Morgunblaðið - 08.04.2020, Page 35

35
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 8. APRÍL 2020
Kórónuveiran hefur
sett heiminn í efna-
hagslega herkví. Hag-
fræðingar geta ekki
sótt í gamlar kennslu-
bækur til að teikna
upp skynsamleg við-
brögð. Spámódel,
jafnt hin flóknustu
sem einföld tímaraða-
módel, ná ekki utan
um það sem er að
gerast. Í stað þess að
birta spár um þróun efnahagsmála
leggja hagfræðingar fram „sviðs-
myndir“ til að reyna að átta sig á
stöðunni og hver sé líkleg þróun.
Efnahagsleg áhrif kórónufarald-
ursins hafa komið hratt en örugg-
lega í ljós. Í stað vaxtar á þessu
ári mun hagkerfi heimsins dragast
saman. Fá lönd sleppa undan
áhrifunum, allt frá Kína til Banda-
ríkjanna, frá Þýskalandi til Arg-
entínu, frá Suður-Kóreu til Ís-
lands. Samdrátturinn kemur verst
niður á löndum sem eiga mikið
undir opnum alþjóðlegum við-
skiptum. Ísland er eitt þeirra.
Barátta við veiruna er tvíþætt.
Annars vegar að verja líf og heilsu
almennings. Sú barátta er í for-
gangi. Hins vegar að verja efnahag
þjóða, fyrirtækja og heimila –
tryggja efnahagslega framtíð.
Áhrifaríkasta vopnið í baráttunni
við hættulegan vírus, fyrir utan al-
mennt hreinlæti, er í senn einfalt,
áhrifamikið og kostnaðarsamt: Að
stöðva eða hægja hressilega á hjól-
um efnahagslífsins og takmarka
bein mannleg samskipti.
Höfum ekki
leiðavísi
Vandinn er sá að við vitum ekki
hversu lengi stríðið mun standa.
Við vitum ekki fyrir víst hvenær
við getum snúið til okkar daglega
hefðbundna lífs – hitt vini og
kunningja, tekið í hendur á góðu
fólki og faðmað þá sem okkur þyk-
ir vænt um. Enginn getur sagt
með vissu hvenær veitingastaðir
verða opnaðir aftur, hvenær rak-
arinn getur tekið skærin aftur
fram eða snyrtifræð-
ingurinn fær að bjóða
viðskiptavini sína aft-
ur velkomna.
Engar kennslu- eða
fræðibækur í hagfræði
eða fjármálafræði
geyma leiðarvísi fyrir
stjórnvöld eða for-
ystumenn í atvinnulíf-
inu um hvernig best
sé að bregðast við að-
stæðum, þar sem búið
er að „slökkva“ á vél-
um viðskipta, af illri
nauðsyn. En verkefnið
liggur ljóst fyrir. Að koma súrefni
til tekjulausra/-lítilla fyrirtækja til
að fleyta þeim í gegnum erfiða
tíma. Hættan er sú að fyrirtæki
leysist hreinlega upp í súru baði
fasts kostnaðar án þess að eiga
nokkra raunverulega möguleika á
að afla tekna.
Aðgerðir íslenskra stjórnvalda á
síðustu vikum hafa verið nauðsyn-
legar og skapað svigrúm til frekari
ráðstafana til að styðja við at-
vinnulífið – fyrirtæki og heimili.
Það er skynsamlegt að gefa fyr-
irtækjum kost á því að fresta
greiðslu opinberra gjalda fram á
komandi ár. Að sama skapi skiptir
það miklu að auka bolmagn banka-
kerfisins til nýrra útlána og að rík-
issjóðir gangist á ábyrgð fyrir
hluta lána til fyrirtækja. En meira
þarf að koma til eins og öllum má
vera ljóst.
Að velta sköttum og gjöldum á
undan sér í von um betri tíma létt-
ir undir og hið sama á við um ný
lán á hagstæðum kjörum. En þetta
dugar skammt ef fyrirtæki eru
tekjulítil/-laus fórnarlömb óvær-
unnar. Þess vegna hljóta beinar
greiðslur ríkisins til að standa
undir hluta af föstum kostnaði fyr-
irtækja að koma til greina. Við
þurfum að tryggja að sem flest
fyrirtæki, ekki síst lítil og með-
alstór, eigi sér viðreisnar von þeg-
ar hildarleiknum lýkur.
Hvað höfum við lært?
Við eigum eftir að læra margt af
þeim hamförum sem ríða yfir ís-
lenskt samfélag. Sumt mun síast
hægt og bítandi inn, annað kallar á
endurmat, nýja hugsun og nýja
nálgun.
Um eitt höfum við fengið full-
vissu – hafi einhver efast: Það er
gæfa Íslendinga að hafa með sér
þjóðarsáttmála um að tryggja öll-
um aðgengi að nauðsynlegri heil-
brigðisþjónustu, óháð efnahag.
