Morgunblaðið - Sunnudagur - 26.04.2020, Blaðsíða 8

VETTVANGUR
8 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 26.4. 2020
hafðu það notalegt
handklæðaofnum
Vagnhöfða 11 - 110 Reykjavík - www.ofnasmidja.is - sími 577 5177
Eigum úrval af
Stundum hafa menn stað-næmst við þá staðreynd aðgamla lífeyriskerfi op-
inberra starfsmanna kalli á ríkis-
framlög áður en yfir lýkur. Að því
kemur einmitt að „yfir lýkur“ því
gamla kerfinu var lokað skömmu
fyrir síðustu aldamót og nýtt kerfi
búið til, því var ætlað að vera
sjálfbært, safna í sjóð og hann
síðan „ávaxtaður“, rekinn eins og
fyrirtæki samkvæmt ýtrustu út-
þenslukröfu kapítalismans.
Hallinn á gamla kerfinu var
ekki með öllu illur – reyndar
fjarri því. Það var vegna þess að
kerfinu var ætlað að vera í senn
sjóðsmyndunarkerfi og gegn-
umstreymiskerfi. Stjórnvöld hvers
tíma leituðu óspart inn í sjóðinn
til að fjármagna
uppbyggingu
samfélagsins og
mikilvæg verk-
efni sem kæmu
okkur sameig-
inlega að gagni
á borð við fé-
lagslega hús-
næðiskerfið –
verkamannabú-
staði.
Það var að
mörgu leyti gott
kerfi. Á fjörutíu
árum gat fólk
úr lágtekjuhópum eignast hús-
næði með lánum sem báru einnar
prósentu vexti ofan á vístölu að
vísu. Þetta voru kallaðir nið-
urgreiddir vextir sem er í sjálfu
sér fráleitt hugtak í þessu
samhengi. Þetta voru einfaldlega
lágir vextir, framlag samfélagsins
til að tryggja öllum aðgang að
eignarhúsnæði. En eftir því sem
markaðshyggjan ruddi sér til
rúms í sálarlífi þjóðarinnar hlaut
allt frávik frá því sem markaður-
inn ákvað að taka mið af því. Ef
fjármagnseigendum tókst að
kreista upp vextina hlaut allt þar
fyrir neðan að heita niðurgreitt.
Framlag til húsnæðismála hlaut
þá að fá þennan merkimiða.
Svo komu aðrar félagslegar
lausnir í húnæðismálum, kaup-
leiga, leiguíbúðakerfi í samvinnu-
formi, sem hafði það að markmiði
að tryggja fólki öruggt húsnæði á
góðum kjörum en þeim skyldi
meðal annars náð með því að
losna við brask-álagið sem væri
fylgifiskur viðskipta á húsnæð-
ismarkaði. Þetta var Búseti og
síðan Búmenn og Búfesti sem
sóttu fyrirmyndir til Norðurlanda
og hafa gefið góða raun.
Í sveitarfélögunum voru síðan
rekin félagsleg leiguíbúðakerfi og
voru þar, og eru enn, öflugastir
Félagsbústaðir í Reykjavík. Á
síðustu árum hefur viljað brenna
við að þetta kerfi væri vanrækt,
greinilega með þá von í brjósti að
sveitarfélagið yrði þar með leyst
undan fjárhagslegri ábyrgð-
arskyldu sinni. Svo má ekki verða.
Ég hef fært fyrir því rök að líf-
eyrissjóðir sem krefjast hámarks-
ávöxtunar geti orðið óþægilega
auðsveipir þjónar kapítalismans
og jafnvel hans áköfustu stríðs-
menn, stöðugt leitandi eftir há-
markshagnaði. Launafólkið sem
leggur sparnað sinn í þeirra hend-
ur er jafnframt að fóðra úlf sem
vill á markað með starfsemi sem
er í þágu þessa sama launafólks
að sé í samfélagsrekstri og alls
ekki hagnaðarknúin.
