Morgunblaðið - Sunnudagur - 26.04.2020, Blaðsíða 15

unum kominn á þennan aldur en það var af-
skaplega gaman að gera þetta,“ segir Svanur
og velta má fyrir sér á móti hvort ungur og
sprækur maður hefði verið þess umkominn að
ná utan um allar þessar heimildir. „Það veit ég
auðvitað ekki en hitt er ljóst að það hlýtur að
vera fengur í því að þessi saga sé nú til á einum
stað.“
Starfsþrekið er ágætt
Svanur skellir upp úr þegar spurt er hvað taki
við hjá honum núna. „Aðalatriðið var að koma
þessu út áður en maður er alveg búinn. Það
tókst. Ég er ekki að hugsa um neitt sérstakt
núna en ég á örugglega eftir að finna mér eitt-
hvað að gera.“
– Þá tengt prentsögunni?
„Það er ekki ólíklegt; ég væri til dæmis alveg
til í að skoða ákveðin sérprent. Svo er ég alltaf í
svolitlu sambandi við Prentsögusetur. Það er
verst að ég er farinn að missa svolítið sjón á
öðru auga. Mér finnst það óþægilegt og það
ruglar mig dálítið í höfðinu. Ég má þó ennþá
keyra bíl; maður má víst alveg vera eineygður
undir stýri. Síðan finnur maður æ meira fyrir
því að jafnaldrar og samferðamenn eru ansi
mikið farnir að týna tölunni. Annars er ég ekk-
ert að kvarta, starfsþrekið er ágætt og ég er
alltaf eitthvað að grúska. En ég er hættur að
bera út blöð; það er ágæt kona tekin við því
hlutverki hérna í hverfinu og ég er ekki frá því
að hún sé heldur snarpari en ég.“
Hann hlær.
Við ljúkum spjallinu á ástandinu sem við bú-
um við í heiminum í dag. „Þetta eru furðulegir
tímar. Ekki er hægt að segja annað. Ég reyni
að láta þetta ekki fá mikið á mig en erfitt er
samt að komast hjá því. Það er til dæmis allt
lokað í kringum mig hérna í Hveragerði. Við
hjónin erum alveg hérna heima, eins og flestir á
okkar aldri, og börnin okkar hafa verið mjög
dugleg að fara út í búð fyrir okkur og hjálpa
okkur að öðru leyti. Það er helst að maður fari
of lítið út að hreyfa sig, það þarf að laga. Maður
hugsar sér til hreyfings þegar fer að vora
meira.“
við Þorvald sem var með bókband á Leifsgöt-
unni. Hann hafði reist gróðurhús í bakgarð-
inum og var að koma sér upp prentsmiðju þar.
Úr varð að önnur prentun á Konu manns fór
fram þar. Þetta er að mér vitandi eina prent-
smiðjan sem starfrækt hefur verið í gróðurhúsi
á Íslandi. Og það í miðri Reykjavík.“
Lét rífa þakið af húsinu
Annar skemmtilegur var Hilmir Axelsson, son-
ur Axels Kristjánssonar í Rafha. „Hann rak
prentsmiðjuna Hilmi og gaf á tímabili út Vik-
una og seldi grimmt. Steindórsprent prentaði
upphaflega fyrir hann en Hilmir vildi eignast
prentvél sjálfur til að hafa örugga prentun og
geta prentað tímaritið í tuttugu þúsund eintök-
um. Honum bauðst að kaupa prentvél af Her-
bertsprenti en vandamálið var að taka þurfti
vélina í sundur til að koma henni út úr húsinu
og setja hana saman aftur á nýjum stað. Hilmir,
sem var áhlaupamaður, mátti ekkert vera að
því að bíða eftir því og fékk því leyfi til að rífa
þakið af húsinu og flytja prentvélina þannig í
heilu lagi með krana sem hann leigði hjá Eim-
skip. Þetta kallar maður að hugsa í lausnum.“
Athygli vekur að Svanur gefur Prent-
smiðjubókina út sjálfur í 500 eintökum, þar af
50 árituðum. „Ég ætlaði að gefa bókina út hjá
Hinu íslenska bókmenntafélagi. Ég var þar
með menn mér fylgjandi en á endanum var
annað tekið fram yfir og maður getur ekkert
gert í því. Þess vegna ákvað ég að gera þetta
bara sjálfur en samdi við Forlagið um að dreifa
henni fyrir mig. Mér var vel tekið þar á bæ og
skilst að bóksala gangi ágætlega, ekki síst yfir
netið. Bókamarkaðurinn er að breytast mikið,
eins prentiðnaðurinn. Þetta er allt orðið staf-
rænt. Það var helst að ég setti fyrir mig að ég
væri orðinn of gamall til að standa í svona lög-
uðu. En það þýðir víst ekki að velta því meira
fyrir sér; þetta er búið og gert.“
Svanur kveðst hafa haft mikla ánægju af
gerð þessarar bókar og sér ekki eftir einni ein-
ustu mínútu sem fór í verkið. „Það hefði örugg-
lega ekki tekið ungan og frískan mann fimm ár
að skrifa þessa bók, maður er lengur að hlut-
Jón biskup Arason flutti fyrstu prentsmiðjuna til landsins um 1530 og starfaði hún á Hólum í
Hjaltadal. Fyrsti prentarinn mun hafa heitið Jón Matthíasson eða Mattheusson, hinn sænski.
