir sammála um ágæti þess að
ráða lögfræðing til starfans en Þórhildur er
ekki í vafa um að það hafi verið rétt í byrjun.
„Aðferðafræði lögfræðinnar hentaði mjög vel
við þessar aðstæður. Margir eru ráðvilltir og
vita ekki hvert skal leita í kerfinu og þurfa því á
leiðbeiningum að halda. Af fyrri störfum mín-
um þekkti ég leiðirnar sem hægt var að fara og
gat um leið veitt lögfræðilega ráðgjöf.“
Þetta var fyrir tíma tölvupóstsins, þannig að
fyrst um sinn bárust erindin aðallega gegnum
gamla góða símann. Þórhildur segir fullorðið
fólk aðallega hafa haft samband til að byrja
með en með tímanum hafi börnin sjálf í auknum
mæli leitað til embættisins; þegar þau höfðu
gert sér grein fyrir tilvist þess og að embættinu
mætti treysta.
Tveir starfsmenn voru á skrifstofunni fyrsta
kastið, Þórhildur og Ragnheiður Harðardóttir
félagsfræðingur. Síðar bættist Björg Jak-
obsdóttir við, fyrst sem skrifstofumaður og síð-
ar skrifstofustjóri. Þegar Ragnheiður hætti
kom Ásta Sólveig Andrésdóttir lögfræðingur í
hennar stað. „Umboðsmanni er ætlað að ráða
sitt starfsfólk sjálfur sem er mjög jákvætt,“
segir Þórhildur. „Sjálfri fannst mér ekkert at-
riði að vera með fjölmenna skrifstofu. Aðal-
atriðið að vera ferskur, á tánum og með augun
opin. Betra fannst mér að ráða fólk með sér-
fræðiþekkingu í ákveðin verkefni en að fjölga
fastráðnu fólki á skrifstofunni.“
Hún vill raunar nota tækifærið og koma á
framfæri þakklæti til þeirra fjölmörgu sem
lögðu hönd á plóginn þennan áratug sem hún
var í embætti. „Þetta var samstarf við mjög
breiðan hóp og samráð haft við ýmsa aðila, má
þar nefna Barnaheill, UNICEF og fleiri frjáls
félagasamtök. Sjálfri finnst mér þverfaglegt,
þverfræðilegt og þverpólitískt samstarf skila
bestum árangri; ætli ég sé ekki svona þvers-
um,“ segir hún og hlær.
Hvað skrifstofuna sjálfa varðar lagði Þór-
hildur áherslu á að hafa hana miðsvæðis til að
auðvelda aðgengi að henni. Þá þótti henni mik-
ilvægt að hafa létt yfir henni; litrík húsgögn,
fiskabúr og myndir eftir börn á veggjunum.
Allt miðaðist þetta að því að fólki, ekki síst
börnum, sem þangað leitaði liði vel.
Þórhildur hafði ekki verið lengi í embætti
þegar hún hóf að heimsækja grunnskóla lands-
ins, til að kynna sig og embættið og leita eftir
viðbrögðum frá nemendum og kennurum. „Við
brettum strax upp ermar. Ég hef örugglega
verið dálítið öðruvísi embættismaður; ég fór að
hitta fólk, það þurfti ekki að leita til mín eða
biðja mig um að koma,“ segir hún brosandi.
„Fyrsti skólinn var í Súðavík, ekki löngu eftir
snjóflóðið. Mér fannst við hæfi að byrja þar og
það var ógleymanleg heimsókn, miklar tilfinn-
ingar. Eftir það heimsóttum við fleiri skóla á
Vestfjörðum og með tímanum skóla í öðrum
Morgunblaðið/RAX
Ég var eins og Kató gamli
Þórhildur Líndal var fyrsti umboðsmaður barna á Íslandi en aldarfjórðungur er nú liðinn frá því að embættinu var komið á fót.
Hún er stolt af því sem embættið hefur fengið áorkað, ekki síst hve mörg af baráttumálum hennar hafa náð fram að ganga.
Orri Páll Ormarsson orri@mbl.is
„Þegar ég lít um öxl get ég ekki annað en verið stolt af þessum
tíu árum. Það var óskaplega dýrmætt að sjá árangur erfiðisins,“
segir Þórhildur Líndal, fyrsti umboðsmaður barna á Íslandi.