Þegar ég sat í ríkisstjórn fyrir
fáeinum árum kom til tals að
skattleggja lífeyrissjóðsframlag
einstaklingsins á leiðinni inn í
sjóðinn en ekki út úr honum. Þá
var viðkvæðið í ríkisstjórn og hjá
mörgum alþingismönnum – illu
heilli – að þar með yrðu lífeyr-
issjóðirnir af peningum til að
ávaxta. Þeir væru betur geymdir
hjá þeim en ríkinu. Þetta er að
mínu mati meira en lítið vafasöm
kenning.
Gengi lífeyr-
issjóðanna er
fallvalt eins og
efnahags-
umgjörð okkar
öll og þar með
samfélagið. Það
er kominn tími
til þess að
setja alvarleg
spurning-
armerki við
ýmis áður við-
tekin viðhorf til
útþenslukerfis
kapítalismans. Það hljóta þau alla
vega að gera sem segjast hafa
áhyggjur af ágengni mannskepn-
unnar í viðkvæmt lífríki Móður
jarðar.
Þá er komið að þeirri spurningu
sem ég vildi spyrja. Er ekki ráð
að dusta rykið af gömlum
húsnæðislausnum, láta eitthvað af
þessum hundruðum milljarða, sem
ríkisvaldið segist ætla að pumpa
út í efnahagslífið, renna til hús-
næðismála? Endurræsa mætti
með myndarlegum hætti Íbúða-
lánasjóð sem byði upp á lága vexti
til almennra húsnæðskaupa, enn
lægri vexti til félagslegra úrræða
og síðan er þörf á myndarlegu
framlagi til Félagsíbúða og syst-
urstofnana hjá sveitarfélögunum.
Þar ætti að koma mesta innspýt-
ingin. Þetta mætti fjármagna með
fé frá lífeyrissjóðunum sem þá
fengju úr ríkissjóði mismuninn á
því lánsfjármagni sem þannig
rynni úr þeim og því sem ætla
mætti að þeir fengju með fé sitt í
grösugra beitilandi. Þetta væri
millilending yfir í lífeyriskerfi sem
væri blanda af sjóðsmynd-
unarkerfi og gegnumstreymi.
Þetta er varla vitlausari hug-
mynd en sú að pumpa nú, sem
bráðalausn í efnahagskreppu vel
að merkja, milljörðum í vegi sem
fyrirsjáanlegt er að fáir koma til
með að vinna við og verða auk
þess túristalausir í nánustu fram-
tíð – alla vega.
Húsnæði á vildar-
kjörum eða vegi
sem enginn ekur á?
Úr ólíkum
áttum
Ögmundur Jónasson
ogmundur@-
ogmundur.is
’ Það er kominn tímitil þess að setja alvar-leg spurningarmerki viðýmis áður viðtekin við-
horf til útþenslukerfis
kapítalismans. Það hljóta
þau alla vega að gera sem
segjast hafa áhyggjur af
ágengni mannskepn-
unnar í viðkvæmt lífríki
Móður jarðar.
Dómgreind er stórkostlegt fyrir-bæri. Við notum hana til aðgreina rétt frá röngu, koma í veg
fyrir að við lendum í kjánalegum að-
stæðum, þegar við kaupum okkur eitthvað
og svo mætti lengi telja. Eitt það mikil-
vægasta er samt að við notum hana þegar
við ákveðum hverju við ætlum að treysta.
En við getum farið að slaka á því. Í það
minnsta þegar kemur að fréttum því ríkið
hefur sett á fót starfshóp um það sem
kallað er „upplýsingaóreiða“ á tímum kór-
ónuveirunnar. Þetta hefur líka verið kall-
að falsfréttir. Sá sem líklega talar þó mest
um „fake news“ er forseti Bandaríkjanna.