Sterkt heilbrigðiskerfi með öflugu
starfsfólki skiptir sköpum í að
verja líf og heilsu. Það er vegna
þess sem við vitum að fyrr fremur
en síðar munum við yfirstíga að-
steðjandi ógn.
Síðustu vikur hafa einnig sýnt
og sannað hversu mikilvægt það er
fyrir frjálsa þjóð að tryggja mat-
vælaöryggi. Ísland er matvæla-
framleiðsluland, til sjávar og
sveita. Hafi einhver ekki áttað sig
á mikilvægi landbúnaðar áður en
hamfarirnar riðu yfir, ætti allur efi
að hafa gufað upp líkt og dögg fyr-
ir sólu. Og þótt ekki blási byrlega
á sumum mörkuðum fyrir sjávaraf-
urðir í nokkrar vikur, er augljóst
að enn á ný mun sjávarútvegurinn
skipta þjóðina miklu í nýrri upp-
byggingu efnahagslífsins.
Við höfum einnig séð hversu
mikilvægt það er að til séu öflug
hátæknifyrirtæki hér á landi –
fyrirtæki sem sprottinn eru úr ís-
lenskum jarðvegi með íslensku
hugviti og þekkingu. Össur hefur
reynst öflugur bakhjarl heilbrigð-
iskerfisins. Íslensk erfðagreining
með Kára Stefánsson í fararbroddi
hefur verið í lykilhlutverki í bar-
áttunni við illvíga veiru. Hælbít-
arnir hafa því þagnað, a.m.k. um
sinn.
Nú þegar gefur hressilega á bát-
inn höfum við einnig fengið stað-
festingu á því hversu mikilvægt
það er að fylgja aðhaldssamri
stefnu í ríkisfjármálum á tímum
góðæris. Safna korni í hlöðurnar
fyrir mögru árin. Þessari stefnu
hefur verið fylgt allt frá 2013 und-
ir forystu Bjarna Benediktssonar.
Þess vegna erum við Íslendingar
betur í stakk búnir en flestar aðr-
ar þjóðir að glíma við efnahagsleg
áföll.
Í eftirleik þessara hörmunga
eigum við eftir að svara mörgum
spurningum. Hvernig mun hag-
kerfi heimsins breytast? Hvaða
áhrif hefur faraldurinn á al-
þjóðlega samvinnu? Hvernig
breytast grunnhugmyndir stjórn-
málanna?
Eða mun ekkert breytast og allt
falla í sama farið? Vonandi ekki,
því þá höfum við lítið lært.
Eftir Óla Björn
Kárason
» Við eigum eftir að
læra margt af þeim
hamförum sem ríða yfir.
Sumt síast hægt og bít-
andi inn, annað kallar á
endurmat, nýja hugsun
og nýja nálgun.
Óli Björn
Kárason
Höfundur er alþingismaður
Sjálfstæðisflokksins.
Fánýtar kennslubækur
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Skiptum um gír „Barátta við veiruna er tvíþætt. Annars vegar að verja líf og heilsu almennings. Sú barátta er í for-
gangi. Hins vegar að verja efnahag þjóða, fyrirtækja og heimila – tryggja efnahagslega framtíð.“
Efnahagsleg áhrif
COVID-19 á Ísland og
heimsbyggðina alla
eru án fordæma.
Áhrifanna mun sam-
kvæmt bjartsýnustu
spám gæta vel fram á
næsta ár, og svartsýn-
ustu spám mun leng-
ur. Til skamms tíma
fáum við lítið við ráðið.
Það má segja að ýtt
hafi verið á pásu í hagkerfum
heimsins í bili. Það eru rétt við-
brögð enda líf og heilsa fólks í al-
gerum forgangi við aðstæður sem
þessar. Til lengri tíma litið munu
aðgerðir stjórnvalda í efnahags-
málum hins vegar skipta sköpum
um það hversu hratt einstök lönd
jafna sig á efnahagslegum afleið-
ingum veirunnar.
Of lítil eða of sein viðbrögð auka
líkurnar á mun meira efnahags-
legu tjóni en ella. Að fleiri störf
tapist og að kaupmáttarskerðing
heimilanna verði meiri. Slík þróun
leiðir af sér dýpri og langvinnari
efnahagssamdrátt en annars hefði
orðið.
Það er af þeim ástæðum sem
nágrannalönd okkar eru að grípa
til fordæmalausra aðgerða og
efnahagslegrar innspýtingar af
hálfu hins opinbera. Mikilvægt er
að verja atvinnulífið og þar með
störf og lífsviðurværi landsmanna
með ráðum og dáð.
Stór hluti fyrirtækja,
hér á landi sem ann-
ars staðar, er nær
tekjulaus eða að
ganga í gegnum
gríðarlegan tekju-
samdrátt. Nýleg
könnun Samtaka at-
vinnulífsins sýnir
þannig að forsvars-
menn 9 af hverjum 10
fyrirtækjum gera ráð
fyrir tekjusamdrætti
upp á um 50% að
meðaltali á tímabilinu
frá apríl og fram í júní.