Morgunblaðið/Skapti Hallgrímsson
Morgunblaðið/Þórður Arnar
26.4. 2020 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 15
„Þetta verkefni gaf mér ofboðslega orku
og setti mig í allt aðrar stellingar en bóka-
söfnunin sem ég hef stundað í meira en
fjörutíu ár. Ég hef aldrei kynnst öðrum
eins eljumanni og Svani Jóhannessyni.
Hann gefst aldrei upp, heldur klárar allt
sem hann tekur sér fyrir hendur,“ segir
Þorsteinn Jakobsson, prentari og bóka-
safnari í Reykjavík, sem var Svani innan
handar við að finna eintök frá prentsmiðj-
unum sem um er fjallað í nýju bókinni.
Þorsteinn kveðst hafa vitað lengi af
Svani, eins og allir bókasafnarar, og þekkt
hann lauslega. Góð kynni tókust síðan
með þeim þegar þeir sátu saman í bóka-
safnsnefnd prentara fyrir nokkrum árum.
„Eftir að bókin hans, Prentsmiðjueintök,
kom út 2014 og aftur 2015, hafði Svanur
samband við mig og spurði hvort ég væri
til í að hjálpa honum að útvega eintök sem
tengdust öllum prentsmiðjum á Íslandi
sem upp á vantaði. Úr því varð samstarf í
fimm ár. Ég henti mér út í þetta af alefli og
verkið reyndist á köflum erfitt. Það tók til
dæmis heilt ár að ná í eitt eintak frá Húna-
þingi. Rúnar Sigurður Birgisson, banka-
stjóri Bókabankans, var mér innan handar
og fleiri menn. Á endanum tókst okkur að
loka hringnum og safna eintökum frá öll-
um þessum stöðum,“ segir Þorsteinn.
Einstök heimild
Hann segir Prentsmiðjubókina
einstaka heimild um þessa merkilegu
sögu og álíka verk hafi aldrei verið
gefið út á Íslandi. „Bók Svans er mjög
víðfeðm; þar er þetta allt að finna, frá
A til Ö.“
Þorsteinn hvetur yfirvöld menningar-
mála í þessu landi til að gefa ritinu gaum.
„Eigi einhver skilið að fá viðurkenningu
fyrir elju og vandað starf þá er það
Svanur Jóhannesson.“
Um leið og Þorsteinn ber lof á Svan
fyrir að standa sjálfur að útgáfunni segir
hann þær málalyktir umhugsunarverðar.
„Þeir útgefendur sem höfnuðu bókinni,
og þeir eru nokkrir, ættu að gyrða sig í
brók.“
ÞORSTEINN JAKOBSSON LAGÐI SVANI LIÐ
Með eljuna að vopni
Þorsteinn Jakobsson, prentari og bókasafn-
ari, segir verkefnið hafa gefið sér mikla orku.
Morgunblaðið/Kristinn Ingvarsson
Morgunblaðið/Kristján
Prentvél úr Prentverki Odds Björnssonar á Akureyri. Þetta var fyrsta hraðpressa sinnar tegundar
á Íslandi, keypt 1901, og með tilkomu hennar urðu tímamóti í sögu prentunar hér á landi.