Í ljósi þess að hann kallar fréttir sem
við höfum lengi talið að við ættum helst
að treysta falsfréttir, þá liggur nokkurn
veginn fyrir að það ber ekki öllum saman
um það hvaða fréttir séu réttar og hverjar
falskar. Þá er náttúrlega vandi á höndum.
Mögulega er hægt að bregðast við með
tvenns konar hætti: Að ríkið skipi starfs-
hóp og segi okkur hvaða fjölmiðlum og
fjölmiðlamönnum við ættum helst að
treysta (eins og einn fulltrúi í nýskipuðum
hóp þjóðaröryggiráðs hefur reyndar þegar
gert á samfélagsmiðlum) eða að við reyn-
um að nota okkar eigin dómgreind, skyn-
semi og jafnvel gagnrýna hugsun.
Mér finnst til dæmis gott að læra sjálf-
ur hvaða miðlum ég get treyst og hverjum
ég ætti að sneiða hjá. Traust er nefnilega
takmarkað og fjölmiðlar geta verið fljótir
að glata því.
Það hefur sennilega alltaf verið þannig
að í fjölmiðlum leynast stundum mein-
ingar. Í því samhengi er áhugavert að
velta því fyrir sér hvort flokksblöð fyrri
ára hafi flokkast undir falsfréttir. Það var
í það minnsta ekkert eðlilegur munur á
samfélaginu eftir því hver skrifaði.
Svo er líka mjög gott að athuga heim-
ildir, við hverja er talað og hverja ekki.
Líka hver heldur þeim á floti á sam-
félagsmiðlum. Ef skrítni rasíski frændi
þinn deilir frétt um sprengjuárásir músl-
ima í Svíþjóð, frá fjölmiðli sem þú hefur
aldrei heyrt um, þá eru allar líkur á að þú
þurfir að kanna heimildina betur.
Sumir eru svo djúpt inni í bergmáls-
hellinum sínum að þeir treysta ekki neinu
sem kemur utan frá. Aðrir eru þannig að
þeir trúa sjálfkrafa öllum neikvæðum
fréttum. Ég held að hvorugur þessara
hópa sé að fara að hlusta á einhvern sem
segir þeim hverju á að trúa og hverju
ekki.
Ég er þannig að ég vil frekar hafa
þessar furðulegu samsæriskenningar um
að Bill Gates og Evrópusambandið séu að
dreifa veirum með 5g-geislum og setja ör-
flögur í fólk en
að byrja að
banna fjölmiðla
eða setja þá á
svartan lista.
Frelsi fjölmiðla
skiptir meira
máli.
Svo verð ég að
viðurkenna að
ég er ekki að
rifna úr spenn-
ingi yfir enn ein-
um starfshópnum sem er skipaður til að
hafa vit fyrir okkur, þótt þetta sé vafa-
laust gert af góðum hug og undir þeim
formerkjum að það eigi bara að kort-
leggja umræðuna eins og er svo vinsælt
að tala um núna.
En kannski hef ég rangt fyrir mér.
Kannski er þetta bráðnauðsynlegt og það
sem koma skal til að innleiða almenna
skynsemi. Ef til vill er bara tímaspursmál
hvenær starfshópur um hvernig eigi að
halda sig frá samfélagsmiðlum þegar
maður er búinn að smakka það verði
skipaður, starfshópur um að spyrja ekki
konur hvort þær séu óléttar og síðast en
ekki síst starfshópurinn um ríka frænda
þinn í Nígeríu sem þú vissir ekki að þú
ættir.
’Ég er þannig að ég vil frekarhafa þessar furðulegu sam-særiskenningar um að Bill Gatesog Evrópusambandið séu að
dreifa veirum með 5g-geislum og
setja örflögur í fólk en að byrja að
banna fjölmiðla eða setja þá á
svartan lista.
Á meðan ég man
Logi Bergmann
logi@mbl.is
Starfshópur um skynsemi