Hálfdrættingur á við
nágrannalöndin
Þetta er efnahagslegt högg án
allra fordæma og kallar á efna-
hagslegar aðgerðir af hálfu stjórn-
valda í samræmi við það. Því miður
gefa fyrstu viðbrögð stjórnvalda
ekki til kynna að sú verði raunin.
Ríkisstjórnin kynnti á dögunum
aðgerðir upp á 230 milljarða króna.
Þótt ríkisstjórnin kysi að kalla
þetta umfangsmestu efnahags-
aðgerðir sögunnar blasir við að
þær eru t.d. mun minni að umfangi
en efnahagsaðgerðir stjórnvalda
eftir hrun. Íslensk stjórnvöld eru
líka aðeins hálfdrættingar á við ná-
grannalönd okkar þegar kemur að
fyrstu aðgerðum.
Það er athyglisvert þegar haft er
í huga að umfang ferðaþjónustu í
íslensku efnahagslífi er hlutfalls-
lega mun meira en víðast hvar
annars staðar. Hér á landi voru
ferðamenn á hvern íbúa nærri sjö
árið 2018 samanborið við liðlega
einn að meðaltali í Noregi, Svíþjóð
og Danmörku sama ár. Ferðaþjón-
ustan er sú atvinnugrein sem verð-
ur langverst úti vegna kórónuveir-
unnar og því er fyrirsjáanlegt að
hér munu tapast fleiri störf og
heimili landsins verða af meiri
tekjum en annars staðar.
Samstaða um stærri
efnahagsleg skref
Afgerandi skref eru það sem
kallað er eftir á sviði efnahags-
mála. Aðgerðir sem taka til heim-
ila, atvinnulífsins og fjölbreytileika
þess. Rétt er að hafa í huga að
stærstur hluti aðgerða stjórnvalda
til þessa er aðeins fólginn í frestun
gjalddaga opinberra gjalda og
mögulegra lánveitinga til fyr-
irtækja með ríkisábyrgð. Um 170
milljarðar af 230 milljarða aðgerð-
arpakka stjórnvalda eru þess eðlis
en aðeins um 60 milljarðar, eða
rúmur fjórðungur, eitthvað sem
kalla mætti beina innspýtingu í
efnahagslífið. Slíkt mun engan veg-
inn duga og sýnir ákveðið andvara-
leysi. Vert er að hafa í huga að
stjórnvöld hafa víðtækan pólitískan
stuðning til afgerandi aðgerða. Það
þarf að fella niður opinber gjöld,
ekki bara fresta greiðslu þeirra.
Það þarf að auka endurgreiðslur til
rannsókna, nýsköpunar og þróun-
ar. Það þarf umfangsmiklar fjár-
festingar í innviðum strax á þessu
ári. Það þarf að lækka skatta og
koma súrefni til atvinnulífsins á
meðan þetta ástand varir ef efna-
hagslegar afleiðingar veirunnar
eiga ekki að verða enn verri og
langvinnari en ella.
Mikilvægt er að hafa í huga þeg-
ar verið er að ráðast í aðgerðir til
bjargar fyrirtækjum að erfið staða
þeirra nú er fyrst og fremst vegna
sóttvarnaaðgerða stjórnvalda um
heim allan en ekki slæmrar rekstr-
arstöðu þeirra áður en þessi
kreppa skall á. Í því liggur grund-
vallarmunur miðað við viðbrögð og
umræðu um lífvænleg fyrirtæki í
hruninu 2008 og nú. Þær ákvarð-
anir sem teknar eru og aðgerðir
sem ráðist verður í á þessum tíma-
punkti munu hafa afdrifarík áhrif á
framtíð íslensks samfélags. Við í
Viðreisn höfum ítrekað bent á að
betra sé að gera meira en minna
og gera allt sem í okkar valdi
stendur til að koma í veg fyrir að
höggið verði of þungt og setja all-
an kraft í að tryggja viðspyrnu ís-
lensks efnahagslífs hið fyrsta.
Afgerandi aðgerðir núna, ekki síðar
Eftir Þorgerði
Katrínu
Gunnarsdóttur
»Efnahagsleg áhrif
COVID-19 á Ísland
og heimsbyggðina alla
eru án fordæma. Áhrif-
anna mun jafnvel gæta
vel fram á næsta ár, og
jafnvel lengur.
Þorgerður Katrín
Gunnarsdóttir
Höfundur er formaður
Viðreisnar.
thorgerdurkg@althingi.is
550
490
465
440
300
300
234
180
Umfang aðgerða miðað við stærð hagkerfa
Þýskaland
Svíþjóð
Spánn
Bretland
Danmörk
Noregur
Ísland
Finnland